İstanbul Boğazı’nın batısına ‘yeni ve yapay bir boğaz’ inşa edilmesini öngören Kanal İstanbul projesi bir defa daha dikkatleri Türkiye’ye çevirdi.
AKP iktidarı, proje hayata geçirildiği takdirde İstanbul Boğazı’nın trafik yükünün azalacağını, Boğaz’ın daha inançlı hale geleceğini öne sürüyor. Muhalefet ise 8,300 hektar alanın ranta açılacağını; bundan en çok iktidar etraflarının nemalanacağını, 134 milyon metrekare tarım alanının, barajların ve göllerin yok olacağını vurguluyor; eko sistemin büyük ziyan göreceğinin bilhassa altını çiziyor.
Pekala, sık sık Türk Boğazlarından geçişi Montrö pürüzüne takılan NATO üyesi ABD, dört eski müttefikini NATO’ya kaptıran, bugün Karadeniz’deki varlığını muhafazaya çalışan Rusya ve içinde bulunduğumuz ‘Asya Yüzyılı’nın en kapsamlı projesi ‘Bir Jenerasyon Bir Yol’un sahibi Çin üzere ülkeler proje ilgili ne düşünüyor ne üzere teşebbüslerde bulunuyor?
Sizler için derledik:
ABD İÇİN KANAL İSTANBUL: MONTRÖ’YÜ DELMEK İÇİN BİR FIRSAT
Türkiye’nin, ‘Türk Boğazları’ üzerindeki egemenliğini düzenleyen 1936 tarihli Montrö Sözleşmesi’nin bir konusu olan Kanal İstanbul, en büyük rakiplerinden biri olan Rusya’ya karşı Karadeniz’deki varlığını artırmaya çalışan ABD’nin yakından takip ettiği bir proje.
Kamuoyunun gündemine oturan ‘Amiraller Bildirisi’nin imzacılarından Emekli Koramiral Atilla Kıyat 2019’da Sputnik’e demecinde, ABD’nin eski Ankara Büyükelçisi James Jeffrey’in, bundan 10 yıl evvel kendisine Montrö’yü delme teklifinde bulunduğunu söylemişti.
Birebir Büyükelçilik, Temmuz 2020’de Karadeniz’de gerçekleştirilen ‘Sea Breeze’ tatbikatının akabinde toplumsal medyadan paylaştığı bir iletiyi, “Karadeniz’in dünyanın tüm milletlerine açık ve hür olması umuduyla…” tabirleri ile bitirdi. ABD’nin özgürlüğünü kısıtlayan tek mahzur Büyükelçi Jeffrey’in, “Biz (Türkiye ve ABD) istedikten sonra kimse bir şey yapamaz” dediği Montrö’ydü.
ABD Donanması 2008 yılında, Rusya ile Gürcistan ortasında Güney Osetya ihtilafından kaynaklanan savaşa müdahale etmek için Türkiye’den Karadeniz’e giriş müsaadesi istemişti. Fakat Türkiye Montrö mukavelesini öne sürerek ABD’ye istediği müsaadesi vermedi.
Mukaveleye nazaran, Türk Boğazlarından bir gün içinde geçecek askeri gemilerin kıyıdaş olsun ya da olmasın toplam tonajının 15 bin tonu aşmaması gerekiyor ve her ne sebeple olursa olsun Karadeniz’e kıyıdaş olmayan ülkelere ilişkin savaş gemileri bu denizde 21 günden fazla kalamıyor.
Karadeniz’deki varlığını artırmak için her türlü fırsatı kıymetlendiren ABD, Kanal İstanbul projesini yakından takip ediyor…
RUSYA İÇİN KANAL İSTANBUL: KUŞKULARIN ODAĞINDAKİ PROJE
Nisan ayı başında Rossiya 24’e konuşan Rusya’nın Ankara Büyükelçisi Aleksey Yerhov, mevzuya ait demecinde, “Bu her şeyden evvel Türk hükümetinin sıkıntısı. Burada Türkiye topraklarında ve Türkiye’nin imkanlarıyla gerçekleştirilecek bir iktisat projesi kelam konusu” dedi ve ekledi, “Kanal İstanbuL, Montrö Mukavelesi’nin yükümlülüklerini ortadan kaldırmaz; kıyıdaş olmayan ülkelerin, Karadeniz’de bulunan savaş gemilerinin toplam tonajına ait kısıtlamaları hiçbir formda değiştirmez … Montrö Mukavelesi’nin değiştirilmesi kelam konusu değil. Bu, Karadeniz’de bölgesel güvenliğin sağlanması açısından kıymetli ve mihenk taşıdır. Rusya, bu mukaveleyi bu türlü görüyor” sözlerine yer verdi.
Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova ise Montrö Boğazlar Mukavelesi’nin alternatifi bulunmadığını vurgulayarak, “İlgili tüm devletlerin buna sorumluluk şuuruyla yaklaşacağını umuyoruz. Elbette bu mevzuda Türkiye, özel bir role sahip” sözlerini kullandı.
Kremlin’den yapılan açıklamada ise Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmesinde Montrö Boğazlar Mukavelesi’nin kararları uyarınca belirlenen Boğazlar rejiminin korunmasının değerini vurguladığı belirtildi.
Moskova’nın tesirli Stratejik Kültür Vakfı için sistemli yazılar kaleme alan Aleksey Baliyev’e nazaran Kanal Istanbul, Karadeniz’e kıyısı olan devletleri Moskova’dan uzaklaşmaya teşvik edecek ve Rusya’nın ulusal güvenliğini şiddetli bir formda tehdit edecek. Rus yetkililer ve yorumcular bu telaşları uzun müddettir lisana getiriyorlar, lakin Erdoğan’ın son açıklamaları ile açıkça paniğe kapıldılar. Baliyev’e nazaran “Kanal İstanbul, Türkler aksini söylese de Kuzey Atlantik İttifakı’nın Karadeniz’deki rolünü genişletmekten diğer bir şeyle ilgili değil…”
Fehim Taştekin, Al Monitör’deki yazısında, Nezavisimaya Gazeta’da yer alan şu çarpıcı anektodu hatırlatıyor: “Kanal İstanbul’la birlikte Boğazlarda 1913’lerdeki duruma dönülecek. O vakit Osmanlı İmparatorluğu kendi takdirine bağlı olarak yabancı gemilerin Karadeniz’e girmesine müsaade verebilir yahut vermeyebilirdi. Bu durum çok sayıda Rus-Türk savaşının nedenlerinden biriydi…”
ÇİN İÇİN KANAL İSTANBUL: İŞTAH KABARTAN YATIRIMLAR
Cumhuriyet’ten Jale Özgentürk’ün haberine nazaran, Kanal İstanbul’un inşası için bugün dört teklif gündemde ve bu firmaların tümü Çinli. Türkiye’nin, Çin’e ilişkin ‘Bir Jenerasyon Bir Yol’ projesinin değerli bir ayağını oluşturduğunu tabir eden Özgentürk’e nazaran, “Üçüncü köprüye yatırım yapan Çin’in orada kalmayacağı aşikardı.” İstanbul Havalimanı ve başka mega projelerle ilgilenen Çin’in tüm gücüyle Türkiye’ye tam gücüyle yerleşmeye başladığının altını çizen Özgentürk’e nazaran Çin şahsen Kanal İstanbul’un inşasını üstlenmek istiyor.
Sözcü’den Serpil Yılmaz’a nazaran ise finansman konusunda Çin bankası ICBC Turkey ve Hong Kong merkezli HSBC’nin ismi geçiyor. Yılmaz, HSBC Türkiye Genel Müdürü Selim Kervancı’nın, “Kanal İstanbul’un, Rusya’yı Nesil ve Yol Projesi’ne dâhil etmede değerli bir rol oynaması bekleniyor” dediğini aktarıyor.
Fehim Taştekin’e nazaran ise “Ankara, Kanal İstanbul’u Montrö’yü delecek bir proje olarak konumlandırıp bununla ABD’ye yaklaşmayı hedefliyor. Lakin bunu yaparken Washington’ın en büyük tehdit sayıp ihata etmeye çalıştığı Çin’e Avrupa ve Asya kıtalarının buluşma noktasında jeostratejik avantajlar sunmuş oluyor…”
NATO İÇİN KANAL İSTANBUL…
NATO Vakfı internet sitesinde, Siyaset Bilimci Nuray Atmaca imzası ile çıkan bir makaleye nazaran, Montrö Kontratı, 21. yüzyıl Türkiye’sini denizlerdeki ulusal egemenlik haklarından hâlâ yoksun bırakmakta. Hasebiyle, Türkiye’nin global güçler ortasında yer arayan bölgesel bir güç olma dileğiyle bağdaşmamakta (…) Kanal’ın inşası ile birlikte bu kıymetli nokta üzerinde münhasır bir yetkiye sahip olacak olan Türkiye’nin jeopolitik gücü artacak.
Atmaca’ya nazaran Ankara, Montrö’ye ait yeni bir müzakere yeri hazırlayacak ulusal ve memleketler arası güce sahip olmadığından, Kanal İstanbul’un inşası ile milletlerarası toplumu bir oldu bitti ile karşı karşıya getirerek bu tartışmayı atlamayı hedefliyor.
Bütün bu ayrıntılar ortasında, Rusya’nın Karadeniz’deki değerli rakibi Ukrayna ile karlı savunma muahedeleri yapan, bundan ötürü Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov tarafından sert bir lisanla eleştirilen Türkiye’nin, NATO’nun Rusya’ya karşı oluşturduğu, Çok Yüksek Hazırlık Düzeyli Müşterek Misyon Kuvveti’nin (VJTF) komutasını üslenmiş olduğunu da belirtmekte yarar var.
Cumhuriyet
