Kıbrıs görüşmeleri 4 yıl sonra Cenevre’de yeniden başlıyor: Taraflar ne istiyor?

Getty Images

Kıbrıs’ta Türk ve Rum toplumlarının temsilcileri bugün İsviçe’nin Cenevre kentinde Birleşmiş Milletler (BM) öncülüğündeki gayriresmi toplantıda bir ortaya gelecek. Üç gün sürecek toplantılara garantör ülkeler Türkiye, Yunanistan ve İngiltere de katılacak.

Pazartesi günü Ankara’da Kuzey Kıbrıs önderi Ersin Tatar’ı ağırlayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kabine toplantısının akabinde yaptığı açıklamada, “Kıbrıs’ı çözümsüzlüğe mahkum etmek isteyen, Kıbrıs Türk’ü kardeşlerimizi ambargolarla yıldırmaya çalışan zihniyete müsamaha göstermeyeceğiz” dedi.

İlgili Mesajlar

Rusya ve Kuzey Kore yeni anlaşmayla ekonomik bağlarını genişletiyor

‘Sahte haber’ ve sahteciliğin araştırıldığı sergi Budapeşte’de açıldı

BM Genel Sekreterliği Sözcüsü Stephane Dujarric, Cenevre’deki toplantıların gayesini “tarafların bir tahlil için ortak yerde buluşmasının mümkün olup olmadığını görmek” olarak açıklamıştı.

Lakin Türk tarafının “iki devletli çözüm”, Rum tarafının ise “federasyona dayalı çözüm” teklifleriyle gittiği görüşmeler öncesi taraflar ortak yere pek de yakın görünmüyor.

Türkiye ve Yunanistan’dan Dışişleri Bakanları seviyesinde iştirak bekleniyor. Kıbrıs’tan ise Kuzey Kıbrıs başkanı Ersin Tatar ile Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiadis masada.

Bu görüşme, 2017’de tekrar İsviçre’de, Crans Montana’da yürütülen görüşmelerin akabinde yapılan birinci görüşme olacak. Lakin bu kere resmen müzakere masası kurulmuyor. Tarafların 2017’den bu yana değişen tavırlarının görüleceği, tezlerin masaya yatırılacağı bir gayriresmi görüşme formunda gerçekleşecek.

Pekala tarafların tavırlarında nasıl bir değişim oldu?

2017’DEN BU YANA NELER YAŞANDI?

Türkiye’nin 1974’te Kıbrıs’a müdahalesinden yaklaşık 10 yıl sonra Türklerin adanın kuzeyinde tek taraflı ilan ettikleri devleti (KKTC) Türkiye dışında hiçbir ülke tanımadı. O periyottan bu yana federasyon tahlili temelinde tekraren müzakere masası kuruldu.

Kuzey Kıbrıs’taki Türk idaresi tüm bu görüşmelerin sonuçlanmamasından Kıbrıslı Rumları sorumlu tuttu.

Son olarak 2017’de Crans Montana’da yapılan görüşmeler sırasında, iki toplumlu, iki bölgeli ve eşit siyasal temsile dayalı federasyon üzerine daha evvel fikir birliğine varılan bahislerin üzerine konuşulmuş ve nihayetinde yeni uzlaşılar da sağlanmıştı.

Getty Images2017’de BM öncülüğündeki görüşmelere Kıbrıslı başkanların yanı sıra Türk ve Yunan Dışişleri Bakanları katılmıştı

Görüşmeler bir epey ilerlemişken garantör devletlerin askerlerinin Ada’daki mevcudiyeti üzerinde uzlaşma sağlanamadı. Görüşmelerin son noktasında o periyot Başbakan olan Binali Yıldırım’ın İsviçre’ye gitme hazırlıkları yaptığı duyurulmuş lakin yeniden o periyot Yunanistan Başbakanı olan Aleksis Çipras gitmeme kararı alınca, Yıldırım da görüşmelere katılmaktan vazgeçmişti. Böylelikle Kıbrıs’ta federasyon gayesiyle kurulan son masa da dağılmış oldu.

Daha sonra Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nikos Anastasiadis bunun “Türkiye’nin garantiler ve müdahale haklarının devam etmesi, adada askeri bir üs kurulması ve Türk ordusun varlığı konusunda ısrar etmesinden ötürü yaşandığını” söyledi.

Görüşmelere katılan ve misyonu boyunca federal tahlilden yana olan devrin Kuzey Kıbrıs önderi Mustafa Akıncı ise yıllar sonra Crans Montana’da garantiler konusunu Türk ve Yunan Başbakanların görüşmesinin daha yapan olacağını düşünerek Yıldırım’ı davet ettiğini, lakin Anastasiadis’in Çipras’ı davet etme teklifini reddetmesi üzerine sürecin çöktüğünü açıkladı.

Akabinde Ekim 2020’de Kuzey Kıbrıs’ta yapılan seçimleri, iki devletli tahlilden yana olduğunu duyuran Ersin Tatar kazandı.

Artık masadaki Türk tarafı, federasyon yerine “eşit haklara sahip iki hâkim devlete” dayalı bir tahlil istiyor. Fakat bu model, BM parametreleri temelinde federasyona dayalı tahlilin alternatifi olarak kabul edilmiyor.

BBC

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, artık masaya “iki devletli tahlil önerisiyle” oturulacağını söz ediyor. Ankara’ya nazaran yeni bu durumun nedeni, “Rum tarafının su ve elektrik yönetimlerinin bile idaresini paylaşmama eğiliminde olması.”

Tatar, Türkiye’deki hükümetin de dayanağını alarak “iki devletli çözümde” ısrarcı olduğunu vurguluyor. Kıbrıs Cumhuriyeti, Yunanistan ve Avrupa Birliği (AB) ise bu tahlili reddediyor.

Cenevre’deki görüşmelere AB’nin de gözlemci statüsünde katılması teklifine de, Kıbrıs Cumhuriyeti birliğin bir üyesi olduğu için ve tarafsız olmayacağı gerekçesiyle Türk tarafı itiraz etti.

GÖRÜŞMELER ÖNCESİ ÖNDERLER NE DEDİ?

Daha evvel federasyon temelli tahlille birlikte ele alınması için bekletilen Kapalı Maraş bölgesiyle ilgili de bir adım atıldı. Kuzey Kıbrıs idaresi, Ankara’dan giden üst seviye yetkililerle birlikte Kapalı Maraş’ın kıyı kısmındaki bir kısmını halkın kullanımına açtı.

Şimdi yalnızca kıyıya çıkan birkaç cadde açılmış olsa da; bölgedeki turizm tesislerinin de tek tek incelenerek Kuzey Kıbrıs’ın vergi sistemine dahil olmak kaydıyla eski sahiplerine verilmesi ya da tazminat ödendikten sonra yerli yahut milletlerarası yatırımcıya devredilmesinin mümkün olduğu, Kıbrıslı Türk yetkililer tarafından lisana getirildi.

Bir yandan da Kıbrıs Cumhuriyeti, deniz yetki alanları içinde olduğunu savunduğu birçok parselde yabancı güç şirketlerine doğalgaz arama ve sondaj ruhsatı verdi. Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ın muahede imzaladığı Türkiye Petrolleri Anonim iştiraki da (TPAO) kendi kıta sahanlığında hidrokarbon faaliyetlerine başladı. Kimi ihtilaflı parsellerde yapılan sismik arama faaliyetleri vakit zaman tansiyonun artmasına yol açtı.

Görüşmelere bir hafta kala Kuzey Kıbrıs başkanı Ersin Tatar, “Cenevre’ye elimiz daha güçlü gidiyoruz” dedi:

“Türkiye’nin bölgede artan gücü ve KKTC’ye verdiği takviyeyle, devletimizin daha ileriye taşınması noktasında Cenevre’ye elimiz daha güçlü gidiyoruz. Crans Montana’da Rum tarafının masayı terk etmesi ile sona eren federasyon temelinde bir müzakere sürecine geri dönmek artık mümkün değildir, federasyona yönelik eforlar tükendi.”

Nisan başında görüşmelerle ilgili bir açıklama yapan Anastasiadis de, iki devletli tahlili “kimsenin kabul etmeyeceğini” savundu:

“Türk tarafı iki devletli tahlil teklifini lisana getirirse buna BM kararları ve milletlerarası takviye silahlarımızla karşılık vereceğiz.”

Kıbrıs Dışişleri Bakanı Nikos Hristodulidis da “Rum tarafı için maksadın, görüşmelerin Crans Montana’da kaldığı yerden tekrar başlaması için uygun şartların yaratılması” olduğunu; “çözüm tabanının değişmesinin kelam konusu olmadığını” söyledi.

DOĞU AKDENİZ TANSİYONU GÖRÜŞMELERİ NASIL TESİRLER?

İki tarafın masaya birbirinden çok farklı tahlil teklifleriyle gitmesi, gayriresmi görüşmelerin kuvvetli geçeceğine işaret ediyor.

Bu esnada Anastasiadis’in kelamını ettiği “uluslararası destek” ise kendisini savunma mutabakatlarıyla gösteriyor.

Türkiye ile Yunanistan ortasında 2020’nin yaz aylarında başlayan deniz yetki alanları ve Ege adaları tansiyonu sırasında, Yunanistan ve Kıbrıs’ın da dahil olduğu kimi milletlerarası tatbikatlar yapıldı.

• Kıbrıs, Yunanistan, İtalya ve Fransa’nın Doğu Akdeniz’deki tatbikatı hakkında neler biliniyor?
• Kıbrıs’ta Türk tarafı hangi adımları atacak, iki devletli tahlil mümkün mü?

Kıbrıs, Yunanistan, İtalya ve Fransa donanmalarının Ağustos ayında yaptığı tatbikatın akabinde son olarak bu ay içerisinde 10 gün süren yedi ülkenin katıldığı bir hava ve deniz ortak tatbikatı yapıldı. 22 Nisan’da sona eren tatbikata Yunanistan 40’tan fazla, ABD 20’ye yakın, Fransa 11, İsrail 13, BAE altı, İspanya altı ve Kıbrıs bir adet hava kuvvetleri aracıyla katıldı.

Tatbikatlar sürerken Türkiye ile Yunanistan ve AB ortasında gerginliğin azaltılması için görüşmeler de devam etti. AB’den üst seviye yetkililer Ankara’ya ziyarette bulunurken Yunan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias da yeniden Ankara’da Türk mevkidaşı Çavuşoğlu ile görüştü.

Lakin görüşmenin akabinde düzenlenen ortak basın toplantısında, kameralar önünde karşılıklı sert sözlerin kullanıldığı bir tartışma yaşandı.

Gergin geçen basın toplantısının akabinde iki bakan birinci sefer bugün başlayacak Kıbrıs görüşmelerinde bir ortaya gelecek.

Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de tansiyonu azaltma teşebbüsleri Avrupa ülkeleriyle hudutlu değil.

İsrail’le alakaların normalleşebileceğine dair bildiriler veren Türkiye, 2013’teki darbeden bu yana ilgilerin düzeyinin indirildiği Mısır’la da diplomatik ve istihbarat alanında görüşmelere başladı. Ankara, dışişleri bakanı yardımcısı seviyesinde temsil edilecek bir diplomatik heyetin de Mayıs ayında Kahire’ye gideceğini duyurdu.

• Çavuşoğlu’ndan Yunan mevkidaşı Dendias’a: Gerginliği sürdürürseniz biz de sürdürürüz
• Yunanistan medyasında Libya Başbakanı Dibeybe’nin Ankara ziyareti: ‘Türkiye’yle muahedeye sadık kaldı’
• Yunanistan Başbakanı Miçotakis: Türkiye-Libya deniz yetki alanlarını belirleyen mutabakatı tanımıyoruz
• Türkiye – Yunanistan ortasındaki en uzun vadeli gerginliğin yaşandığı 2020’de neler oldu?
• Mısır’la müzakerelerde Ankara’nın yol haritası ne?

Cumhuriyet