Davet metninde şu sözler kullanıldı:
“EŞİT BEDELDE İŞE EŞİT FIYAT prensibi, Birleşmiş Milletler (BM) Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri kapsamına alınarak, 2030 yılına kadar hayata geçirilmesi gereken önceliklerden biri olarak kabul edilmiş ve bu prensibin süratli ve tesirli biçimde hayata geçmesi için Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO), Birleşmiş Milletler Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Bayanın Güçlenmesi Ünitesi (UN Women) ve Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) liderliğinde ve birçok hükümet, personel ve patron örgütleri ile uzman kuruluşların iştirakiyle “Uluslararası Eşit Fiyat Koalisyonu” (EPIC)1 kurulmuştu. Global seviyede farkındalığı ve işbirliğini artırmak üzere de 18 Eylül Memleketler arası Eşit Fiyat Günü olarak belirlendi. ILO ve UNWOMEN Türkiye Yöneticileri olarak bundan büyük memnuniyet duyuyoruz ve 2020 yılında birinci sefer kutlanan bu günü fiyat eşitsizliklerinin temelindeki nedenleri ve 2030 yılına kadar cinsiyete dayalı fiyat farkını kapatmak için yapabileceklerimizi tartışmak ismine bir fırsat olarak görüyoruz.
– EŞİT BEDELDE İŞE EŞİT FIYAT TEMEL BİR İNSAN HAKKIDIR
Yüzyılı aşkın bir müddettir çalışma hayatında ayrımcılığın önlenmesi ve eşitliğin sağlanması için çalışan Memleketler arası Çalışma Örgütü’nün 100 sayılı Eşit Fiyat Mukavelesi 1951 yılında Milletlerarası Çalışma Konferansında, üye devletler ile personel ve patron örgütlerinin temsilcileri tarafından kabul edilmiş ve böylelikle Eşit Bedelde İşe Eşit Fiyat, temel bir insan hakkı ve bir çalışma standardı haline gelmişti2.
– CİNSİYETE DAYALI FIYAT FARKI NEDİR?
İşgücü piyasasında fiyatlı olarak çalışan tüm bayan ve erkeklerin ortalama fiyat seviyeleri ortasındaki farkı gösteren “cinsiyete dayalı fiyat farkı”, bayanların fiyatlı işgücüne katılmaya başladıkları günden beri tüm dünyada süregelen temel bir sorun… Cinsiyete dayalı fiyat farkı, birbirinden farklı tekniklerle ölçülüyor olsa da elde edilen bulgular açık ve net biçimde tüm dünyada bayanların erkeklere kıyasla hala daha düşük fiyat elde ettiğini gösteriyor. ILO’nun 2018-19 Global Fiyat Raporu3 datalarına nazaran, global seviyede bayanlar erkeklerden ortalama %20 daha az kazanıyor. Yıllar içinde bayanların eğitim seviyesi ve istihdama iştirakleri arttığı halde, cinsiyete dayalı fiyat farkının tüm ülkelerde ve tüm kesimlerde devam ediyor olması, sorunun ne kadar dirençli ve çok boyutlu olduğunun göstergesi…
– BAYANLAR NEDEN DAHA AZ KAZANIYOR?
Cinsiyete dayalı fiyat farkının önlenmesine yönelik siyasetlerin tespiti ve aktif bir biçimde uygulaması için, bu sorunun altında yatan sebeplerin belirlenmesi gerekiyor. Cinsiyete dayalı fiyat eşitsizliği, lakin kadın-erkek ortasında başka tüm alanlardaki eşitsizliklerin bütün boyutları dikkate alınarak açıklanabilir.
Her şeyden evvel, bayanların işgücü piyasasına katılma oranı global düzeyde erkeklerin 27 puan üzere çarpıcı bir seviyede altında seyrediyor ne yazık ki. Dünyanın belli bölgelerinde bu fark 50 puana kadar çıkıyor. Ekonomik hayata katılamayan bayan, fiyat ve çıkar konusunda da elbette erkeğin gerisinde kalıyor.
Çalışma hayatının içinde olan bayanların ise, yüksek kalitedeki beşere yakışır işlere erişiminin erkeklere kıyasla son derece sonlu olduğunu gözlüyoruz. Çocuk ve yaşlı bakım hizmetleri üzere, hane içinde fiyatsız biçimde yapılan ve klâsik olarak bayanın sorumluluğuna bırakılan işler bayanın ekonomik hayata gelir getirici biçimde katılmasını önlüyor. Bayanın fiyatlı bir işte çalışması durumunda ise, fiyatlı işte ve mesken içi sorumluluklarda harcadığı mesai toplandığında bayanlar erkeklerden daha uzun mühlet çalışmış oluyor.
Yüksek gelirli ülkelerde kısmi periyodik işlerde bayanların çalışma oranı yüksek. Orta ve düşük gelirli ülkelerde ise, çalışma hayatına giren bayanların değerli bir kısmı, kayıtdışı iktisada itiliyor veyahut konut eksenli çalışıyor. Yani, fiyat eşitsizliğinin kaynaklarından birini de istihdamdaki durum oluşturuyor. Bayanların yaygın olarak fiyatsız aile çalışanı olarak çalışması da bu farkın oluşmasında kıymetli bir etken.
Kimi bölümler ve işler, bayanların daha ağır çalıştığı alanları oluşturuyor. Bu durumda ise, bayanların ağır olduğu bu dallarda ve işlerde genel olarak fiyat düzeylerinin benzeri bölümlere nazaran daha düşük olduğu görülüyor. Bir öbür deyişle, “kadın işi” de “erkek işi”nden ucuza yapılıyor.
– CİNSİYETE DAYALI FIYAT FARKINI ÖNLEMEK İÇİN TESIRLI SIYASETLER GELİŞTİRİLMELİ
Öncelikle bu sorunun tahlili için her alanda cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik kapsamlı siyasetlerin geliştirilmesi ve farkındalığın artırılması gerekiyor. Hane içinde konut işlerinin ve bakım hizmetlerinin hem bayanlar hem de erkekler tarafından üstlenilmesi ve bakım iktisadına yatırımların artması cinsiyetler ortası fiyat farkının önlenmesi için son derece tesirli yollar…
Öte yandan fiyat farklılıklarının azaltılması, bu farklılıkların gerçek biçimde tespit edilmesi ile mümkün olur. Hasebiyle, ülkelerin bu mevzudaki dataların sağlıklı biçimde üretilmesini sağlayacak istatistik yollarını resmi sistemlerine eklemeleri büyük değer taşıyor. Fiyat eşitsizliklerinin gelir dağılımının hangi diliminde ve ne biçimde ortaya çıktığının gerçek biçimde tespit edilmesi, tahlil siyasetlerinin üretilmesi açısından kritik kıymete sahip. Gerçekten örneğin, minimum fiyatın daha geniş bir tabana yayılmasını sağlayacak siyasetler üretilmesi, düşük gelir kümeleri açısından eşitlikçi bir sonuç doğurabilir. Toplu kontratların daha kırılgan kümeleri da kapsaması, bayanların daha üst seviye durumlara gelmesinin önündeki mahzurların kaldırılması, farklı gelir kümeleri ortasında fiyat eşitliğinin sağlanmasına katkı sağlar. Bayanların sıklıkla karşı karşıya kaldığı kayıt dışı istihdamla çaba edilmesi ise elbette kökten tahliller yaratır. “Kadın işi”, “erkek işi” biçiminde şekillenmiş mesleksel ayrışmaların ortadan kaldırılması teşvik edilmelidir. Bayan teşebbüsçüler desteklenmelidir. Bilhassa bayan girişimcilerin “kadın işi” olarak görülmeyen alanlarda da desteklenmeleri kıymetlidir. Fiyat şeffaflığına dair ulusal düzenlemelerin yapılması ve özel bölüm dahil tüm iş yerlerinde fiyat sistemleri için, cinsiyete dayalı farklılıklar bakımından gözden geçirilerek gerekli önlemlerin alınması da sorunun tahlilinde kıymetli önlemlerden birisi olarak öne çıkıyor. Özel dal kurumlarının cinsiyete dayalı fiyat farkını engelleyecek toplumsal cinsiyet eşitliği planları oluşturmaları da atılabilecek değerli adımlardan. Toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik siyasetleri olan ve cinsiyete dayalı fiyat eşitsizliğinin önlenmesi için taahhütte bulunmak isteyen şirketler EPIC platformuna katılabilir ve bahis üzerine bilgi, kaynaklar ve iyi uygulamalar sunan çok paydaşlı global bir platformun üyesi olabilirler. Bayanlar içerisindeki kırılgan kümelere (kırsaldaki bayanlar, göçmen bayanlar ve mülteci kadınlar) bakıldığında cinsiyet fiyat açığının daha da derinleştiğini görüyoruz. Hasebiyle bu kırılgan kümelere özel siyasetler geliştirilmesi gerekiyor.
Kız çocuklarının eğitime erişiminin artırılması ve hem eğitimde hem de meslekte cinsiyete dayalı kalıp yargıların ortadan kaldırılması uzun vadede beşere yakışır işlere ve fiyata erişimi kolaylaştırır. Kız çocuklarının bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik üzere alanlara teşvik edilmesi ve bu alanlarda eğitim almasının siyasetlerin temelini oluşturması gerektiğini düşüyoruz. Fakat bu yolla onların daha iyi fiyatlı işlere erişimi mümkün olur.
– TÜRKİYE’DE CİNSİYETE DAYALI FIYAT FARKI
Türkiye, hem memleketler arası hem de ulusal seviyede bu sorunun tahliline yönelik birçok yasal düzenlemeyi kabul etmiş durumda. ILO’nun Temel Kontratlarından biri olan 100 no’lu Eşit Fiyat Mukavelesi Türkiye tarafından 19 Temmuz 1967 tarihinde onaylanarak yürürlüğe girmişti. Ayrıyeten BM’nin Bayanlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Kontratı (CEDAW), Türkiye tarafından 24 Temmuz 1985 tarihinde onaylanmış ve “tazminatlar da dahil eşit fiyat alma ve eşit bedelde yapılan işe karşı eşit muamele görme ile birlikte işin niteliğinin değerlendirilmesinde eşit muamele görme hakkı” tanınmıştı. Bu sene 25. yılını dolduran Pekin Deklarasyonu ve Hareket Platformu, 188 ülke ile birlikte Türkiye tarafından 1995 yılında kabul edilmişti. Pekin Deklarasyonu ve Aksiyon Platformu’nun 12 öncelikli alanından birisi olan Bayan ve Iktisat başlığı altında “İstihdama, uygun çalışma şartlarına ve ekonomik kaynakların denetimine ulaşabilirlik dahil, bayanların ekonomik haklarını ve bağımsızlığını yaygınlaştırmak” bir gaye olarak yer alıyor.
Birebir vakitte iç mevzuat da Anayasa’nın 10. unsuru ile kanun önünde eşitlik prensibini benimsiyor. Ayrıyeten, “aynı yahut eşit pahada bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük fiyat kararlaştırılamaz” kararının İş Kanunu’nda yer aldığını hatırlatmak istiyoruz.
Türkiye’de cinsiyete dayalı fiyat farkı, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından Kar Yapısı Araştırması (KYA) verisi kullanılarak hesaplanıyor. Son yapılan KYA (2018) bilgilerine nazaran, Türkiye’de cinsiyete dayalı ortalama fiyat farkı %7,77. ILO Türkiye Ofisi ile TÜİK tarafından Türkiye’de cinsiyete dayalı fiyat farkının ayrıntılı hesaplanması için yürütülen çalışmanın bulgularını da 30 Eylül 2020’de kamuoyu ile paylaşacağız.”
Cumhuriyet
