Sonra bir kısa bilgi notu daha: “Bir gece dağda, göl kenarında konaklayacağız. Gece soğuk oluyor, yanınıza uyku tulumu alın, çadırlar olacak.” Uyku tulumum yok, trekking yapıyoruz dedikse dağcıyım demedim. Uyku tulumu almaya gidiliyor, çeşit çeşit var. Gece soğuktan dişlerimiz takırdarken yanımda yatan arkadaş, “ben ne bileyim, en ucuzunu aldım” diye sızlanıyor. Ben orta karar bir şey aldım. İçime de kalın giyerim, yönetim eder dedim. Etmiyormuş! O meşum gece, sabaha kadar, fermuarı bile olmayan, kapı kanatları rüzgarda sallanan ince bir Kızılay çadırının içinde, toprağın üzerinde ince bir hasır, tam da ısıtmayan bir uyku tulumunda uyuyamadan yatarken dışarda sırtında battaniye ile titreyenlerden, hatta mümkün bir sarsıntıda açıkta kalacaklardan daha şanslı olduğumuzu düşünüyorduk! Sabah beşte gün ağardığında şamanlar üzere güneşe tapınabilirdim! Koşarak wc’ye gidip rahatlamak, gece nasıl gidersin o karanlıkta, hele uyuyan atı ayı sanıp, ayı geldi diye bağırışıyorlarsa dışarda, sonra yola koyulmak. Yol dediğin, bilmediğin dağlarda, bilmediğin rotada, “Aha şu zirveyi dönünce orada, haydi biz gidiyoruz, patikayı takip et, gel” dediklerinde önünde uzanan sıra dağlar!
HAVAALANI KORKUSU
Pandemi başladığından beri aylardır seyahat etmedim. Bir günlüğüne yeniden bir iş gezisi, İstanbul Havalimanı’ndan. Bir de artık Erzincan’a Sabiha Gökçen’den. Ihtarlar, işaretler, ne yaparsan yap, bir yer geliyor, iç içe yaşamaya alışkın Akdeniz toplumu, zirvene çıkıyor, yapışık duruyor. Kuyrukta uzaklık bırakmaya alışamıyor. Pegasus’un evvelden chec-in yapıp valizleri de özel makinelerle size tarttırıp hazırlatması çok faydalı olmuş. Ancak yolcuları uçağa götürecek otobüs kentte dolaşsa, polis durdurup ceza muharrir, tıklım tıkış.
Uçakta da bütün koltuklar dolu. Neyse ki iniş daha disiplinli, herkes sırası gelince kalkıp iniyor, fakat bagaj alırken tekrar üst üste.
ERZİNCAN’DA ŞELALE
Memleketimde gitmediğim nadir kentlerden birisi Erzincan, çok planlı gözüküyor, geniş bulvarlar, kaldırımlar. Sarsıntılarda sık sık yıkıldığı için yine yapılırken planlı yapıldı diye anlatıyorlar, yarı latife yarı önemli. Akşamüzeri yakındaki Kırklar Türbesi ve Şelale’yi görmeye gidiyoruz, hakikaten görkemli. Kümede Mazlum Çimen, Fazilet Gül, Mustafa Sarıgül ve pek çok gazeteci var. Araştırmacı, bilim insanları, müellifler da. Akşam şelalenin eteğinde keyifli bir yemekle bitiyor. Ertesi gün, yolumuz sıkıntı ve uzun.
SEYAHATIN EMELI, BAYANA ŞİDDETE FARKINDALIK
Dağda, gölde ne işimiz var değil mi? Ali Kılıç’a sorduğum tek soru bu oldu. Alevi kültürünün sembollere, ritüellere bağlılığı asırlar içinde hiç değişmemiş. Büyük acılar çektiklerini, baskılar gördüklerini ve bunları hiç unutmadıklarını anıyor, hatırlatıyorlar daima. Dedeleri, pirleri, yatırları da kaçmaktan, saklanmaktan, daima dağ başlarında, ulaşılması güç yerlerde. Onları ziyaret ediyor, kesinlikle kurban kesiyor, mum yakıyor, adak adıyor, cem yapıyorlar. Munzur Baba Dağları’nın içindeki krater gölü ismini bir Anadolu bayanından alan “Gola Ana Buyere”
Buyer Ana da, Dersim’in kalbi, 40 hurinin yeri. “Sen dağların göz yaşısın” dedikleri kutsal bir ziyaret yeri. Babanın içindeki Ana üzere, bayanlar için sembolik kıymeti daha büyük. Bayana şiddetin bu kadar ağır olduğu bir dönemde buraya gelip bayanlara bir selam vermek, yanınızdayız demek, farkındalık yaratmak, seyahatin emeli.
ÜÇ BİN METREYE TIRMANMA
Sabah Pülümür yakınlarındaki kahvaltıdan sonra minibüs ve sonra dört çekerle tırmanmaya devam ediyoruz. Göle iki taraftan da gitmek mümkün. Dağın bir yanı daha sarp. Başka yanı daha kolay diyor ve araçlarla gidilebileceği kadar götürüyorlar, gerisi yaya, patikalardan. Yol boyunca hayvanlarıyla yaylaya çıkmış göçerlere rastlıyor, bu şiddetli hayat şartlarının bize sunduğu pastoral hoşluklara hayran kalarak yolun zorluğunu pek fark etmiyoruz. Tırmandıkça oksijen azalıyor. Bazen iniyor, bazen çıkıyoruz. Katırlar eşyaları taşıyor. Hava evvel sıcak, sırt çantalarının değdiği yerler su üzere ter. Tepe üç bin metrenin biraz üstünde. Giderek soluklanarak yürüyoruz. Yükseldikçe oksijen de, nefes de azalıyor. Benim olağan bir trekking günümde performansım 14 km, arazide 6 saat yürüyebilirim. Burada üç saatte çok yoruluyorum. Yükseklik zorluyor.
GÖLÜN HOŞLUĞU
Tepeye vardığımız vakit görünüm büyüleyici. Dağların ortasında epey küçük lakin bulutların yansıdığı masal üzere bir göl. Birkaç beyaz çadır kurulmuş. Bayanlar hamur açıp saç ekmeği yapıyor, tulum peyniri de var. Bir de közde çay! Sıcak yufkanın içinde eriyen tulum peyniri ve sıcak çay, aç karnına baklava börek tadında. Koyun sürüleri göle su içmeye geliyor, sürülerin içinde bir iki de kahküllü keçi oluyor. Kıssası farklı: malum koyun sürülerinde biri ne yaparsa ötekiler onu taklit eder. Keçi o denli değil, gerçekten mecnun koyun dedikleri biri göle girip yüzmeye kalkıyor. Su birkaç saniyede dondurabilir, o denli soğuk. Keçiler sayesinde bütün sürü suya girmiyor! Mecnun koyunu değil, keçiyi takip ediyorlar.
Akşamın aktifliği, Alevi inançları üzerine Metin Kahraman, Kemal Kahraman’dan sunum ve Cem merasimi. Konuşmaların içinde o kadar çok kurban sözcüğü geçiyor ki. Aleviler, dini bütün ritüellerinde kesinlikle kurban kesiyorlar! Açıkçası, hangi din, hangi mezhep, hangi yan kol, kim olursa olsun, benim üzere bir deist için dini ritüellerin sembolik tedbirleri birbirine çok benziyor.
Benim için en büyük din ve ibadet: hak, hukuk, vicdan ve ahlak. Kimsenin hakkını yememek, beşere, hayvana, tabiata, bütün canlılara saygılı, vicdanlı olmak. Kime, nasıl inanırsan inan. Hak yiyor, palavra söylüyor, can yakıyor, şiddet uyguluyor, çalıyor, kayırıyor, israf ediyorsan ne olursan ol, hürmetim yok!
SOĞUK UYUTMUYOR
Uzun süren Cem merasimi sırasında tek korkum, giderek soğuyan havada, cem yapan dervişlerin çıplak ayakları ve ince beyaz gömlekleri. Ovacık’tan gelmiş bu arkadaşlar, merasimin Pülümür’de olacağı bilgisini aldıkları için kalın giyinmemişler. Gece ateş yakıldı. Ne ki üç bin metre yükseklikte, ayaz ve çiğ, o kadar sert ki bir an evvel bir çadır bulup sığınmakta fayda var. Kendi çadırlarını getirenler şanslı. Belediyenin çadırında yer buluyorum, kimse uyuyamıyor, o geceyi nasıl bir kabusla geçirdiğimi bir daha hatırlamak bile istemiyorum.
YÜRÜYÜŞ KOLU YOK
Birinci dağ yürüyüşümü Aladağlar’da merhum Erdal İnönü ve vaktin Spor Bakanı Fikret Ünlü ile trekking yaptık, Anadolu Dağcılık Grubu’yla da vakit zaman toprakta yürüyoruz. Yürüyüş kollarının başında ve sonunda rehber olur.
Yürüyüş tek sıra halinde yapılır, en gerideki ve öndeki kesinlikle haberleşir. Kimse tek başına bırakılmaz. Rehberler zorlananlara yardım eder. Bu programdaki en büyük külfet yürüyüşçülerin yalnız bırakılmasıydı. Dönüş yolunda bir saat kadar tek başıma yürüdüm. Patika yol, hayvanların geçtiği yol, kimi vakit enli, rahat, kimi vakit yarlarda, kaygan taşların üzerinde çok tehlikeli. Aşağı düşsen, kafanı çarpsan, ölsen kalsan, kimsenin haberi olmaz. Güvenlik zafiyeti yüksekti maalesef.
ZIRVENIN ARDI
Birbiri gerisine sıralanmış dağlar çok hoş, önünüzde uzanıyor, lakin yolun ucu yok. Önü yok, ardı yok. Yürüdüğünüz yer taşlık. Önünüze bakmaktan tabiata bakamıyor, korkmaktan tadına varamıyorsunuz! Ortada bir kafile geliyor ve sizi geçiyor, onlar kadar süratli yürüyemiyorsanız yeniden yalnızlığınızla kalıyorsunuz. Ortada bir göçerlerin katırları nispet yaparcasına koşarak geçiyor yanınızdan, hayvanlar yolu biliyor, kente gereç almaya gidiyorlar, biraz tuz, biraz yağ tahminen, biraz çay. Süvarileri akrobat üzere. Ben de iyi otomobil kullanırım kentte diye teselli ediyorum kendimi, yolun sonu nerede diye soruyorum, şu zirvenin arkasında deniyor. O zirve, sonra başka zirve, daima o denli denir. Üç saatlik şiddetli bir inişten sonra kara göründü çığlıkları. Aşağıda minibüsler bekliyor! Saatin göstergesine nazaran 10 bin adım bile atılmamış! Lakin hangi şartlarda? Yol uzunluğu yüzümü güldüren tek şey Ovacık Belediye Lideri Mustafa Sarıgül’ün bitmek bilmeyen standup konuşmaları! CHP’li lakin nasıl da vuruyor partisine. Tenkitlerinin birçoklarına katılmamak mümkün değil. Kimseyi umursadığı yok. Lisanının de kemiği yok!
PÜLÜMÜR VE BELLEK MESKENI
Pülümür’de hava sıcak lakin kimse soyunmuyor. İliklerimizin, kemiklerimizin de ısınmasına kadar bekleyeceğiz. Pülümür Belediye Lideri Müslüm Tosun ilçesini gezdiriyor. Pülümürlü şair Cemal Süreyya’nın hoş bir heykeli, şiirinin anıta yazılı olduğu, isminin verildiği caddede biracı bile var, sadece var diye bira içiyoruz! Yakında buraya bir de termal tesisi yapacak. Bir müzik dinletisi ve bilgi almak için Bellek Evi’ne gidiyoruz. Ne yazık ki Mazlum Çimen’i saz olmadığı için dinleyemiyoruz. Pir Sultan Abdal’ın yeri Hacılı köyüne ve ortada bir cem yapılan meskenine de uğruyor, aşure çorbası içiyor, lokma yiyoruz. Kentlerde soğuk olarak tatlı niyetine yediğimiz aşure, Alevi kültüründe Cem sonrası sıcak ve çorba niyetine içiliyor. Bellek Evi’nde ise yeniden yöresel bir ikram bekliyor kümesi. Kızartılmış ekmek kabukları üzerine yoğurt dökülüp tereyağı ile tatlandırılmış Babuko (Şir).
Yeniden bir diğer hamur yemeği, formlu sarılmış. Anadolu’nun bozkırında patlıcan kebabı olamıyor doğal. Mutfak da yoksulluğu yansıtıyor, biraz hamur, biraz yoğurt… Bol olan, lezzeti.
ATEŞ ÇIKINCA
Akşam otele döndüğümüzde ateşim çıkıyor, evvel telaşlanıyorum, sonra farklı ısılara kısa müddette maruz kalmaktan ötürü olduğunu öğrenip ilaç içip yatıyorum. 30 küsur derece, 0 derece, tekrar 30 derece, olacak doğal. Uçak saatine kadar tulum peyniri alınacak. Kuyumcular çarşısında bir tanıdığa uğruyor ve sabah saatlerindeki alışveriş telaşına hayretler içinde kalıyorum. Çeyrek, bilezik, kılıç, yüzük. Düğün dernek vakti, altından vazgeçilemiyor! Maceralı bir yurt gezisi daha böylelikle kazasız belasız bitti mi, dağda bir yerimizi kırmadık lakin korona kaptık mı, sekiz gün sonra belirli olacak! Seyahatte tanışan gençler birbirlerine sarılarak veda ediyor? Maskeler tekrar burun altı. Uçak yeniden tıka basa dolu. Valiz alımında beşerler yeniden üst üste. Birinci krizin tepesinde olduğumuz söyleniyor. İçim en çok da tedavi sürecinde hastalığı kapıp ölen sıhhat işçisine acıyor! Bizim vazgeçemediğimiz ritüellerimiz, alışkanlıklarımız, hayat biçimimiz ve boş vermişliğimiz yüzünden…
…..
“Taş toprak ortasında türküler ortasında
Karanlıkta bir yanları örtük bir yanları üryan
Kocaman gözleriyle oy anam bu kadar dokunaklı
Kimler ürkütmüş sanki bu kadar kadını”
Cemal Süreya
Cumhuriyet
