Katar'a uygulanan ablukanın kalkması Orta Doğu ve Türkiye için ne anlama geliyor?

Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Bahreyn ve Mısır ile Katar ortasındaki diplomatik kriz, dün Körfez İşbirliği Kurulu Doruğu’nda imzalanan bildirgiyle sona erdi. 3,5 yıldır Suudi Arabistan öncülüğünde Katar’a abluka uygulayan dört ülke, hava alanlarını ve hudutlarını Katar’a açacağını duyurdu.

Pekala 5 Haziran 2017’de uygulamaya başladıkları ablukanın kaldırılması için 13 koşulları olduğunu duyuran bu ülkeler, kuralların hiçbiri yerine getirilmemiş görünürken neden siyaset değişikliğine gitti?

Londra’daki King’s College’da Ortadoğu Çalışmaları Enstitüsü’nde vazifeli Dr. Andreas Krieg, Katar’ın hiçbir vakit bu 13 maddeyi kabul etmeyeceğini, orantısız bu taleplerin gerçekçi olmadığını söylüyor:

“ABD’deki idare değişimi, Suudi Arabistan’ı nihayetinde bu durumu kabullenmeye itti. Aslında ambargoyu devam ettirmenin bedeli gitgide yükseliyordu ve bir getirisi yoktu. Artık Veliaht Prens bu adımla Washington’a, bölgede yapan bir rol oynadığı iletisini ve iyi niyet beyanını bu adımla gösteriyor.”

‘Suudi Arabistan için çok değerli bir taviz’

BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Krieg, bunun karşılığında Katar’ın Suudi Arabistan için hiç de azımsanmayacak bir adım attığını söylüyor:

“Katar’ın yabancı diplomatlarla görüşmelerinde ve medya üzerinden Suudi Arabistan’a yönelttiği tenkitlerin tonunu düşürmeyi kabul etmesi de Suudi Arabistan için çok kıymetli bir taviz.”

‘Biden devri yaklaşırken olumlu bir ileti vermek istediler’

Washington-DC merkezli jeopolitik risk danışmanlık merkezi Körfez Ülkeleri Analizleri’nin CEO’su Giorgio Cafiero da, Trump devrinde yalnızca kendi çıkarına hizmet eden dış siyaset gündemlerini agresif formda uygulayan bu ülkelerin, Biden devri yaklaşırken olumlu bir ileti vermek için bu adımı attığı görüşünde.

BBC Türkçe‘ye konuşan Cafiero’ya nazaran, Doha’nın ambargoya karşın hayatta kalması ve kimi alanlarda güçlenmeyi başarması da, Suudi Arabistan ve BAE’yi “Ben buradan ne kazanıyorum?” sorusunu sormaya itti.

Ambargo uygulayan dört ülke ile Katar; İran, Yemen’deki çatışmalar, Libya’daki iç savaş üzere birçok bölgesel bahiste hâlâ taban tabana zıt siyasetler izliyor ve farklı tarafları destekliyor. Bu kaideler altında uzlaşma nasıl sağlandı, bundan sonra neler olacak?

Birinci evrede olağanlaşmanın kabul edilmesinin akabinde bu bahislerin da ayrıntılı olarak orta vadede görüşüleceği belirtiliyor.

Krieg’e nazaran bölgesel meselelerin altına yatan sebepler ideolojik. Bu sebeple imzalanan bildiri de sebeplere değil, sonuçlara odaklanıyor:

“Anlaşmazlıkların temelinde yatan sebepler var olduğu sürece, bu tip krizler yine çıkabilir. Burada ABD üzere üçüncü bir tarafın, kriz farklı bir boyut kazanmadan tahlile kavuşturulması sürecinin altına imza atması çok değerli bir gelişme.”

Cafiero da, krizin temelinde yatan meselelerin çözülmediğini hatırlatıyor lakin mutabakatla birlikte en azından diplomatik yollardan çözülmesi için çalışılacağı söylüyor ve ekliyor:

“İran’la münasebetlerine gelirsek Doha, Tahran’la pragmatik işbirliğine devam edecektir ve muhtemelen Riyad’ın agresif İran tersi durumunu desteklemeyecektir.”

Krieg, sorunun şu an için aslında BAE ve Katar ortasında olduğunu; Suudi Arabistan’ın krizde ikincil sırada yer aldığını söylüyor.

‘BAE için yutması sıkıntı bir hap’

Arap basınında çıkan haberlere nazaran mutabakatın sağlanması sürecinde aslında BAE çok istekli değildi. Lakin ABD’nin devreye girmesi ve Suudi Arabistan’ın da olumlu hal almasıyla BAE ikna edildi.

Cafiero, BAE için Katar’la mutabakatın “Yutması sıkıntı bir hap” olduğu görüşünde:

“Ancak yeniden de hem Suudi Arabistan’ın hem ABD’nin muteber bir dostu olduğunu göstermek için muahedeye ahenk sağladı. Abu Dabi’nin Doha’yla diplomatik alakalarını ne vakit başlatacağını ise göreceğiz.”

Katar’ın ön kaidesi kabul gördü

Bir müddettir Kuveyt’in arabuluculuğunda ve ABD Lideri Donald Trump’ın damadı ve danışmanı Jared Kushner’ın öncülüğünde yürütülen müzakerelerin 4 Ocak’ta sonuçlandığı duyuruldu.

Lakin muahede hususları ya da ülkelerin hangi taleplerinin karşılıklı olarak kabul edildiğine dair ayrıntılar şimdi kamuoyuyla paylaşılmadı.

Bildiğimiz tek şey şu; hava alanları ve hudut kapıları açılmadan hiçbir mutabakata imza atmayacağını duyuran Katar’ın talebi olumlu karşılık buldu. Kapıların Pazartesi akşamı açılacağı duyuruldu. Şimdi pratikte huduttan hiçbir geçiş yapılmamış olsa da Katar Buyruğu Hamad bin Halife El Sani, imzaları atmak üzere Körfez İşbirliği Kurulu Tepesi için Suudi Arabistan’a gitti.

Katar Buyruğu El Sani’yi, Al Ula kentindeki havalimanında son üç yıldır en acımasız rakiplerinden biri olan Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Salman karşıladı. Koronavirüs salgını sebebiyle maskeleriyle havalimanında bulunan ve el sıkışmayan iki başkan, tüm bunlara karşın uzun müddettir görüşmemiş ve birbirine hasret kalmış iki arkadaş üzere bir mühlet birbirlerine sarıldı. Sembolik ehemmiyeti yüksek bu “kucaklaşma”yla, net bir ileti vermiş oldular.

Ambargolara katılan fakat Körfez İşbirliği Kurulu üyesi olmayan Mısır’dan da Dışişleri Bakanı Sami Şükrü tepeye katıldı. (Konsey’in altı üyesi var: Suudi Arabistan, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Katar ve Kuveyt)

Muahede Türkiye’yi nasıl tesirler?

Dört ülke ile Katar ortasındaki uyuşmazlık mevzuları ortasında, Türkiye’nin de direkt Katar’la tıpkı siyasetleri uyguladığı ve iki ülkenin birbirini desteklediği hususlar da var.

Örneğin iki ülke Libya’da birebir tarafları destekliyor. Mısır’daki darbe sonrası süreçte iki ülke de Müslüman Kardeşler üyelerine kapılarını açtı. Hamas’a verilen dayanak ve İran’la kimi alanlarda da olsa bölgesel işbirliği sürüyor.

Bu sebeple Suudi Arabistan öncülüğündeki ülkeler, Katar’daki Türk askeri üssünün de kapatılmasını kaideler ortasında saymıştı. Lakin ne Türkiye ne de Katar bu hususta geri adım attı. Üssün çapı büyürken daha fazla Türk askeri Katar’da konuşlandı; ortak tatbikatlar devam etti.

Mutabakatla birlikte Türkiye-Katar bağlantılarının seyrinde bir değişiklik olur mu? Körfez ülkeleri üzerine çalışmalar yapan Oxford Üniversitesi’nden Galip Dalay’a sorduk:

“Türkiye için bu muahedenin müspet bir tarafı var. Türkiye, üç ülkeyle münasebetlerini bir müddettir biraz dahi olsa yumuşatma arayışında: İsrail, Mısır ve Suudi Arabistan. Katar ile Suudi Arabistan’ın olağanlaşması esasen bir müddettir bilinen bir süreçti. Türkiye ile Katar bu süreçteki evreleri ayrıntılıca konuşuyordur.

“Türkiye esasen Kaşıkçı cinayetine kadar BAE ve Suudi Arabistan ortasında bir ayrım gözetiyordu. BAE hakkında daha sert ve açık tenkitler yaparken Suudi Arabistan’a daha düşük tonlu tenkitler yöneltiyordu zira Suudi Arabistan ile daha farklı bir bağlantı geliştirebileceğine inanıyordu. Fakat evvel Katar ablukası akabinde Kaşıkçı cinayetiyle Türkiye’de Suudi Arabistan ve BAE tek bir blok üzere algılanmaya başladı.

“Muhammed bin Salman da siyasi hayatının en büyük krizini Kaşıkçı olayıyla, yani Türkiye’nin merkezinde olduğu bir olay üzerinden yaşadı. Bu gelişmelere karşın Katar’la olağanlaşması, Türkiye ile münasebetlerine de bir nebze olumlu yansıyan bir fonksiyon görecektir.”

‘Kriz çözülmedi, yönetilebilir bir eksene kaydırıldı’

Dalay’a nazaran hem Körfez ülkeleri hem Türkiye, kendilerini 3 Kasım’da ABD Lideri seçilen ve 20 Ocak’ta vazifeye başlayacak olan Joe Biden’ın periyoduna hazırlıyor:

“Burada art plandaki büyük fotoğraf Biden. Biden gelecek olmasaydı şu anda bu süratte bu son adımları görmüyor olacaktık. Aslında temelli bir kriz çözülmedi. İki taraf da kendisini bilhassa Biden periyoduna adapte ediyor zira Suudi Arabistan’ı Biden periyodunda Kaşıkçı üzere, Yemen üzere daha güçlü belgeler bekliyor. Bu adım, makus bir başlangıçtan fazla bir bildiri göndermek için atıldı.

“Her iki taraf da kendi dış siyasetine dramatik bir format çekmediği sürece krizi var eden ana siyasal münasebet yerinde duruyor olacak. Son mutabakat, tüm bu ülkeler ortasındaki krizin çözülmesi manasına gelmiyor; krizi daha yönetilebilir bir eksene kaydırıyorlar diyebiliriz.”

Ambargonun kalkması için talep edilen 13 şart neydi?

1- İran’la diplomatik bağların düzeyi düşürülmeli ve İran’ın Katar’daki diplomatik temsilcilikleri kapatılmalı. İran İhtilal Muhafızları üyeleri hudut dışı edilmeli ve İran’la askeri ve istihbarat işbirliği kesilmeli. İran’la ticaret de Körfez İşbirliği Kurulu’nun güvenliğini tehlikeye atmayacak formda ve ABD’nin uyguladığı milletlerarası yaptırımlarla uyumlu formda sürmeli.

2- Şu an hâlâ inşaat halinde olan Türk askeri üssü çabucak kapatılmalı, Katar Türkiye ile askeri işbirliğine son vermeli.

3- Bilhassa Müslüman Kardeşler, IŞİD, El Düstur, Fetih el Şam [O devir Nusra irtibatlı örgüt] ve Lübnan Hizbullah’ı olmak üzere tüm terörist, mezhepçi ve ideolojik örgütlerle bağlarını koparmalı. Suudi Arabistan, Bahreyn, BAE ve Mısır’ın listesindeki üzere bu örgütleri resmen terör örgütü olarak kabul etmeli ve gelecekte bu listede yapılacak güncellemelere de ahenk sağlamalı.

4- Suudi Arabistan, BAE, Mısır, Bahreyn ve ABD tarafından terörist ilan edilen tüm kümelere, örgütlere ve bireylere yönelik maddi yardımı kesmeli.

5- Suudi Arabistan, BAE, Mısır ve Bahreyn’den kaçan aranan şahısları, kaçakları ve teröristleri geldikleri ülkelere teslim etmeli. Bu bireylerin ülkedeki varlıklarını doldurmalı, hareketleri, mali durumları ve adresleriyle ilgili talep edilen tüm bilgileri sağlamalı.

6- Al Jazeera ve onunla kontaklı tüm kuruluşlar kapatmalı.

7- Bağımsız ülkelerin içişlerine karışmamalı. Suudi Arabistan, BAE, Mısır ve Bahreyn’in aranan vatandaşlarına vatandaşlık vermeyi sonlandırmalı. Daha evvel verilmiş bu vatandaşlıkları iptal etmeli.

8- Son yıllarda Katar’ın siyasetleri sebebiyle meydana gelen maddi kayıplar için ve can kayıplarının tazminatı için ödeme yapmalı. Bu ödemenin ölçüsü Katar’la uyum halinde hesaplanmalı.

9- Katar’ın askeri, siyasi, toplumsal ve iktisat siyasetlerini öteki Körfez ve Arap ülkeleriyle uyumlu hale getirmeli, ekonomik sorunlarda de 2014’te Suudi Arabistan’la imzalanan mutabakata bağlı kalmalı.

10- Suudi Arabistan, BAE, Mısır ve Bahreyn’in siyasi muhalifleriyle irtibatlarını koparmalı, bu muhalif kümelerde irtibat sağlandığı bireylerle ilgili ayrıntıları, şahsî bilgileri ve Katar’ın sağladığı dayanakla ilgili bilgileri vermeli.

11- Katar’ın direkt ya da dolaylı olarak fonladığı Arabi21, Rassd, El Arabi El Cedid, Mekamelen ve Middle East Eye dahil tüm medya kuruluşlarını kapatmalı.

12-Liste Katar’a verildikten sonraki 10 gün içinde tüm talepler kabul edilmeli.

13- Taleplerin kabul edilmesinin üzerinden bir yıl geçtikten sonra her ay denetleme yapılacak. Devamında 10 yıl içinde yıllık kontroller olacak. Katar da tüm bu şartları kabul edecek.

Cumhuriyet