Koronavirüs diğer virüslerden neden farklı ve neden bu kadar öldürücü?

Kolay bir virüs dünyanın dört bir yanında milyarlarca insanın günlük hayatını etkiledi neredeyse durma noktasına getirdi.

Meğer daha evvel de insanlık viral tehditlerle hatta önemli salgınlarla karşı karşıya gelmişti lakin çok uzun bir vakittir bunlar hayatı bu formda felce uğratmıyordu.

Koronavirüsü öbür virüslerden farklı kılan onu ömürlerimiz ve vücutlarımız için bu kadar özgün bir tehdit haline getiren özelliklerine baktık.

Yanıltma ustası bir virüs

Enfeksiyonun birinci evrelerinde virüs insan bedenini aldatabiliyor.

Koronavirüs ciğerlerimiz ve teneffüs yollarımızda harıl harıl faaliyet gösterirken, bağışıklık sistemimize kendini muhakkak etmemeyi başarabiliyor.

Cambridge Üniversitesi’nden Profesör Paul Lehner “Bu virüs çok zeki, burnunuzda bir virüs fabrikası kurulmuşken kendinizi çok iyi hissedebiliyorsunuz” diyor.

Bedenimize bir virüs girdiğinde hücrelerimiz olağan olarak interferon ismi verilen kimyasal bir husus salgılayarak bağışıklık sistemimize ve bedene alarm veriyor.

Ama koronavirüs bu kimyasal unsurun salgılanmasını bedeni “kandırarak” engelliyor. Bunu o kadar iyi yapıyor ki hastalandığımızın farkına bile varmıyoruz.

Profesör Lehner laboratuvarda enfekte olmuş hücrelere bakıldığında, testler “virüs diye avaz avaz bağırırken bile” bunların hastalıklı olduğunun anlaşılamadığını söylüyor.

‘Vur-kaç virüsü’

Hastalandığımızı hissetmemizden bir gün kadar evvel bedendeki virüs ölçüsü en yüksek noktasına fırlıyor. Ancak bu noktaya gelinceye kadar koronavirüs bir hafta kadar kendini hissettirmeden çoğaltmış oluyor. Münasebetiyle hastalandığımızı farkettiğimiz an ekseriyetle hastaneye gidecek kadar ağırlaştığımız nokta da olabiliyor.

Profesör Lehner “Bu çok dayanılmaz bir yayılma taktiği. Hasta olduğunuzu bilmediğiniz için meskende yatağa bağlanıp izole olmuyor, tersine dışarı çıkıp eğlenmeye gidiyorsunuz” diyor.

Virüs bu biçimde delice hız yapan bir şoför üzere bir hastadan başkasına atlamayı sürdürüyor.

Hasta şimdi hastalandığını bile anlamadan diğerlerini enfekte edebildiği için virüsün, yayılmasını sürdürmek için hastalarının ölmemesine de muhtaçlığı yok.

Paul Lehner bu yüzden koronavirüsü “Vur-kaç virüsü” diye tanımlıyor.

Getty ImagesYeni koronavirüsün en tehlikeli özelliği kendini uzun mühlet gizleyebilmesi

Bu 2002 yılında yaşanan SARS koronavirüsününkinden büsbütün farklı bir taktik. SARS salgınında beşerler hastalandıklarını çabuk farkediyor ve virüsü de en çok bu etapta bulaştırıyorlardı. Hasebiyle kimin hasta olduğu aşikâr olduğundan olayları izole etmek mümkün oluyordu.

Yeni olduğu için beden hazırlıksız

Dünyada tesirini hissettiren son büyük salgın 2009 yılındaki H1N1 ya da daha çok bilinen ismiyle domuz gribi idi.

Bilinen yaygın grip çeşitlerine yol açan dört başka koronavirüs tipi var.

Manchester Üniversitesi’nden Profesör Tracy Hussel Covid-19’a yol açan koronavirüsün ise yeni bir çeşit olduğunu o nedenle nüfusun genelinde pek bir bağışıklık kelam konusu olmadığını söylüyor.

Uzmanların Sars-CoV-2 olarak isimlendirdikleri yeni koronavirüs bu nedenle bağışıklık sistemi üzerinde şok tesiri yaratabiliyor.

Evvelce varolan bir virüs olmaması bakımından Avrupalıların Amerika kıtasına taşıdığı çiçek virüsünün yol açtığı üzere tesiri de ölümcül oluyor.

Sıfırdan bağışıklık inşa etmek yaşlılarda daha güç zira bağışıklık sistemleri esasen yavaşlamış ve yıpranmış oluyor.

Bağışıklık sisteminin yeni bir enfeksiyonla nasıl savaşılacağını öğrenmesi uzun bir deneme-yanılma süreci gerektiriyor.

Ancak yaşlandığımızda bağışıklık sistemimizin en temel bileşenlerinden olan T hücreleri havuzumuzdaki çeşitlilik ve sayı da azalıyor. Bu nedenle koronavirüsle savaşacak olanların sayısı da azalmış oluyor.

Yeni koronavirüs bedende beklenmedik şeylere yol açıyor

Covid-19 bir akciğer hastalığı olarak başlıyor. Lakin burada bile sıradışı ve tuhaf davranıyor ve bütün bedeni tesiri altına alabiliyor.

Londra’daki King’s College’dan Profesör Mauro Giacca, Covid’in bir çok tarafıyla kendine mahsus bir hastalık olduğunu hatta “yaygın rastgele bir viral hastalıktan farklı” olduğunu söylüyor.

Profesör Giacca virüsün yalnızca akciğer hücrelerini öldürmekle yetinmediğini tıpkı vakitte onları bozma tesiri yarattığını anlatıyor. Enfekte olan akciğer hücreler, birbirine yapışıp işlevsizleşen -sinsisya da denen- dev kütlelere dönüşüyor.

Ayrıyeten Profesör Giacca olağan griplerden sonra ne kadar şiddetli olurlarsa olsunlar tam iyileşme gerçekleşebildiğini lakin bunun Covid-19 için geçerli olmadığını da ekliyor.

Kan pıhtılaşması da Covid-19’da farklı seyreden bir durum. Hekimler kimi durumlarda hastalara müdahale edemediklerini zira verdikleri ilaçların kanda derhal pıhtılaşmayla durdurulduğunu anlatıyorlar.

Tekrar Londra’daki King’s College’dan Profesör Beverly Hunt, Covid hastalarında kanda pıhtılaşmaya yol açan kimyasal unsurların olağanın yüzde 200, 300 hatta bazen 400 oranında üzerinde olbildiğini söylüyor.

Insida Health mecmuasına konuşan Profesör Hunt, “Açıkçası, uzun meslek hayatımda kan yoğunluğu bu kadar fazla bir hasta kümesine rastlamadım” diyor.

Getty Images

Bedenin tamamını etkileyen bu tıp özellikler, virüsün hücrelerimizi enfekte etmek için kullandığı yolla ilgili. Virüs hücrelerimize girebilmek için antijen reseptörü ya da kısaca ACE reseptörü denen, kan, böbrekler ve karaciğer ve akciğer üzere bedenin her yerinde bulunan bir enzime gereksinim duyuyor.

Virüsün teneffüs sistemi dışında da tesir göstermesi kimi hastalarda bağışıklık sisteminin çok çalışarak bedene ziyan vermesiyle sonuçlanabiliyor.

İnsanlık genel olarak gerekenden daha şişman

Covid obez insanlarda çok daha tesirli oluyor. Yağ dokusu arttıkça ağır bakım muhtaçlığı ve vefat oranı da yükseliyor. Bu da tekrar bu hastalığa özgü, sıra dışı bir özellik.

Cambridge Üniversitesi’nden Profesör Stephen O’Rahilly, “Obezlikle olan kuvvetli ilgi öteki viral enfeksiyonlarda görmediğimiz bir şey. Öteki akciğer hastalıklarını obezler çoklukla başkalarına nazaran daha iyi atlatırlar” diyor.

Profesör O’Rahilly bunun Covid’e mahsus bir özellik üzere göründüğünü, sıradan bilinen griplerden farklı olduğunu söylüyor.

Bu nedenle obez hastalarda bedendeki enflamasyon seviyesinin yüksek olması ve kan pıhtılaşmasına yol açma ihtimali daha fazla.

Cumhuriyet