Getty Imagesİlk etapta başarılı olan birtakım ülkelerde hadiseler yine artmaya başlıyor
Dünya Sıhhat Örgütü‘nün (WHO) koronavirüsle ilgili olarak global inanılmaz hal ilen etmesinin üzerinden 6 aydan fazla müddet geçti.
Ocak ayının sonundaki o gün, dünya çapında 10 bin koronavirüs hadisesi belirlenmiş ve 200’den fazla insan ölmüştü. Şimdi açıklanan hadiselerin tümü Çin’de idi.
O günden bu yana hayatlarımızda çok büyük değişiklikler oldu. Altı ayı aşkın müddet sonra bugün insanlık koronavirüsle uğraşta hangi noktada?
Gezegeni bütün olarak ele aldığımızda fotoğraf iç açıcı değil.
Salgının başından bu yana resmi sayılara nazaran toplam 19 milyon kişi virüse yakalandı ve 700 bin kişinin koronavirüsten öldüğü kayıtlara geçti.
Salgının başlangıcında toplam sayıya her 100 bin yeni hadise eklenmesi için haftalar geçiyordu artık bir kaç saat içinde global olay sayısı bu kadar süratle artabiliyor.
‘HALA ÖNEMLI BİR PANDEMİNİN ORTASINDAYIZ’
BBC’ye konuşan WHO’dan Tabip Margaret Harris, “Hastalık dünyadaki bütün toplumlara yayıldı” diyor.
Evet global bir salgın ancak kıssası her yerde farklı. Covid-19’un her ülkedeki tesirlerinin farklı olması, öbür ülkelerdeki durumu görmemizi engelleyebilir.
Ancak ister Amazon yağmur ormanlarında yaşasınlar ister Singapur gökdelenlerinde, herkesin ortaklaştığı bir şey, virüsün insan temasıyla yayıldığı gerçeği. Ne kadar çok biraraya gelirsek, virüs o kadar süratli yayılıyor. Bu salgının ortaya çıktığı gün kadar bugün de geçerli.
Bu gerçek, dünyanın neresinde olursak olalım, geleceğimizi de belirliyor.
Salgının şu anda en süratli yayıldığı merkez haline gelen Latin Amerika’da ya da Hindistan’da olayların çok yüksek olması bu yüzden. Hong Kong’un insanları özel karantina tesislerinde tutmasının ya da Güney Kore yetkililerinin insanların cep telefonlarının ve banka hesaplarının izini sürmesi de bundan. Avrupa ve avustralya’nın tedbirleri gevşetirken salgını denetim altında tutmakta zorlanmasının sebebi de bu. Tabi eskisi üzere yaşamaya dönemeyip yeni bir “normal” arayışımız da bundan.
Getty ImagesHindistan’ın birtakım bölgelerinde beşerler ellerini yıkayacak pak suya erişemiyorİNSANIN EN TEMEL ÖZELLİĞİ TOPLUMSALLIK
Londra’daki St George’s Üniversitesi’nden Dr Elisabetta Groppelli, “Bu bütün gezegeni saran bir virüs ve hepimizi etkiliyor. Beşerden beşere geçmesiyle ne kadar birbirimizle ilişkili olduğumuzu da ortaya koyuyor” diyor ve ekliyor:
“Sadece seyahat etmek değil, buluşmak, birlikte vakit geçirmek ve sohbet etmek, bütün insanların yaptığı bir şey.”
Birlikte müzik söylemek bile virüsün yayılmasına sebep oluyor.
Bunun yanında bir de virüsün izini sürmenin çok sıkıntı olduğu da ortaya çıktı. Virüs bazılarında hiç belirti göstermiyor, bazılarında hafif belirtilerle ortaya çıkıyor lakin kimilerimiz açısından o denli ölümcül bir tesiri var ki hastane kapasiteleri yetersiz kalabiliyor.
Dr Harris, “Tam çağımıza uygun bir virüs. Şu anda koronavirüs vaktinde yaşıyoruz” diyor.
BAŞARILI ÖRNEKLER
Salgınla gayretin başarılı olduğu yerlerde, virüsün bir şahıstan başkasına geçiş yollarının kapatılmasının tesirli olduğu düşünülüyor ve bu hususta en çok dikkat çeken örnek Yeni Zelanda. Ülkede şimdi az sayıda olay varken harekete geçen hükümet çabucak sokağa çıkma tedbirleri koydu. Artık ülkede çabucak hiç yeni hadise çıkmıyor ve hayat büyük ölçüde olağana döndü.
Temel tedbirleri almak fakir ülkeler açısından da tesirli oldu. Salgının ortaya çıktığı Çin ile en uzun sonu olan ülke Moğolistan çok makus etkilenebilirdi. Lakin Temmuz ayına kadar ağır bakım gerektiren hiç bir hadise olmadı. Bütün periyot boyunca yalnızca 293 olay tespit edildi ve Covid-19’dan ölen olmadı.
Londra Hijyen ve Tropik Hastalıklar Fakültesi’nden Profesör David Heymann, “Moğolistan sonlu kaynaklarıyla sahiden çok başarılı oldu. Hadiselerin kimlerle teması olduğunu belirleyip bu bireyleri izole ettiler” diyor.
Moğolistan idaresi tıpkı vakitte okulları kapattı, memleketler arası seyahatleri kısıtladı, el yıkama ve maske kullanımını birinci teşvik eden ülkelerden biri oldu.
Siyasetçiler ve uzmanlar ortasındaki uyumsuzluk
Buna karşılık Profesör Heymann, “siyasi liderlik boşluğunun” bir çok ülkede salgınla çabayı sekteye uğrattığını birçok ülkede kamu sıhhati uzmanları ile siyasi başkanların birebir lisandan konuşmakta zahmet çektiğini, bu türlü bir iklimde virüsün çok süratli yayıldığını söylüyor.
Getty ImagesSao Paulo’daki Vila Formosa mezarlığıABD Lideri Donald Trump ve ülkenin en üst seviyedeki salgın hastalıklar uzmanı Dr Anthony Fauci’nin yaklaşımlarının büsbütün olmasa da değerli farklılıklar içerdiği açık. Brezilya’da Devlet Lideri Jair Bolbonaro tedbirlerin kaldırılmasından yana şovlara katıldı, virüsü bir nevi grip diye tanımladı ve Mart ayında salgının yok olmakta olduğunu söyledi.
Bugün Brezilya’da Covid-19 tanısı konulanların sayısı 2,8 milyon ve 100 bin kişi bu hastalıktan hayatını kaybetti.
BIRINCI ETAPTA BAŞARILI OLMAK DA YETMİYOR
Ama koronavirüsle gayrette sıkı ve can yakıcı tedbirler sayesinde bir çeşit denetim sağlayan ülkeler de, salgının bir türlü yok olmadığını ve tedbirler gevşetildiği anda tekrar yayılmaya başladığını, “normalleşmenin” hala epey uzakta olduğunu görüyorlar.
Dr Groppelli “Virüsle birlikte nasıl yaşanabileceği düşünülmedi” diyor.
Avustralya, toplumsal ara tedbirleri ve sınırlamaları birinci gevşeten ülkelerden biri oldu ancak şu anda Victoria eyaletinde salgın “felaket” boyutlarında. Melbourne kentinde Temmuz ayı başlarında yine sokağa çıkma tedbirleri uygulamaya başladı lakin virüsün yayılışı durmayınca daha da sıkı tedbirler duyuru edildi. Şu anda gece sokağa çıkma yasağı uygulanıyor ve insanlara konutlarının sadece 5 kilometrelik etrafında idman yapmaları söylendi.
Avrupa da tedbirleri gevşetmeye başladı ancak İspanya, Fransa ve Yunanistan bir kaç hafta içinde olay sayılarının artmaya başladığını bildirdi, Almanya üç aydır birinci sefer günde 1000’den fazla yeni hadise açıkladı.
Bir vakitler tek tük insanın kullandığı yüz maskesi artık Avrupa’da çok yaygın kullanılmaya başlandı. Hatta kimi plajlarda bile maske zaruriliği uygulanıyor.
Yaşananlar bize salgının başlangıcındaki muvaffakiyetlerin sonraki periyotlarda de başarılı olunmasını garantilemediğini de gösterdi. Koronavirüsün birinci dalgasında başarısıyla övgülere mazhar olan Hong Kong bugünlerde yeniden barları ve spor salonlarını kapatmak zorunda kaldı. Buradaki Disneyland kapılarını lakin bir ay açık tutabildi.
Dr Harris, “Sınırlamaların kaldırılması, eskisi üzere yaşamak manasına gelmiyor. Bu yeni bir olağan olmak zorunda. Beşerler şimdi bu bildirisi algılamadı” diyor.
AFRİKA’NIN DURUMU MEÇHUL
Afrika’nın koronavirüs salgınının neresinde olduğu da karşılığı meçhul sorulardan. Toplam olay sayısı 1 milyonu geçerken, başarılı bir başlangıç yapan Güney Afrika’da durumun kötüleştiği ve şu an kıtada salgının en çok yayıldığı ülke olduğu anlaşılıyor. Ancak Afrika ülkelerinde koronavirüs testinin çok sonlu yapılması gerçek tabloyu görmeyi çok zorlaştırıyor.
Bir diğer olgu ise Afrika’da hadise sayısına nazaran mevt oranlarının dünyanın başka yerlerine nazaran daha düşük olması. Bunun olası sebepleri ortasında şunlar sayılıyor:
- Nüfus çok daha genç. Afrika’da medyan yaş 19 ve Covid’in gençlerde daha az öldürücü olduğu biliniyor
- Kıtada diğer koronavirüs çeşitleri daha yaygın olabilir ve bu bir cins müdafaa sağlamış olabilir
- Varlıklı ülkelerde daha yaygın olan ve koronavirüsten vefat riskini artırdığı düşünülen obezite ve Tip 2 diabet Afrika’da daha ender görülüyor
Ülkeler salgınla gayrette kendilerine has sistemler de geliştiriyorlar. Ruanda’da hastanelere İHA’larla (insansız hava aracı) gereç gönderiliyor yeniden bu araçlardan salgınla gayret yayınları yapılıyor. Hatta kuralları ihlal edenler de bu yolla yakalanabiliyor.
Ama Hindistan’ın birtakım bölgelerinde olduğu üzere güney doğu Asya ve ötesinde bir çok bölgede pak su ve sağlıklı atık sistemi yokluğu, salgınla çabada temel değerdeki el yıkama tedbirlerini uygulanamaz hale getiriyor.
Dr Groppelli “Ellerini yıkayacak suya erişebilenler ve erişemeyenler var” diyor. “Bu çok büyük bir fark ve dünyayı buna nazaran ikiye ayırabiliriz. Bu durumda salgını aşı dışında nasıl denetim edebilecekleri meçhul.”
SALGIN NE VAKIT BİTECEK?
Şimdiden kimi tedaviler geliştirildi. Ucuz bir kortizonlu ilaç olan Deksametazon en ağır hastalarda işe yarıyor üzere görünüyor. Ama bu Covid-19 vefatlarını önlemeye ve kısıtlamaları kaldırma kararı almaya kâfi değil.
Önümüzdeki aylarda İsveç’in durumunu yakından izleyerek, takip ettikleri daha esnek siyasetin uzun vadede işe yarayıp yaramadığını görmek mümkün. İsveç çok sıkı karantina tedbirleri almadı ancak bilhassa de yaşlı bakım konutlarındaki vefatlar nedeniyle komşularının tümünden kayda bedel ölçüde daha fazla can kaybı yaşadı.
Genel olarak dünyanın olağanlaşma konusundaki umutları aşıya bağlanmış görünüyor. İnsanların bağışıklık sahibi olmasıyla salgının yayılmasının engellenebileceği öngörülüyor.
HOLLYWOOD SINEMALARINDAKI ÜZERE OLMUYOR
Şu anda altı adet aşının klinik denemelerinde üçüncü evreye geçildi. Bu kademe, aşıların sahiden de işe yarayıp yaramayacağını belirleyecek en kritik periyot. Son sorun ise zamanlama. Sıhhat uzmanları vurgunun aşının bulunup bulunmayacağı değil ne vakit erişime sunulabileceği olduğuna dikkat çekiyorlar.
WHO’dan Margaret Harris, “İnsanlar aşıyla ilgili olarak Hollywoodvari bir umut içindeler. Bilim insanları bu işi çözecek diye düşünüyorlar. İki saatlik bir sinemada bu sona süratlice geliniyor lakin bilim insanları aşı örneğini kendisine enjekte edip ‘Bu hepimizi kurtaracak’ diyen birer Brad Pitt değiller” diyor.
Cumhuriyet
