Covid-19’un yorgunluk, öksürük, eklemlerde ağrı, ateş üzere belirtilerini hepimiz biliyoruz. Fakat, aslında birçok hastada yaygın olarak ortaya çıkan nörolojik belirtilerden haberdar değiliz. Covid-19 geçiren hastaların birçok, birinci enfeksiyonlarını takiben yaygın bir biçimde “nörolojik yakınmalar kümesi”nden bahsediyor. Nedir bu belirtiler? Hafıza ve konsantrasyon sıkıntıları, net düşünememe, baş ağrıları, uyku bozukluğu, anksiyete, baş karışıklığı, konuşmada ve günlük sözleri bulmada zorluk… Bu nörolojik yakınmalar kümesini, genel manada “beyin sisi” terimiyle tanımlıyoruz. Yapılan araştırmalar, beyin sisinin Covid-19 geçirildikten sonra aylarca devam edebileceğini gösteriyor.
COVID-19 SONRASI BEYİN SİSİ NE KADAR YAYGIN?
Journal of Infection’da yayınlanan bir çalışmada, Fransa’da hastaneye kaldırılan hastalar ortasında Covid-19’dan taburcu olduktan sonra üçte birinde hafıza kaybı ve konsantrasyon sorunları yaşandı.
Indiana Üniversitesi’ndeki araştırmacılar tarafından yayınlanan bir öteki raporda, Covid-19 olan ve aylar sonra hala sıhhat problemleri yaşayan 1.500’den fazla şahısla anket yapıldı. Konsantrasyon ve hafıza bozuklukları, bu hastalar ortasında görülen en yaygın belirtilerden bazılarıydı. Ankete katılanların yarısından fazlası konsantre olmakta yahut odaklanmakta zahmet çektiklerini ve üçte biri hafıza problemleri olduğunu söyledi.
Massachusetts General Hospital, Harvard Medical School ve King’s College London’daki araştırmacılar tarafından yönetilen 4 milyondan fazla bireyle yapılan ankette, Covid-19’a yakalandıktan 8 hafta sonra yaklaşık 20 şahıstan 1’inin beyin sisi de dahil olmak üzere kalıcı belirtiler yaşadığı bulundu. Araştırmaya nazaran, bir kişinin hastalığının başlangıcında ne kadar çok yakınması varsa, o şahısta beyin sisi görülme mümkünlüğü o kadar arttı.
COVID-19 BEYİN SİSİNE NEDEN YOL AÇIYOR?
Covid 19’un beyin sisine yol açmasında birkaç sistemin rol alabileceği düşünülüyor:
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ YANSISI
Beyin sisi ve Covid-19 ile ilgili en yaygın sistem, bağışıklık sisteminin koronavirüse verdiği reaksiyon. Bu pek çok farklı halde gerçekleşebilir. Nature Reviews Neurology mecmuasındaki bir araştırma, sitokinlerin ve bunlarla bağlı bağışıklık aktivitesinin Covid-19’lu şahısların beyinlerinde yaralayıcı derecede yüksek seviyede iltihaplanmaya yol açabileceğini ve hatta başlangıçta fark edilmeyen fakat bilişsel hasara yahut bozulmaya neden olabilecek küçük damarlarda tıkanmaları tetikleyebileceğini söylüyor. Bağışıklık sistemi bir virüse reaksiyon olarak hızlandığında, beynin içinde bir sitokin patlaması olabilir ve beyne yapısal hasar verir.
Ayrıyeten, virüsün kan hücrelerini ve damarları enfekte etme yeteneğine sahip olduğuna dair ispatlar var, münasebetiyle kan damarlarında yahut damarları kaplayan hücrelerde iltihaplanma olması da beyne hasar verebilir.
Tesirli bağışıklık cevaplarında salınan iltihap unsurları, birebir vakitte bilhassa beyne yönelik bir çeşit toksin olabilir ve bu da bilişsel fonksiyonlarda problemlere yol açabilir. Öteki bir muhtemel bağışıklık reaksiyonu sorunu ise, savunma unsurları ezkaza kendi dokularımıza ve hudut hücrelerine saldırabilir. Bu üzere bağışıklık reaksiyonlarıyla hasar görmüş olan sonlar, yanlış sinyaller gönderdiğinde beyin sisi yakınmaları başlıyor.
AĞIR BAKIM ÜNİTESİ:
Beyin sisi, aslında hastaneye kaldırılan yahut entübe edilen beşerler için alışılageldik bir durum. Annals of Intensive Medicine’de yayınlanan 2012 tarihli bir araştırma, hastaların yüzde 30 ila 80’inin ağır bakımda kaldıkları mühlet boyunca bilişsel düşüşe yol açabilecek deliryum yaşadıklarını buldu. New England Journal of Medicine’de 2013’te yayınlanan bir öbür çalışmada, hastaların yüzde 66’sının ağır bakımdan ayrıldıktan üç ay sonra hala bilişsel bozukluk yaşadığı ortaya çıktı.
SİZİN DE Mİ BEYİN SİSİ ŞİKAYETİNİZ VAR?
Covid-19 geçiren hastaların birçoğu şu şikayetlere sahip:
“Kafamı toparlayamıyorum”
“Günlük ömrümde birçok şeyi unutuyorum”
“İşime odaklanamıyorum”
“Konuşurken birtakım sözler dilimin ucuna geliyor, ancak bir türlü bulamıyorum”
“Her şey hayal üzere geliyor, net düşünemiyorum”
Şayet emsal problemleriniz varsa, beyninizin daha yavaş çalıştığını düşünüyorsanız, kısa müddetli hafızanızda sorun varsa, sizin için çoklu misyon yapmak zorlaşmışsa, Covid-19 sonrası uzun devirli beyin sisi yaşıyor olabilirsiniz.
NE YAPILABİLİR?
Beyin sisi, hafıza problemleri yahut hudut sisteminin farklı cinsteki düzensizlikleri için tesirli bir tedavi usulü yok. Lakin, aylarca beyin sisi belirtileriyle çaba ettikten sonra büsbütün iyileşen beşerler var. Hasebiyle bu durumda, kalıcı bir telaşa gerek olmayabilir. Lakin bu belirtileri yaşayanların katiyen duygusal bir dayanağa gereksinimi var. Çoğumuz, Covid-19 geçiren yakınımızın ya da arkadaşımızın neden bu kadar unutkan olduğunu, sorumluluklarını yerine getiremediğini, işini iyi yapamadığını, çocuklarıyla ve konutuyla ilgilenemediğini anlayamayabiliriz. Bu bahiste onları yargılamak yerine, bunun Covid-19’a bağlı uzun müddetli gerçek bir nörolojik sorun olduğunu kabul etmeliyiz.
Ek olarak, hafıza sorunları olan, felç yahut travmatik beyin hasarı geçiren beşerler, sağlıklı bir Akdeniz diyeti ile beslenerek, nörolojik dayanak alarak, kaliteli uyuyarak, çokça fizikî aktivite yaparak bilişsel fonksiyonlarını iyileştirebiliyorlar. Siz de, bu ipuçlarından yararlanarak, ömür kalitenizi iyileştirebilirsiniz.
Kaynak: Habertürk
Cumhuriyet
