Bugün Anadolu’nun mukadderatı çiziliyor… Şu anda bulunduğumuz yer neresi?
Afyon’un güneyinde, 1. Ordu taarruz bölgesinde ve Başkomutan’ın, Genelkurmay Başkanı’nın, Batı Cephesi Komutanı’nın ve 1. Ordu Komutanı’nın muharebeyi yönettiği komuta yeri olan Kocatepe’deyiz. İsterseniz dünkü sorunuza yanıtı genişleterek başlayalım. İki tarafın güç mukayesesini daha sayısal bir düzleme taşıyalım.
Buyurun…
Yunan ordusu asker sayısında 1’e 1.08 üstündü. Türk ordusu tüfekte 1’e 1.1; hafif makineli tüfekte Yunan ordusu 1’e 1.5; ağır makineli tüfekte Yunan ordusu 1’e 1.45; topta Yunan ordusu 1’e 1.3; kılıçta Türk ordusu 1’e 4.1; uçakta Yunan ordusu 1’e 5 üstündü. Süvari kuvveti olarak ise Türk ordusu 1’e 5 üstündü. Yunan ordusu tahkimli mevzilerde uzun müddettir bulunmanın avantajına sahipti. Mevzilerinin önünde dikenli tel manisi vardı. Buna karşılık moral üstünlüğü de Türk tarafındaydı. İşgalciye karşı taarruz etmenin ve düşmanı yurttan atmanın azim ve coşkusu hâkimdi.
Beklenen gün gelmişti. Öte yandan bugün sabah Türk Başkomutanı Kocatepe’de, Türk taarruz mevzilerine birkaç km. aradayken Yunan Başkomutanı Yunan savunma mevzilerine 500 km. uzaklıktaydı. En büyük fark bu noktadaydı. Zaman-mekân kavramlarının yerine oturması açısından 1. Kolordu Kumandanı olan General İzzettin Çalışlar’ın anılarında yer alan bir konuya değinmekte yarar var. Düşman uçaklarının keşif gayeli uçuşlarını sabah 06.00-09.00 ortasında yapmaktaydı.
SICAK HAVA ŞARTLARI
Münasebeti neydi?
Pilotlar muhtemelen misyon dönüşü rapor yazmakta, bu raporun ilgili komuta yerine ulaşması vakit almaktaydı. Tahminen kumandana çıkarıldığında akşama gerçek bir vakit dilimini bulmaktaydı. Sıcak hava şartları da tesir eden bir faktör olabilir. Bunu tabir etmek gereğini duydum, zira o günün zaman-mekân kavramlarıyla düşünmek yanlış sonuçlar çıkarmaya yol açabilir. Çünkü günümüzde çok farklı teknolojiler ve buna bağlı karar süreçleri yaşanmaktadır. Anlık data akışının anlık kararlar doğurduğunu bilmek gerekir.
İki ordunun mukayeseli durumunu toprağa yayınca karşımıza çıkan tabloyu tanım eder misiniz?
Genel olarak denk kuvvetlerin muharebesi olarak görülse de özel olarak bakıldığında bir yerlerde kuvvet üstünlüğü sağlayabilmek için bir yerlerde zayıf kuvvetlerle bulunmak mecburiyeti vardı. Yunan ordusu Konya istikametinde taarruza geçse elverişli bir durumla karşı karşıya kalabilirdi. Bu riski almak gerekiyordu. Aksi türlü muvaffakiyet elde edilemezdi. O risk alındı. Artık o riskin topraktaki yansımasına bakalım: 1. Ordu taarruz bölgesi Akarçay-Çiğiltepe ortası 40 km. idi. Bu bölgede Yunan ordusunun 2 tümeni ve 3 alay kadar kuvveti bulunmaktaydı. Yaklaşık 35 bin askeri vardı.
Bu kuvvete karşı Türk ordusu 11 piyade, 3 süvari tümeniyle taarruz etti. Yaklaşık 120 bin asker. Bu bölgede düşmana karşı 1’e 3.5 üstünlük sağlandı. Yarma bölgesi ise 13 km. genişliğindeydi: Kalecik sivrisi-Tınaztepe ortasındaki bölge. Bu bölgede Yunan ordusunun 1 tümen ve 1 alayı mevcuttu. Yaklaşık 15 bin asker vardı. Karşısına denk gelen Türk kuvveti yedeklerle birlikte 7 tümendi. Yaklaşık 90 bin askerdi. Türk kuvvetlerinin Yunan kuvvetlerine karşı üstünlüğü 1’e 6 ulaştırılmış oldu. Cephedeki bütün ağır topçunun dört küme halinde asıl taarruz bölgesinde toplandığı dikkate alındığında ateş gücü üstünlüğü 1’e 6’nın da üstüne çıkmaktaydı. 2. Ordu cephe genişliği temel alındığında (Eskişehir kuzeyi-Akarçay ortasındaki 150 km. genişliğindeki tali taarruz bölgesi) bu oran 1’e 2 Yunan ordusunun lehineydi. Bütün cephe (Kocaeli-Menderes kümeleri dahil 450 km.) temel alındığında, bu oran 1’e 3 Yunan ordusuna avantaj sağlamaktaydı.
HESAPLI BİR RİSK ALINMIŞTI
Şayet gelişmeleri hakikat okuyabilselerdi, bunu fırsata çevirebilirler miydi?
Biraz sıkıntı görünüyor. Bunun iki sebebi var: Birincisi, o günün şartlarında yaya birliklerle Afyon-Konya istikametinde bir taarruzu başlatabilmeleri en az iki günlük yine tertiplenmeyi zarurî kılardı. Bir tümenin günlük taktik intikal uzaklığı en fazla 30 km. olabilirdi. Yol durumu elverişli değildi. Topçular çekiliydi. Döğer’deki 2. Kolordu’nun taarruz hazırlığı fakat iki gün sonrası için mümkün olurdu. Üstelik savunma tertibi bozulmuş olacaktı. İkincisi, Yunan kumandanları Türk ordusunun yığınağından lakin taarruzdan birkaç gün evvel tam olarak haberdar olabilmişti. Tekrar de Konya istikameti önlemsiz bırakılmadı.
24 Ağustos günü Meclis Muhafız Taburu, 4. Kolordu buyruğuna verildi ve Çobanlar istasyonuna gönderildi. Esasen Yunan komuta heyetinin içinde bulunduğu ruh hali, Türk ordusuna karşı bir taarruza girişmeye elverişli değildi. Bu da değerlendirilmiş olabilir. Sonuç olarak hesaplı bir risk alınmıştı. Fakat bu risk sayesinde kesin sonuç yerinde sonuç alınmasını sağlayan üstünlük sağlanabilmişti. Baskın tesiri elde edilmişti. Komutanlık sanatı da tam olarak buydu…
Ve Büyük Taarruz… birinci atışın saati kaçtı?
Sabah 05.00’te tanzim atışı başladı. 05.30’da tahrip atışına geçildi. Daha birinci saatlerde planda tadilat yapılmak durumunda kalındı. Çünkü sis görüşü düşürmüştü. Topçu atışları yarım saat kaydırıldı. 06.00’da piyadenin taarruzu başladı.
Türk ordusunun ana maksadı neydi?
Batı Cephesi’nin asli taarruz kuvveti 1. Ordusu 4., 1. Kolordular ile 5’inci Süvari Kolordusu taarruz kademesinde, 2. Kolordu ihtiyattaydı. Yunan cephesini yarmakla misyonlu bu ordu, bulunduğumuz Kocatepe’den kuzeye hakikat taarruza başladı. 2. Ordu ise kuvvet olarak zayıftı. Cephesindeki Yunan kuvvetlerini yerinde tutacak halde doğu-batı istikametinde taarruz etmekteydi.
Harekât muvaffakiyetle ilerliyor muydu?
Hem evet hem de hayır. Evet, zira bir kısım birlikler öngördükleri taarruz gayelerine ulaştılar. En başarılı birlik Süvari Kolordusuydu. Sincanlı (Sinanpaşa) Ovası’na indi. Telgraf çizgilerini kesti. Demiryolu ulaşımını engellemek için tahripler yaptı. Kalecik sivrisi, Belen Zirve ve Erkmen zirvenin bir kısmı bugün ele geçirildi.
BÜYÜK BASKINA UĞRATILDILAR
Beklenmedik aksilikler çıkıyor muydu, nasıl aşılıyordu?
Sarp, kayalık toprakta, sıcak havada, düşman ateşi altında ilerlemenin bütün zorlukları yaşandı. Dikenli tel pürüzlerinin aşılmasında zorlanınca yığılmalara ve zayiata yol açtı. Mesela 38. Alay Kumandanı Yarbay İlyas Beyefendi yaralandı. Birliklerin birbirine karıştığı durumlar yaşandı, fakat bunlar muharebenin tabiatında olan şeylerdi. Taarruz ruhu ziyadesiyle canlıydı. Başlangıçtan itibaren muhabere zorlukları yaşandı. Bugünden sonra bu zorluk harekâtın sevk ve yönetimini hayli olumsuz etkiledi. Bu, iki taraf için de geçerliydi.
Nerede sürtünme varsa o bölge destek ediliyordu. İhtiyat kolordusundan birlikler cepheyi destek etti. Ateş takviyesi için topçu dayanağı düzenleniyordu. Ayrıyeten cephede geç kalan ya da yanlış yaptığı tespit edilen durumlarda gerekiyorsa müdahil olunuyordu. Bir yandan da Yunan ordusunun hareketleri izlendi. Küçük çaplı da olsa karşı taarruzlar zayiata yol açtı. Arazi kurumuş otlarla kaplıydı. Topçu atışı sonucunda bir kısmı yandı. Bu yangının içinde kalan askerlerimiz oldu. Ateş ve duman topçu atışının sevk ve yönetimini zorlaştırdı. Her şeye karşın Yunan ordusu büyük bir baskına uğratılmış oldu ancak yeniden de iyi direndiğini belirtmeliyiz.
KIRIP DÖKMEKTEN ÇEKİNMEZDİ, ZIRA…
Ne olmuştu da Başkomutan Mustafa Kemal, Tümen Kumandanı Yarbay Ömer Halis Bey’i ağır bir halde azarlamış, sonraki gün de ödüllendirmişti?
Zira 23. Tümen Kumandanı geçmişte yaşadığı bir muharebe deneyimine dayanarak yanındaki birlikle birebir hizada taarruz etmeyi tercih etmişti. Bu tercih, birliğinin taarruza iştirakini geciktirdi. Bunu gören Başkomutan müdahil oldu. Daha batıdaki 1’inci Kolordu’nun 23. tümeni Belen zirveye taarruz etmekte geç kaldı. Bu hususta Başkomutan Halis Bey’i (Korgeneral Bıyıktay) ağır bir halde azarladı. Fakat sonraki gün ödüllendirmeyi ihmal etmedi. İkisinde de haklıydı, zira Tümen Komutanı’nın çok önlemli bir tavırla taarruzu yavaşlatması kabul edilemezdi, Başkomutan da kabul etmedi. Lakin Ömer Halis Bey’in sonraki günkü muvaffakiyetini da kızgınlığının tesirinde kalıp görmemezlikten gelmedi, tersine bir armağan göndererek ödüllendirdi.
GÖREVE ODAKLANMA
Halis Paşa vakası bize Atatürk ile ilgili ne söylüyor?
Evvel burada öne çıkan iki hususu tahlil edelim, tahminen asker, sivil bütün kumandan ve başkan adaylarına katkı sağlamış oluruz: Birincisi göreve odaklanmak her şeyin üstündedir. Başkomutan’ın gözü görevin başarılmasından diğer hiçbir şey görmüyordu. Kırıp dökmekten de çekinmiyordu, zira görevin başarılması milletin varlığı için hayatiydi. İkincisi, şayet ilgilisinin niyetinde kötülük tespit etmediyse ona kucak açmaktan çekinmiyordu. İşin harareti ortadan kalktıktan sonra da gereğini yapıyordu. Hiçbir yapmacıklık yoktu. Cezalandırılan kişinin kendisi değil, davranışıydı. Çağdaş sevk ve yönetimin ya da sivil tabirle idarenin temel prensiplerine uygun bir yaklaşımdı. İşin merkezinde niyete uygun olarak görevin yapılması vardı. Çağın önder ve başkan adaylarına ders… Hiçbir kırgınlığa, gücenmeye kapılmadan yönetmek. Masaya işi koymak, kişilikleri değil. Bu, birinci olarak yönetenin işinin ehli olması ve inanç duyulmasıyla mümkündür. İkinci olarak gerçek irtibat kurulmasıyla başarılabilecek bir konudur. İşin sanat kısmına ilişkindir. Tahminen üçüncü bir boyutu da ek etmek gerekir: Bireyleri yakından tanımak, niyetini anlayarak karar vermek… Mustafa Kemal Paşa kusur olmadıkça kimsenin işine karışmıyordu, lakin yanılgı olduğunda izlemek yerine müdahil olmayı tercih ediyordu.
İKİ BAŞLI SEVK…
General Hacı Anesti ile General Trikupis ortasında önemli sorun yaşandığı anlatılıyor. Bu, savaşın yazgısını etkiledi mi?
Afyon bölgesini savunan 1. Kolordu Kumandanı Trikupis, ihtiyat 2. Kolordu’nun bölgesini destek etmesini istedi, 2. Kolordu Kumandanı da bu isteği karşıladı. 9. Tümen’in bir alayını sevk etti. Lakin Hacı Anesti savunmayı destek etmek ve kuvvetlendirmek yerine ihtiyat 2. Kolordu’yu General Trikupis’in buyruğuna verdi ve Alanyurt-Çay istikametinde 28 Ağustos günü karşı taarruz yapmasını emretti. Buyruğu öğlen saatlerinde vermiş, lakin ilgili kumandanların eline akşamüzeri geçmişti. Ortada geçen vakit diliminde değişiklikler olmuştu. Trikupis bu emre karşı çıktı. 2. Kolordu Kumandanı taarruzu lakin 29 Ağustos’ta uygulayabileceğini bildirdi. Bu müdahale karışıklığa yol açtı. İki başlı bir sevk ve yönetim kusuru oluştu. Yarın işler daha güç olacaktı.
BAŞKOMUTAN’IN GÖZÜ ZAFERDEN ÖBÜR ŞEY GÖRMÜYORDU
1874 metre rakımlı Kocatepe’deyiz. Burası Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün at sırtında çıkıp Büyük Taarruz harekâtını sevk ve yönetim ettiği yer…
Ardımızda gördüğünüz Atatürk anıtını sanatçı Tankut Öktem, 1992’de yaptı. Bronzdan yapılan 3 ton tartısındaki anıt, 2.4 metre yükseklikte.
Cumhuriyet
