İkinci Dünya Savaşı’nın sonlanmasının akabinde Türkiye, Nuri Demirağ liderliğindeki Ulusal Kalkınma Partisi (MKP) ve CHP’den koparak kurulan Demokrat Parti ile birlikte çok partili siyasi yaşama adım attı. Daha evvelki denemelere rağmen başarılı olan bu süreçte, çok sayıda siyasi parti de kapatıldı. 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesine kadarki süreçte, parti kapatmaların çoğunluğunun münasebetini “komünizm propagandası yapmak” ve “irticayı teşvik etmek” oluşturdu. Bu kapsamda: İslam Müdafaa Partisi, 1946’da; İslam Demokrasi Partisi, 1952’de; Türk Muhafazakâr Partisi, 1953’te ve Millet Partisi 1954’te “dini siyasete alet etmek” üzere münasebetlerle kapatıldı. Çiftçi Köylü Partisi, 1946’da; Türk Toplumsal Demokrat Partisi, Türkiye Sosyalist Personel Partisi ile Türkiye Sosyalist İşçi ve Köylü Partisi 1946’da; Türkiye Sosyalist Partisi, 1952’de ve Hikmet Kıvılcım liderliğinde 1954’te kurulan Vatan Partisi ise 1957’de “komünistlik” üzere suçlamalarla kapatılan partilerden kimilerini oluşturdu. Demokrat Parti (DP) ise bu süreçte kapatılan partiler ortasında en bilineni oldu. DP, 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin akabinde 29 Eylül 1960’ta, askeri mahkeme kararıyla kapatıldı.
KOALİSYONA ORTAK OLDU
Kapatılan partilerin kimileri, farklı siyasi isimler ile siyasete devam etti. 1950 seçimlerinde yüzde 52.64 ile iktidara gelen, oy oranını 1954 seçimlerinde yüzde 57.61’e çıkaran lakin ekonomik kasvetler üzere nedenlerle halk takviyesini yitirmeye başlayan DP, 1957 seçimlerinde 47.87’ye geriledi ve Meclis’te çok sayıda sandalye kaybetti. DP’nin kapatılmasının akabinde başta Adalet Partisi olmak üzere birtakım partiler, DP’nin mirasını taşıdığı teziyle Türk siyasi sahnesinde yer aldı. Demokrat ismini andırdığı için Demir Kırat sloganını kullanan AP, 1960’taki askeri müdahalenin akabinde yapılan birinci genel seçimlere katılarak yüzde 34.8 oy oranı ile sandıktan ikinci parti olarak çıktı ve sandıktan birinci çıkmasına rağmen çoğunluğu bulamayan CHP ile koalisyon kurdu. Daha sonra partinin genel başkanlığına, sonraki yıllarda (1993) cumhurbaşkanı Süleyman Demirel geçti. Demirel liderliğindeki AP, 1965 seçimlerinde aldığı yüzde 52.87 oy ile birinci parti oldu. 12 Eylül askeri darbesi ile kapatılan siyasi partilerin 1983’te yine açılması ile birlikte AP’nin mirasçısı olarak bedellendirilen Hakikat Yol Partisi (DYP) kuruldu.
SANDIKTAN BİRİNCİ ÇIKTI
Partilerinin kapatılmasına rağmen farklı siyasi partiler kuran bir çizgi de Ulusal Görüş çizgisi. Necmettin Erbakan liderliğinde kurulan ve “laikliğe alışılmamış eylemleri” nedeniyle 1971’de kapatılan Ulusal Nizam Partisi’nin mirasçısı, 1972’de açılan Ulusal Selamet Partisi oldu. Kurulduktan bir yıl sonraki genel seçimlere katılan MSP, yüzde 11’lik oy oranı ile 48 milletvekili çıkardı ve 1974’teki koalisyonun ortağı oldu. 1977 genel seçimlerinde oy oranı yüzde 8.6’a düşen MSP, 1980’de “laikliğe muhalif eylemler” münasebeti ile kapatıldı. Ulusal Görüş çizgisi, 1983’te kurulan Refah Partisi (RP) ismiyle siyasete devam etti. Kurulduktan sonraki birinci seçimlere katılamayan RP, 1986’daki orta seçimlere katıldı lakin oy oranı yüzde 4.76’da kaldı. 1994’teki mahallî seçimlerde İstanbul ve Ankara belediye başkanlıklarını kazanan, 1995 genel seçimlerinde ise yüzde 21.38 oy ile sandıktan birinci çıkan RP, 1998’de “laikliğe ters eylemleri” nedeniyle kapatıldı.
GÖMLEK GİTTİ, İKTİDAR GELDİ
Ulusal Görüş çizgisi, RP’nin akabinde Fazilet Partisi ismiyle siyasete devam etti fakat Fazilet Partisi, 2001’de, RP’nin devamı olduğu ve “laikliğe ters aksiyonların odağı haline geldiği” gerekçesiyle kapatıldı. Fazilet Partisi’nin kapatılmasının akabinde iki yeni parti siyasi yaşama katıldı: “Milli Görüş gömleğini” çıkaran ve Fazilet Partisi’ndeki yenilikçi kanadı oluşturan Recep Tayyip Erdoğan, Abdullah Gül ve Bülent Arınç üzere isimlerin liderliğindeki AKP ile Ulusal Görüş çizgisini devam ettiren gelenekçilerin kurduğu Saadet Partisi. 2001’de kurulan AKP, bir yıl sonra gerçekleştirilen seçimlerde aldığı yüzde 34.28 oy oranı ile sandıktan birinci parti olarak çıktı ve 19 yıllık iktidarını başlatmış oldu. Saadet Partisi ise yüzde 2.49 oy oranı ile Meclis dışında kaldı. AKP için de 2008’de “laikliğe karşıt fiillerin odağı haline geldiği” gerekçesiyle kapatma davası açılsa da kelam konusu dava, 6 AYM üyesinin aleyhte oy kullanması nedeniyle reddedildi.
AYM, 25 PARTİ KAPATTI
Parti kapatma davaları, 1961’de Anayasa Mahkemesi’nin kurulmasıyla birlikte AYM tarafından görülmeye başlandı. Günümüze kadar 25 siyasi parti AYM tarafından kapatıldı. Daha evvel kapatma münasebetlerinden olan “komünizm propagandası yapma”nın yerini ise “bölücülük” aldı. Bu kapsamda, kapatılan 25 siyasi partinin kapatılma münasebetlerini, “bölücülük”, “laikliğe karşıt eylemler” ve “yasal zorunlulukları yerine getirmemek” oluşturdu. Kapatılan partilerin 6’sı, 12 Eylül darbesi ile tüm siyasi partilerin faaliyetlerinin yasaklanması öncesinde, 19’u ise 1983’te siyasi partilerin faaliyetlerinin hür bırakılmasının akabinde günümüze kadar geçen süreçte kapatıldı. AYM tarafından kapatılan 25 siyasi parti ve kapatılış yılları şöyle: “İşçi-Çiftçi Partisi (1968), Türkiye İleri İdeal Partisi (1971), Türkiye Emekçi Partisi (1971), Ulusal Nizam Partisi (1972), Büyük Anadolu Partisi (19 Aralık 1972), Türkiye İşçi Partisi (1980), Huzur Partisi (1983), Türkiye Birleşik Komünist Partisi (1991), Halk Partisi (1991), Sosyalist Parti (1992), Halkın Emek Partisi (1993), Özgürlük ve Demokrasi Partisi (1993), Sosyalist Türkiye Partisi (1993), Yeşiller Partisi (1994), Demokrasi Partisi (1994), Demokrat Parti (1994), Sosyalist Birlik Partisi (1995), Demokrasi ve Değişim Partisi (1996), Emek Partisi (1997), Diriliş Partisi (1997), Refah Partisi (1998), Demokratik Kitle Partisi (1999), Fazilet Partisi (2001), Halkın Demokrasi Partisi (2003), Demokratik Toplum Partisi (2009).”
9 KÜRT PARTİSİNDEN 5’İ BÖLÜCÜLÜKTEN
Demokrat Parti ve Ulusal Görüş çizgilerinin akabinde etnik kökene dayalı toplamda 9 Kürt partisi kuruldu. Kelam konusu partilerden 5’i “bölücülük” gerekçesiyle kapatıldı. Birinci partileri, Sosyaldemokrat Halkçı Parti’den 1989’da Paris’te düzenlenen “Kürt Ulusal Kimliği ve İnsan Hakları” bahisli konferansa katıldığı gerekçesiyle ihraç edilenler ve buna reaksiyon göstererek istifa edenler tarafından 1990’da kurulan Halkın Emek Partisi (HEP) oldu. 1991’deki seçimlere barajın aşılamayacağı gerekçesiyle SHP listesinden giren HEP’liler, Meclis’te 21 milletvekili ile temsil edildi. 1992’de, Meclis’in açılışında yaşanan “Kürtçe yemin krizi” nedeniyle kapatılma davası açılan DAİMA, 1993’te, “devletin ülkesi ve milletiyle parçalanamaz bütünlüğünü bozma emelini taşımak” gerekçesiyle kapatıldı. HEP’in kapatılması sürecinde Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP) kurulsa da birebir yıl ÖZDEP de kapatıldı. Bu nedenle kimi DAİMA milletvekilleri, Demokrasi Partisi’ne (DEP) geçti. DEP de 1994’te AYM kararıyla kapatıldı. Tıpkı yıl, Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) kuruldu. 1995’teki genel seçimlere katılan fakat yüzde 10 barajını aşamayan HADEP, parti kongresinde terör örgütü PKK bayrakları ile PKK elebaşı Abdullah Öcalan posterlerinin açılması ve Türk bayrağının indirilmesi olayları ile gündeme geldi. HADEP de 2003’te, “yasadışı faaliyetlerin merkezi” olduğu münasebeti ile kapatıldı. Birebir siyasi gelenek içinde yer alan ve 1997’de kurulan Demokratik Halk Partisi (DEHAP) hakkında 2002’de kapatılma davası açılsa da DEHAP 2005’te kendini feshetti.
5 SEFER KAPATILDI
HADEP ve akabinde DEHAP’ın mirasçısı olarak ise Demokratik Toplum Partisi (DTP), 2005’te kuruldu. Seçim barajı nedeniyle 2007 seçimlerine “Bin Umut Adayları” ismiyle bağımsız olarak seçime giren DTP, ortasında Selahattin Demirtaş, Gültan Kışanak ve Leyla Zana üzere isimlerin de bulunduğu 21 milletvekili ile Meclis’te temsil edildi. “PKK’nin terör örgütü olmadığı” tarafındaki açıklamaları ile reaksiyon çeken DTP, 2009’da, “devletin ülkesi ve milletiyle parçalanamaz bütünlüğü aleyhine aksiyonların odağı haline gelmesi, terör örgütü tarafından kurulması ve Öcalan’dan talimat alması” münasebetleri ile kapatıldı. Böylelikle DTP; DAİMA, DEP, ÖZDEP ve HADEP’in akabinde bu siyasi çizgiden kapatılan 5. ve son siyasi parti oldu. DTP’liler ise 2008’de kurulan Barış ve Demokrasi Partisi’nde (BDP) siyasete devam etti. BDP, kapatılan 5 parti ve kendini fesheden bir partinin akabinde bu siyasi çizgide kurulan 7. parti oldu. Lakin BDP, 2014’te ismini Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) olarak değiştirdi ve milletvekilleri 2012’de kurulan Halkların Demokratik Partisi’ne (HDP) katıldı. DAİMA ile başlayan Kürt partileri, bugün 2 siyasi parti ile temsil ediliyor.
OYLARI ‘ÇÖZÜM’ İLE ARTTI
“Türkiyelileşme” siyaseti yürüttüğü savıyla çıkan HDP, AKP ile yürütülen Tahlil Süreci’nde oy oranını artırdı. Terör örgütü PKK yöneticilerinden Cemil Bayık’ın da oy verilmesi davetinde bulunduğu HDP, barajı geçen birinci Kürt partisi oldu ve Haziran 2015 seçimlerinde yüzde 13,12 oy alarak 80 milletvekili çıkardı. Fakat HDP, Kasım 2015 erken seçiminde oylarını koruyamadı ve yüzde 10.76’ya geriledi. HDP’nin oy kaybında, HDP’li milletvekillerinin PKK’li teröristlerin cenazelerine katılması ve “Çözüm Süreci”nde silah ve mühimmat depolayan PKK’ye karşı Güneydoğu’da yürütülen “Hendek Operasyonları” tesirli oldu. Yaklaşık 6 ay süren operasyonlar sırasında, PKK tarafından belediye denetimindeki yolların altına bomba döşenmesi ve binalar ortasında tüneller oluşturulması kamuoyunun yansısını çekerken, operasyonlar sırasında 800’ü aşkın asker, polis yahut korucu şehit oldu.
Cumhuriyet
