Getty Images
COVID-19 bunalımında birinci dalga artta kalırken, tufan sonrası ekonomik hasarın boyutları tespit edilmeye çalışılıyor. 2020’ye dair ekonomik büyüme kestirimi yapmaya çalışan analistlerin değerlendirmesi gereken iki kıymetli boyut var.
Birincisi yılın birinci yarısında gerek karantina pratikleri gerekse istekli izolasyon önlemleri ile yaşanan daralmanın ne kadar derin olduğu ile ilgili.
İkincisi ise yılın geri kalanında 2. bir dalganın gelip gelmeyeceği ile ilgili.
Haziran ayında milletlerarası kuruluşlar art geriye büyüme iddialarını yayınladılar. Bu kestirimler yılın birinci yarısında yaşanan ekonomik hasarın sanılandan daha derin olduğuna işaret ediyor.
2. bir dalga gelmeyip iktisadın baz tesiri ile süratle toparlanmaya başladığı bir senaryoda 2020 yılında küresel olarak yüzde 5 civarında bir daralma bekleniyor.
Bu rakam bize COVID-19 ile savrulduğumuz uçurumun ne kadar derin olduğunu gösteriyor. Çünkü yılın 2. yarısında dipten tekrar tırmanmaya başlasak da yamacın başına gelemeyeceğiz. Şayet 2. bir dalga gelirse bu sefer çok daha derinlere savrulmamız muhtemel.
2. bir dalga durumunda tablo çok daha karamsar bir hal alıyor. Çünkü 2. dalganın yaratacağı hasarın birinciden daha büyük ve daha kalıcı olması bekleniyor.
OECD varsayımları tek bir dalga durumunda yüzde 4,6 daralması beklenen küresel iktisadın 2. bir dalga durumunda yüzde 11’e kadar küçülebileceğine işaret ediyor.
2. dalganın yaratacağı hasar esas olarak ekonomik daralmanın müddetinin uzaması ve üretim kapasitesine verebileceği kalıcı zararla ilgili.
Getty ImagesZira bir taraftan firmaların uzun mühlet faaliyetlerini kısmaları iflasları ve problemli kredileri artırırken, öteki taraftan şahısların işgücünden uzun mühlet münferit kalmaları beşeri anaparanın yıpranmasına sebep oluyor.
Bu durumda hem “V” harfinin dip noktası daha derine iniyor hem de 2. bacak yataylaşarak toparlanma için gereken vade uzuyor.
Aşı çıkmadan 2. bir dalganın engellenebilmesi çok kolay değil. Gelgelelim yılın birinci yarısında virüsle yaşama konusunda elde ettiğimiz tecrübeler 2. dalgayı büsbütün önleyemese de dalga uzunluğunu küçültebilir.
Sene başında birinci kere karşılaştığımız maske, siperlik, dezenfektan tasarrufu ve toplumsal uzaklık üzere hayatımıza yeni giren kavramlar artık günlük rutinimizin bir modülü oldu. Rehavete kapılmadan ve virüsün hala aramızda olduğunu unutmadan bu kuralları takip etmemiz hem sıhhatimiz hem de ekonomik hasarın sınırlanması açısından kritik kıymet taşıyor.
Türkiye için durum
Milletlerarası kuruluşların iddialarına baktığımızda, tek dalga olması durumunda Türkiye için yüzde 3,8 ile 5 arasında bir daralma beklenirken 2. bir dalga durumunda maliyet yüzde 11’e çıkıyor.
Memleketler arası kuruluşların varsayımları bizim yaptığımız araştırma sonuçları ile tutarlı. Elde ettiğimiz bulgular, hiçbir destekleyici siyaset olmadığı durumda COVID-19 buhranının maliyetinin yüzde 5,8 ile yüzde 11 arasında olduğuna işaret ediyor.
Getty ImagesBu geniş aralığın sebebi salgının yayılma suratı ile ilgili. Şayet yayılma suratı dinamik bir biçimde denetim altına alınabilirse o vakit iktisat daha süratli normalleştiğinden ekonomik maliyet de azalıyor. Yani 2. bir dalga gelmezse ve vaka sayıları düşmeye devam ederse maliyet alt hududa yaklaşıyor.
Yukarıda hesaplanan maliyeti bunalımın ham maliyeti olarak düşünürsek, sözkonusu maliyet uygulanan para ve maliye siyasetlerinin aktifliği ölçüsünde azalacaktır.
Son açıklanan rakamlarla 280 milyar TL’ye ulaşan ekonomik destek paketi GSYH’nın yaklaşık yüzde 5’ine denk geliyor.
Lakin paketin esasen kredi genişlemesi üzerine kurgulanmış olması ve direkt aktarım ödemelerinin paket içindeki yükünün yüzde 5 ile sonlu kalması büyüme üzerindeki aktifliğini sınırlayabilir.
Bilhassa Türkiye üzere kayıt dışı iktisadın yükünün yüksek olduğu bir memlekette talebin canlanması ve bunalımın yoksullaştırıcı tesirinin azaltılmasında direkt kaynak aktarımları daha tesirli olacaktır.
Ek olarak, düşük nemalar ve faal rasyosu pratiği ile çok süratli büyüyen kredi genişlemesi, ileriye yönelik riskleri artırarak yatırım iştahını törpüleyebilir. Bu da uzun vadeli üretim kapasitesini olumsuz etkileyebilir.
Kredi aşamalandırma kuruluşu S&P’nin Türkiye’deki sıkıntılı kredilerin önümüzdeki seneye kadar yüzde 20’li seviyelere varabileceği telaşını bu açıdan kıymetlendirmek lazım.
Cumhuriyet
