Reuters
Koronavirüse karşı aşı çalışmaları devam ederken bir yandan da Covid-19 illetine yakalanan şahısları iyileştiren tedavi formülleri için araştırmalar sürüyor.
Bugüne kadar yapılan çalışmalarda kimi ekipler yeni ilaçlar üzerinde çalışırken, kimileri da farklı marazların tedavisi için geliştirilmiş ilaçları Covid-19 için kullanmayı deniyor.
New York Times gazetesi, bugüne kadar gündeme gelen 16 tedavi sistemini inceledi.
Bunlardan ikisi yaygın bir formda kullanılırken, vesair ikisi de umut vadediyor. 10 ilaç hakkında ise daha fazla araştırmaya gereksinim bulunuyor.
İki ilacın da bir umut vaat etmediği görüldü.
YAYGIN HALDE KULLANILAN TEDAVİ YOLLARI
Yüzüstü yatırma: Covid-19 hastaları yüzüstü yatırıldığında daha rahat nefes alıyor. Bu sistem salgının başından beri dünya genelindeki hastanelerde uygulanıyor. Kimi hastalar bu sayede teneffüs cihazına muhtaçlık duymuyor.
Teneffüs cihazı: Ölümcül teneffüs yolları hastalıklarında teneffüs cihazından destek alabilmek hayati kıymete sahip. Birtakım hastalar burunlarına bağlanan oksijen tüpleriyle destek alırken, kimilerine teneffüs yollarından geçen borular takıldı.
UMUT VADEDEN TEDAVİ YOLLARI
Remdesivir: Gilead Sciences tarafından üretilen Remdesivir, ABD’de koronavirüs için acil tasarruf müsaadesi alan birinci ilaç oldu.
Ebola ve Hepatit C’ye karşı kullanılması için test edilen lakin beklenen sonuçları vermeyen ilaç, Covid-19 hastalarında kullanıldığında hastanede kalma mühletini ortalama 15 günden 11’e düşürmüştü.
Reutersİlaca dair birinci sonuçlarda mevt nispetinde bir değişim yaratmadığı görülse de, Temmuz’da geçmişe dönük olarak açıklanan sonuçlar, durumu en berbat olan hasta kümesinde mevt nispetini azaltabileceğine işaret ediyor.
Deksametazon: Bu ucuz ve kolay erişilebilen steroidin çeşitli bağışıklık sistemi reaksiyonlarına yol açtığı evvelce biliniyordu.
Hekimler bu ilacı alerji, astım ve enflamasyon tedavisinde kullanıyordu. Haziran ayında Covid-19’dan vefat orantılarını azalttığı tespit edilen birinci ilaç oldu.
6 binden fazla kişinin katıldığı araştırmada, Deksametazon sayesinde teneffüs cihazına bağlı hastalarda mevt orantısının üçte bir, oksijen desteği alan hastalarda da beşte bir azaldığı görüldü.
Öte yandan Covid-19’un birinci aşamalarında kullanılması durumunda hastalara yarardan çok zarar verme ihtimali de bulunuyor. Bu yüzden ilacın teneffüs yardımı alan kimselerde kullanılması tavsiye ediliyor.
Getty ImagesDAHA FAZLA TESTE MUHTAÇLIK DUYAN İLAÇLAR
Favipiravir: Virüslerin çoğalmasını engellemeyi hedefleyen bu ilacın koronavirüsü teneffüs yollarından atabileceği düşünülüyor.
EIDD-2801: Gribe karşı geliştirilen bu ilaç hücre ve hayvan deneylerini muvaffakiyetle geçti. Sırada beşerli testler var.
Recombinant ACE-2: Virüsler hücrelere ACE-2 reseptörüne tutunarak giriyor. Bilim kişilerinin geliştirdiği uydurma ACE-2 reseptörleri, birer tuzak üzere virüsleri kendine çekerek hücrelerin zarar görmemesini hedefliyor. İlaç hücre testlerinde muvaffakiyet gösterdi.
Plazma aktarımı: Tabipler yüz yıl evvel grip hastalarına, gripten iyileşmiş kimselerden alınan plazmaları aktarım ettiğinde, daha kolay iyileştiklerini fark etmişti. Artık birebirini koronavirüse karşı yapmayı planlıyorlar. Birinci deneyler, olumlu sonuçlar verdi. ABD’de sadece en berbat durumda olan koronavirüs hastalarında tasarrufu onaylandı.
Monoklonal antikorlar: Plazmalarda virüse saldırabilen antikorların yanı sıra bir işe yaramayan antikorlar da aktarım ediliyor. Bilim kişileri daha dinamik bir tedavi için yalnızca Covid-19’a karşı en güçlü antikorları laboratuvarda üretip hastalara enjekte etmeyi planlıyor. Bunun için birinci güvenlik testleri kısa vade evvel başladı. Birincisinin akabinde birkaç test daha yapılması gerekiyor.
İnterferonlar: Hücrelerimiz virüse karşı doğal bir reaksiyon olarak interferon molekülleri üretir. Bunların sentetik versiyonlarını enjekte etmek, kimi bağışıklık sistemi hastalıklarında standart bir tedavi tekniği olarak uygulanıyor. Fareler ve hücrelerde yapılan birinci çalışmalar, bunun Covid-19 hastalarına da yardımcı olabileceğini gösteriyor. Bu moleküllerin hasta olmayan insanların hastalanmasını önlediğine dair bulgular da var.
Sitokin inhibitörleri: İnsan vücudu marazlarla savaş etmek için sitokin üretir. Ancak bunun fazla üretilmesi durumunda bağışıklık sistemi çok büyük reaksiyonlar verip vücudun zarar görmesine yol açabilir. Araştırmacılar, sitokin fırtınası da denen bu hadiseye karşı ilaçlar geliştiriyor. Farklı hallerde çalışan tocilizumab, sarilumab ve anakinra üzere ilaçlar birtakım deneylerde küçük yararlar gösterirken birtakım deneylerde de başarısız oldu. Sarilumab temelli Kevzara’yı geliştiren Regeneron ilaç şirketi son olarak ilacın 3. aşama testlerinin başarısız olduğunu açıkladı.
EPACytosorb: Kandaki sitokinleri filtreleyen bir kartuş olan Cytosorb, sitokin fırtınalarını engellemeyi hedefliyor. Bu makine, bağlandığı hastanın kanını 24 saatte 70 kez temizleyebiliyor. ABD’de tasarrufu için acil müsaade çıkarılan bu makinanın Mart ayında berbat durumdaki onlarca hastaya iyi geldiği görülmüştü. Makineyle ilgili deneyler devam ediyor.
Kök hücreler: Birtakım kök hücre tipleri anti-enflamatuar (yangı önleyici) moleküller salabiliyor. Bilim kişileri son yıllarda bu molekülleri sitokin fırtınasına karşı kullanmanın yollarını arıyordu. Geçmişte bu deneyler başarısızlıkla sonuçlansa da Covid-19 tedavisi için bir kez daha deneniyor.
Kan sulandırıcılar: Koronavirüs damarların iç yüzeylerindeki hücrelerin içine girebiliyor. Bu durum da damarlarda felce yol açan pıhtıların oluşmasına yol açabiliyor.
Kalp hastalıklarında ve pıhtı oluşmasını önlemek için kullanılan kan sulandırıcılar birtakım tabipler tarafından Covid-19 hastalarında da pıhtıya karşı kullanılıyor. Bunun aktifliği hakkında araştırmalar sürüyor.
UMUT VADETMEYEN İLAÇLAR
Lopinavir ve ritonavir: ABD’de HIV tedavisi için 20 yıl evvel onaylanan bu ilaç, koronavirüse karşı denendiğinde virüsün çoğalmasının durduğu görüldü. Lakin hastalardaki klinik deneyler başarısızlıkla sonuçlandı. Dünya Sıhhat Örgütü ilacın hastanelik olmayan hastalara iyi gelip gelmediği konusunun hâlâ araştırılabileceğini duyurdu. İlacın öbür ilaçlarla birlikte kullanılması da bir ihtimal.
Hidroksiklorokin ve klorokin: Alman bilim kişileri 1930’larda sıtmaya karşı klorokini icat etti. Bunun daha az zehirli versiyonu olan hidroksiklorokin ise 1946’da yaratıldı ve deri veremi, eklem iltihabı üzere marazların tedavisinde kullanıldı. Covid-19 salgını başlayınca araştırmacılar iki ilacın da koronavirüsün hücre içinde çoğalmasını engelleyebileceğini gördü.
ReutersO vakitten beri iki ilaç hakkında çok farklı açıklamalar geldi.
Başlangıçta az sayıda hastanın taraf aldığı birkaç denet umut verdi. Dünya Sıhhat Örgütü, Novartis ve birkaç üniversite Mart ayında ilaçla ilgili deneyler başlattı.
ABD Yöneticisi Donald Trump da basın içtimalarında hidroksiklorokini övdü, bunun marazın seyrini değiştireceğini savundu ve kendisinin de kullandığını söyledi.
İlacın ABD’de koronavirüse karşı tasarrufuna acil onay verildi. Bir kaynak, bunun siyasi presle yapıldığını söyledi. İlaca talep bir anda artınca, bu ilacı farklı illetlerin tedavisinde kullanan kişiler zorluk yaşamaya başladı.
Bu süreçte tamamlanan deneylerden çıkan tek bir sonuç vardı: Hidroklorokin Covid-19 olmuş kimseleri iyileştirmiyordu. Koronavirüs bulaşma ihtimalini de azaltmıyordu.
Bir vesair klinik deneyde hastalık teşhisi konulan şahıslara acilen klorokin vermek de marazın ciddiyetini azaltmıyordu.
Öbür bir deneyde, ilaç verilen hastaların durumunun ilaç kesildiğinde daha berbata gittiği görüldü.
Bunun üzerine Dünya Sıhhat Örgütü bütün deneyleri sonlandırdı.
Cumhuriyet
