Getty Images
Koronavirüs salgınının başlamasıyla birlikte sıhhat çalışanları çok ağır bir tempo ile çalışmak zorunda kaldı.
Kimileri aylarca konuta gidemedi, sevdiklerinden uzak kaldı; kimileri da artan hasta sayısıyla başa çıkabilmek için çok az uyuyarak, tüm devranını hastalara adadı.
Evet bu süreç onların psikolojilerini nasıl etkiledi?
Normalleşmeyle birlikte çok sayıda insanın tedbirlere dikkat etmemesi ve vaka sayısının artması, salgın nedeniyle neredeyse gece gündüz çalışmak zorunda kalan sıhhat çalışanlarında ne üzere hislere yol açıyor?
Bu soruları sıhhat çalışanlarına ruhsal destek veren şahıslara sorduk.
Türkiye’de bu hedefle kurulan birden fazla telefon hattı oldu.
Bunlardan kimileri şöyle:
- Travma Güzelleştirme Kümesi’nin telefon hattı
- Sıhhat Emekçileri Sendikası’nın (SES) Toplumsal Dayanışma için Psikologlar Derneği (TODAP) ile birlikte kurduğu hat
- Türkiye Psikiyatri Derneği’nin hattı
- İstanbul Psikodrama Enstitüsü’nün kurduğu hat
- Sıhhat Bakanlığı hattı
Bu hatlar üzerinden bugüne kadar yüzlerce sıhhat emekçisine destek verildi.
Türkiye Psikiyatri Derneği’nden Necip Çapraz, gayri memleketlerde yaşananları gözlemledikten sonra salgının Türkiye’de başlamasıyla birlikte sıhhat sisteminin iş yüküyle karşı zıdda kalacağını iddia ettiklerini ve bu yüzden bu hattı kurmaya karar verdiklerini anlatıyor:
“Biz de onların ruh sıhhatini korumak için bir şey yapmalıyız diye düşündük. Bir cins yurt dışındaki hotline sistemi üzere bir hat kurduk. Acil durum hattı, buhrana müdahaleyi hedefleyen bir hat olmasını istedik.”
7/24 ulaşabilen velev 200 istekli psikiyatri eksperinin vazife yaptığını aktaran Çapraz, salgının ruhsal boyutu hakkında şunları söylüyor:
“Bu hastalık salgını, büyük bir afet üzere düşünmek lazım bunu. Sarsıntı üzere, çığ üzere. Afet dediğiniz şey aslında hayatı aniden ve derinden etkileyen, bütün imkanları bir anda ehliyetsiz kılan ani bir durumla karşı zıdda olma hali. Bu durumda da sıhhat çalışanları çok önemli bir yükle ve bir afetle karşı zıdda kaldılar. Her devir kaybettiklerinden daha fazla hasta kaybetmeye başladılar bu süreçte. Bu da önemli bir gerilim getiriyor.”
Getty ImagesUYKU SIKINTILARI, GERGİNLİK, ÖFKE
Çapraz, bu gerilimin kendisini uyku meseleleri, gerginlik ve öfke olarak gösterebildiğini söylüyor.
SARS-Cov-2 yeni bir virüs olduğu için tabiplerin, bilhassa de salgının başında, virüse dair ehliyetli haberi yoktu.
Çapraz, bu yüzden hastalarını kaybeden tabiplerde zayıflık hissinin da ortaya çıkabildiğini söylüyor.
Buna ek olarak bir de hastalanma riskiyle karşı karşıyalar:
“Raporlara nazaran 3 bin 500’ün üzerinde sıhhat çalışanı hastalandı bu süreçte. Bir kısmı da maatteessüf kaybedildi. Münasebetiyle bu kadar ağır bir gerilimle çalışıyorlarken buna bağlı bir kadro ruhsal yakınmaları oluyor.”
Derneğin hattını bugüne kadar 500’den fazla sıhhat çalışanı aradı.
Çapraz, hattın bir acil durum hattı olması nedeniyle tek seferlik görüşme yapıldığını, bir kişinin daha uzun terapiye gereksinim duyması durumunda yaşadığı konuma yakın mütehassıslara yahut hastanelere yönlendirdiklerini söylüyor ve ekliyor:
“Başvuranların çok büyük kısmının, yüzde 80’inden fazlasının tek aramayla meselelerini çözdüklerini gördük.”
Bir başka müracaat hattını kuran Travma Düzgünleştirme Kümesi ise 20 yıldır Türkiye’de yaşanan travmatik hadiseler sonra bu çeşit hizmetler veriyor.
‘TRAVMALAR ÜLKESİ’
EMDR (Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yine İşleme) Derneği altında faaliyet gösteren bu kümeden Şenel Karaman, Türkiye’yi bir “travmalar ülkesi” olarak tanımlıyor.
Kümeleri 1999’daki Marmara Depremi’nde faaliyet göstermeye başladıktan sonra pek çok zelzele ve afette ruhsal destek sunmuş.
Salgınla birlikte sırf sıhhat çalışanlarına değil, koronavirüse yakalananlar ve koronavirüsten hayatını kaybedenlerin yakınlarına da destek verdiklerini anlatan Karaman, 600 şahsa beşer seans hizmet verdiklerini söylüyor.
Arayanların yüzde 48’i sıhhat çalışanı. Bu da 294 sıhhat çalışanına hizmet verdikleri manasına geliyor.
Getty ImagesKaraman, aslında daha fazla sıhhat çalışanının destek almak istediğini gelgelelim ağır tempolarından dolayı vakit ayıramadıklarını anlatıyor:
“Belki artık biraz daha sakinleşti, vaka sayısı azaldı, tahminen bundan sonra o çalışmayı ertelemiş olanlar yararlanabilirler. Biz yardım almalarını mutlaka öneriyoruz.
“Travma şayet proses olmamışsa, varlığını yıllar boyunca sürdürülüyor.
“Travmatik deneyimden etkilenmiş beşerler şayet vücutları de buna reaksiyon veriyor, alkol ve uyuşturucu husus tasarrufu artıyor. Uykusuzluk, odaklanma meseleleri ortaya çıkabiliyor.
“Bizim arkadaşlarımızın araştırması var, Marmara Sarsıntısı 20 yıl evvel oldu, hâlâ ışığı söndürmeden uyuyamayan, yatamayan kişiler var. 20 yıl hâlâ onun tesiri devam ediyor.”
Sıhhat çalışanlarının bu süreçte uykusuzluk, korku ve üzüntü üzere belirtilerin yanı sıra eski travmaların tetiklenmesiyle de karşı zıdda kalabileceğini belirten Karaman, “İnsanların en değerli özelliği, rastgele bir travmatik vaka yaşadığımızda beynimiz bunu nötr hadise, sıradan hadise haline getirebiliyor, bu türlü bir yeteneği var dimağımızın. Lakin kimi durumlarda bu gerçekleşmiyor ve kilitli kalıyor orada” diyor ve ekliyor:
“EMDR tekniği o kilidi açmaya yarıyor. Biz insanın otomatik yaptığı bir süreci hızlandırıyoruz yahut devreye girmesini sağlıyoruz.”
Karaman, Türkiye’nin travmalar devleti olması nedeniyle çok sayıda travma çalışan kompetan olduğunu söylüyor ve ruhsal yardıma gereksinim duyan kişileri kendi hatlarından yahut vesair hatlardan yardım aramaya davet ediyor.
Karaman, bazen kişilerin gereksinimi olması durumunda yardım aramadığını, bu türlü durumlarda da bu kişinin yakınlarının onu ikna etmesi gerektiğini söylüyor.
İstanbul Psikodrama Enstitüsü’nden Deniz Altınay ise 100 kişilik bir ekiple bugüne kadar 140 sıhhat çalışanına yardım ettiklerini söylüyor.
En sık gördükleri şikayetler arasında tükenmişlik hali, anksiyete, depresyon, uyku sıkıntıları, ilgilere yansıyan sorunlar, çaresizlik ve yalnızlık hisleri, mevt korkusu, yakınlarını kaybetme korkusu, ömrün mealini sorgulama ve öfke sorunları olduğunu anlatıyor.
TEDBIRLERE DİKKAT EDİLMEMESİNİN TESIRI
Pekala normalleşmeyle birlikte çok sayıda insanın tedbirlere dikkat etmemesi ve vaka sayısının artması, salgın nedeniyle gece gündüz çalışmak zorunda kalan sıhhat çalışanlarında nasıl hislere yol açıyor?
Bu soruyu yönelttiğimiz Şenel Karaman, sıhhat çalışanlarının bir yandan kuyuyla iğne kazarken başka yandan yalın tedbirlerin alınmadığını gördüğünde hayal kırıklığı, öfke ve kızgınlık üzere hislere kapılabileceklerini söylüyor ve ekliyor:
“Aynı devranda zayıflık, çaresizlik hislerini da getirebilir yanında. ‘Biz ne yaparsak yapalım, ne kadar çalışırsak çalışalım vaka sayısı yeniden artacak, hastalık yeniden çoğalacak’ üzere daha olumsuz hislere neden olabilir.”
Deniz Altınay da birtakım sıhhat çalışanlarının topluluğun duyarsız kısımlarına karşı öfkeli olduğunu gözlediklerini ancak bunların orantısının büyük olmadığını söylüyor.
SES idaresinden Aylin Akçay ise TODAP ve SES’in davet merkezine başvuranların şikayetleri arasında telaş, tükenme, kendi hayatı üstündeki denetimi yitirme hissi, öfke, çaresizlik ve yalnızlık hislerinin olduğunu söylüyor.
Getty ImagesSIHHAT BAKANLIĞI’NA TENKITLER
Ancak Akçay, burada kimi sorunların salgının kendisinden değil, Sıhhat Bakanlığı’nın yanlış siyasetlerinden oluştuğunu söylüyor:
“Sağlık Bakanlığı, sıhhat emekçilerini buna hazırlamakta gayrikâfi kaldı.
“Kurumlarda ne tedbirler alınacağı, neler yapılacağına dair birlikte karar aldığımız bir süreç işletilmedi. Bu belirsizlik ve bilinmeme hali, korkuyu, tasayı çok artırdı sıhhat emekçileri arasında.”
Sürecinden başında hem bu problemlerle hem de ekipman düşüncesi nedeniyle sıhhat çalışanlarının sisteme dair inancını yitirdiğini söyleyen Akçay, bu belirsizlik ve tasa hali nedeniyle emeklilik ve istifa yasaklanmış olsa da işe gitmeyi bırakan sıhhat çalışanları olduğunu anlatıyor ve ekliyor:
“Bizim meydanda çalışanlardan anketlerle aldığımız haberler, Covid sahasında çalışacak kimselere verilen bireylerin eğitimlerinin son nokta kısıtlı olduğunu gösteriyor.
“Sağlık emekçilerinin mütemadi denetimden geçirilmesi gerekir. Bu hem kendilerinin hem etraflarının korunması açısından. Ancak bu yapılmadı. Sıhhat emekçileri kendilerinin taşıyıcı olup olmadığı konusunda mütemadi bir kuşku taşıdı. Bu da iş dışındaki insan bağlantılarını zorlaştırdı.
“Bu devam ediyor. Hala rutin bir test yok sıhhat emekçileri için lakin sıhhat hizmeti açıldı, poliklinikler açıldı.
“Bir yandan bu süreci yaşarken çalışma meydanlarımızda presle da karşılaştık. Güvenliğimiz için yapılması gereken bir şeyi yönetimlerden talep ederken, uğraş verirken bile ağırlıkla karşılaştık. Ekipman isteyen arkadaşlarımıza soruşturmalar açıldı, güvenlik tedbiri alın diyen arkadaşlarımız yok sayıldı, pres gördü, konumları değiştirildi.”
Sıhhat Bakanlığı’na muaheze getiren tek kişi Akçay değil.
Necip Çapraz pandeminin başlangıcında nöbet listelerinin çok süratli değişmesinin gerilim ve ezayı artırdığını söylüyor. Çapraz, kimi sıhhat çalışanlarının laf verilen ek ödemeleri alamadığını, hâlâ hastanelerde şiddete maruz kaldıklarını, çalışma koşullarının daha konforlu hâle getirilebileceğini de ekliyor.
Deniz Altınay ise devletin yavaş işlediğini ve geciktiğini, kendileri üzere destek faaliyetleri yürüten örgütlerle organik bağlantıya geçmesi gerektiğini ancak kendileriyle yeteri kadar organik bağ kurmadıklarını söylüyor.
Hem bu tenkitlere cevaplarını öğrenmek hem de kendi ruhsal destek hatlarındaki tespitlerini aktarmak için Sıhhat Bakanlığı’yla muhabereye geçtik. Ama bakanlık BBC Türkçe’nin sorularına karşılık vermedi.
TALEPLER
Bilirkişilerin önümüzdeki süreçte sıhhat çalışanlarının psikolojilerinin korunması için getirdikleri tekliflerden kimileri ise şöyle:
- Sıhhat çalışanlarının çalışma koşullarının iyileştirilmesi,
- Çalışan sayısının artırılarak iş yükünün azaltılması,
- Ek ödemelerin herkese yapılması,
- Böylesi ağır bir periyottan sonra kâfi müsaade imkanının sağlanması,
- Çalışanların ruhsal durumlarının kurum tarafından takip edilerek gerekli desteğin sağlanması,
- Sıhhat çalışanlarının karar alma süreçlerine daha fazla dahil edilmesi, taleplerinin dinlenmesi.
Cumhuriyet
