Coğrafyanın sevgililiği Türkiye’yi Soğuk Savaş öncesinde de sonrasında da ABD için daima değerli kıldı. Seçilen her lider değilse de “doktrinleriyle” dünyaya çeki düzen(!) veren değerli liderler Türkiye’yi ziyaret ettiler. Hepsi, vakit zaman münasebetler çok gerginleşse de Türkiye’yi elde tutmaya itina gösterdi. Başkanlık değişimleri Türkiye’yi her seferinde “ilişki sürecek mi?” sorusundan çok “nasıl bir bağlantı olacak” sorusuyla baş başa bıraktı. Temelde Türkiye’ye bakış değişmeyecek olsa da her liderin Türkiye’ye yaklaşımı birbirinden biçimsel farklılıklar gösteriyordu zira.
Türkiye ile ABD ortasındaki ilgiler II. Dünya Savaşı’ndan sonra çok daha derin oldu. Soğuk Savaş devrinde “Sovyet tehdidi” karşısında Türkiye’nin ileri bir karakol üzere görülmesindendir bu. Bu münasebet bilhassa Demokrat Parti (DP) iktidarında büsbütün bağımlılığa dönüştü. DP’nin iktidar olduğu 1950’lerde alakalar güllük gülistanlıktı. O denli ki 1953-57 ortasında CIA o zamanki ismi “Türk Ulusal Emniyeti” olan MİT’e elden para vermişti. Sır değildir bu. Daha sonra bu bilgi “servisler ortasında irtibatlar tesis etmek, birbirlerine malumat vermek suretiyle müşterek çalışıldığı, bunun da külfetini karşılamak üzere yavaş yavaş irtibat temin edildiği ortaya çıkmıştır” kelamlarıyla kamuya da duyurulmuştu.
BAĞLILIĞI ARTIRAN ZİYARETLER
ABD’nin 34. Lideri Dwight David Eisenhower’ın, 6-7 Aralık 1959’daki Türkiye gezisi bu bağlılığın kuvvetini gösterir. Daha sonraki ziyaretler de o denli. Anımsayalım, George H. Bush (Baba Bush) Türkiye’yi Temmuz 1991’de ziyaret etti. Birinci Körfez Savaşı’ndan birkaç hafta evvel yani. Eisenhower’in ziyaretinden tam 31 yıl sonra bir ABD liderinin birinci Türkiye ziyaretiydi. Ziyaretin sonuçları, Özal’ın Irak’a yapılan operasyonlarda aldığı tavra bakılarak anlaşılabilir. Bill Clinton AGİT doruğu için 15 Kasım 1999’da Türkiye’ye geldi. Beş gün üzere rekor bir mühlet Türkiye’de kaldı. TBMM’de konuşan birinci ABD lideri sıfatını kazandı. George W. Bush (oğul Bush) da babasının ziyaretinden 14 yıl sonra Türkiye’ye geldi.
2008’de Barack Obama lider oldu. Bir yıl sonra Türkiye’yi ziyaret etti. O da TBMM’de konuştu. Türkiye’yi ABD’nin “hayati bir ortağı” olarak tanımladı. Sıkıntısı, İran başta olmak üzere yükselen İslamcı radikalizme karşı Türkiye’yi model yapmaktı. Söyledi de esasen, “ABD-Türkiye İttifakı İslam dünyası için model olmalıdır” diye. Her ziyarette yeni bağımlılık mutabakatları yapıldı.
HER ŞARTTA ABD’NİN YANINDA
John F. Kennedy’nin başkanlığı da ismi geçenin “yeni hudut politikası” nedeniyle Türkiye’yi de yakından ilgilendirmekteydi. Kennedy periyodunda yaşanan Küba krizinde Türkiye “her koşulda” ABD’nin yanında yer aldı. Kennedy ile Sovyet başkanı Nikita Kruşçef’in 27-28 Ekim tarihlerindeki mektuplaşmalarında görüldüğü üzere, Türkiye bir pazarlık konusu yapılmıştı ancak Türkiye kamuoyu bunu o yıllarda hiç öğrenemedi.
Kennedy’nin bir suikast sonucu öldürülmesinden sonra 1963-1969 yılları ortasında ABD başkanlığı yapan Lyndon B. Johnson, Kıbrıs sorunu yüzünden Yunanistan ile Türkiye savaşın eşiğine geldiğinde Türkiye’ye, savaş açması durumunda ABD silahlarını kullanamayacağını belirten bir ültimatom verdi. Meşhur Johnson mektubu dedikleri malum hadise.
Akabinde gelen Lider Richard Nixon Ocak 1969’da Başbakan Süleyman Demirel’e ferdî bir mektup göndererek II. Dünya Savaşı sonrası ABD’nin SSCB tehditlerine karşı Türkiye’ye yardım ettiğini, artık değerli bir tehdit ile karşılaşan ABD’ye yardım sırasının Türkiye’de olduğunu söz etmiştir. Nixon, o sıralar Türkiye’nin haşhaş ekimini yasaklamasını da istemişti. Baskılar sonuç verdi, Türkiye bakanlar heyetinin 30 Haziran 1971’de yayımladıgˆı bir kararname ile has¸has¸ ekimi ile afyon üretiminin büsbütün yasaklandıgˆını ilan etti. Kıbrıs’a yönelik harekâttan dolayı Gerald Ford periyodunda Türkiye’ye silah ambargosu kondu. 1978’de Jimmy Carter’in da gayretleriyle ambargo büsbütün kaldırıldı.
‘ABD’NİN DARBECİ ÇOCUKLARI’
1980’lerde Türkiye ile ABD bağları daha bir sıcak oldu. 80’li yıllarda Türkiye’nin ABD’den aldığı askeri yardım en yüksek seviyesine, 1984’te 718.1 milyon dolarla ulaşmış, 1984-1988 periyodunda ABD’nin yardım yaptığı ülkeler içinde Türkiye, İsrail ve Mısır’ın akabinde birçok vakit 3. en fazla yardım alan ülke olmuştur. Reagan 1981’de lider olduktan iki yıl sonra Sovyetler Birliği’ne karşı “Yıldız Savaşları” olarak da bilinen, yüksek teknoloji ve çok büyük bir bütçe gerektiren, Stratejik Savunma Teşebbüsü denilen projeyi açıkladı. Burada Türkiye’ye de misyonlar düşüyordu elbette.
Reagan periyodunda başbakan olan Turgut Özal, ABD yanlılığını hiç saklamadı. Amerika’nın Türkiye’de hangi iktidar olursa olsun kendi bildiğini yapacağını düşünen -ki doğrudur- Özal, ABD ile kayıtsız kuralsız iyi geçinmeyi dış siyasetinin temeli yaptı. Coğrafik pozisyonu nedeniyle ABD’nin global stratejisinin en kıymetli kesimiydi Türkiye. Ortadoğu ile Avrupa ortasındaki ilişkiyi sağlama üzere bir özelliği de vardı. Bu nedenle ABD’nin her vakit “at koşturduğu alan” olmuştur ülkemiz. Basra Körfezi’nin güvenliği için bile Türkiye ABD açısından bulunmaz bir müttefikti. Lakin bu müttefiklik eşit seviyede olmadı hiçbir vakit. Daima veren taraf Türkiye olmuştur. Bu nedenle “demokrasi âşığı” ABD, 1980 darbesine ses çıkarmamış, bilakis darbeyi yapanları “bizim çocuklar” olarak nitelemiştir.
TRUMP’IN MEŞHUR MEKTUBU
Gelen her lider kendi üslubunca yaklaştı Türkiye’ye. Trump’ın, Türkiye’nin çok kıymetli bir müttefik olduğunu kabul etmesi, Türkiye’ye üstten, kibirli bir bakışı olmasına pürüz değildi. Bilhassa Suriye’de “Türkiye’nin hassasiyetlerini” dikkate almamakla eleştirildi Türkiye yöneticilerince sık sık. Paça o denli kaptırılmıştı ki ABD’ye, Trump’ın Erdoğan’a yolladığı, hiçbir nezaket içermeyen, son derece küstah mektuba Türkiye’nin resmi makamlarından sert bir reaksiyon bile gitmedi. Mektup motamot şöyleydi:
‘BUDALA OLMAYIN!’
“Sayın Cumhurbaşkanı, gelin iyi bir muahede yapalım. Binlerce kişinin öldürülmesinden sorumlu tutulmak istemezsiniz ve biz de Türk iktisadını mahvetmekten sorumlu olmak istemeyiz ve bunu yaparız. Size bunun bir örneğini rahip Brunson vakasında yaşatmıştım. Problemlerinizin kimilerini çözmek için çok uğraştım. Dünyayı yüzüstü bırakmayın. Mükemmel bir mutabakat yapabilirsiniz. General Mazlum sizinle müzakere etmek istiyor ve daha evvel vermedikleri birtakım ödünleri vermeye niyeti olduğunu söylüyor. Size güvenerek, (Mazlum Kobani’nin) bana yazdığı, elime yeni ulaşan mektubu da ekliyorum. Şayet bunu gerçek biçimde yapabilirseniz, tarih size olumlu bakacaktır. Şayet iyi şeyler olmaz ise sizi sonsuza kadar şeytan olarak görecektir. Katı bir adam olmayın. Budala olmayın. Sizi daha sonra arayacağım. Hürmetlerimle.” En azından bu çeşit mektuplar yazılmayacağı umuduyla artık Türkiye’de bazıları Trump giderse, gelecek olan Biden bizi daha iyi anlayacaktır diye düş kurmakta. Başkanlık seçimleri her vakit kıymetliydi Türkiye için. Artık daha da kıymetli. Ne diyor mektubunda Trump: “Budala olmayın”.
SÜRECEK…
Cumhuriyet
