İsrail: Haritalarla yıllar içinde değişen sınırlar

İsrail 70 yıl evvel bağımsızlığını duyuru etse de hudutları konusunda hâlâ bir uzlaşma yok. Savaşlar, muahedeler ve işgaller yıllar içinde hudutları değiştirirken birtakım hudut bölgelerinde uyuşmazlık sürüyor.

Bunun nedenlerini haritalarla inceledik.

Bugün İsrail’in yer aldığı topraklar yüzyıllar boyunca Osmanlı İmparatorluğu tarafından denetim ediliyordu. Birinci Dünya Savaşı sonrasında imparatorluğun çökmesiyle birlikte Filistin olarak bilinen toprak, savaşı kazanan İtilaf Devletleri tarafından Britanya’nın idaresine bırakıldı (kısa bir mühlet sonra Milletler Cemiyeti de bunu destekledi). Bu toprakların Ürdün (Şeria) Irmağı’nın batısında kalan kısmına Musevilerin verdiği isim ise İsrail’di. Manda kuralları, Britanya’ya Filistin’de “Yahudi halkı için ulusal bir ev” kurma vazifesi de veriyordu. Ancak bunu yaparken, o bölgede Yahudi olmayan toplulukların da haklarının kısıtlanmaması gerekiyordu.

Filistin Arap milliyetçiliği ve Filistin’deki Yahudi nüfusunun birebir periyotta artış göstermesi (özellikle de Nazizmin 1930’lardaki yükselişi nedeniyle) Filistin’de Arap-Yahudi çatışmalarının artmasına yol açtı. Britanya bu sorunu Birleşmiş Milletlere devretti ve BM 1947’de Filistin’i iki devlete ayırmayı teklif etti: Bir Yahudi bir de Arap devleti. Kudüs ve Beytüllahim ise memleketler arası bir kent olacaktı. Plan Filistin’deki Yahudi başkanlar tarafından kabul edildi lakin Arap başkanlar bunu reddetti.

Filistin’deki Yahudi liderliği 14 Mayıs 1948’de, Britanya mandasının sonlandığı anda İsrail Devleti’nin kuruluşunu duyuru etti. Devletin hudutları ise duyuru edilmedi. Sonraki gün İsrail beş Arap ordusu tarafından işgal edildi ve İsrail’in Bağımsızlık Savaşı başladı. Çatışmalar 1949’da bir dizi ateşkes ile sonlandı. İsrail’in komşu devletlerle cephelerinde yer alan ateşkes sınırları, Mısır tarafından işgal edilen Gazze Şeridi ve Ürdün tarafından işgal edilen Batı Şeria’yı ortaya çıkardı. Komşu devletler İsrail’i tanımayı reddetti ve bu nedenle sonlar konusunda bir mutabakata varılamadı.

İsrail’in hudutlarına dair en büyük değişiklik 1967’de yaşandı. Altı Gün Savaşı sonrasında İsrail Mısır’a ilişkin Sina Yarımadası, Gazze Şeridi, Batı Şeria, Doğu Kudüs ve Suriye’ye ilişkin Golan Tepeleri’ni işgal etti. İsrail’in denetim ettiği toprakların boyutu üçe katlandı. İsrail pratikte Doğu Kudüs’ü ve Golan Tepeleri’ni ilhak etti, Kudüs’ün tamamını da başşehir olarak duyuru etti. Bu iki adım da milletlerarası toplum tarafından kabul görmedi. Ta ki ABD Lideri Donald Trump bu mevzudaki durumunu değiştirene kadar. ABD, böylesi bir adım atan birinci büyük güç oldu. Ama memleketler arası kamuoyunun büyük kısmı Doğu Kudüs ve Golan Zirveleri’nin işgal edilmiş topraklar olduğu görüşünde.

İsrail’in sonlarından birincisi, Mısır’ın İsrail’i tanıyan birinci Arap devleti olmasıyla birlikte 1979’da resmileşti. İsrail Sina yarımadasındaki tüm askerleri ve yerleşimcileri 1982’ye kadar adım adım geri çekti. Böylelikle İsrail’in işgalinde Gazze Şeridi, Batı Şeria ve Golan Dorukları kaldı. Ülkenin sonlarını belirleyen şey ise 1949 ateşkes sınırıydı.

1994’te Ürdün İsrail’i tanıyan ikinci Arap devleti oldu ve böylelikle Yahudi devletiyle uzun sonunu resmiyete döktü. İsrail ile Lübnan ortasında bir barış mutabakatı olmasa da iki ülkenin 1949 ateşkes çizgisi İsrail’in de facto kuzey sonu durumunda. İsrail’in Suriye ile sonu hakkında ise uyuşmazlık var.

Emsal bir formda İsrail’in 2005 yılında ordusunu ve yerleşimcilerini geri çekmesiyle birlikte de facto bir Gazze hududu da oluştu. Ama Gazze ve Batı Şeria BM tarafından tek bir siyasi yapı olarak kabul ediliyor ve hudutları resmen belirlenmiş değil. Batı Şeria, Gazze ve Doğu Kudüs’ün hudutlarının, İsrail ve orada İsrail işgali altında yaşayan Filistinliler tarafından müzakereyle belirlenmesi gerekiyor lakin on yıllardır süren müzakerelerden bir sonuç alınamadı.

Cumhuriyet