Kozak Kuzey Ege’de, Bergama ile Ayvalık ortasında uzanan, toprağın üstü fıstık çamı ağaçlarıyla, altı mavimsi renkli granit ve kuvars kayalarla kaplı bir yayladır.
Uzaktan bakıldığında koyu yeşil bir cennet üzeredir.
Ege Denizine uzaklığı 25 km, denizden yüksekliği ortalama 500 mt’dir. Kışın karı vardır, soğuğu sıkıdır. Yazın gündüzü poyrazlı, gecesi serindir.
Yaylanın kuzeyi Madra Dağıyla, güneyi Geyikli doruklarıyla çevrilidir. Akarsuları; batıda Madra Çayı Altınova’da, doğuda Selinos Çayı’yla evvel Bakırçay’a sonra Ege Denizine kavuşur.
Kozak’ın fıstık çamlarının Latincesi “Pinus Pinea”dır. İtalyanlar onlara “Taş Çamı” ya da “Şemsiye biçimli Çam Ağacı” der.
Görünümleri “patlamış bir atom bombasına” emsal. Bu manzara Kozak’ı masalsı bir ortama dönüştürür.
Fıstık Çamı, Pinus Pinea’nın anavatanının İspanya ve Portekiz kıyıları olduğu,
son 6000 yıldan beri Akdeniz kıyıları boyunca yayıldığı bildirilir. Onu, dört bir yana taşıyanın, fethettikleri yerlere götürenin, antik çağın Romalıları olduğu söylenir.
Yüzlerce yıl eski dünyaya başşehirlik etmiş Roma bugün de bu görkemli ağaçlarla, “Pinus Pinea”larla, “Fıstık Çamları”yla süslüdür.
Hatta, 20.yüzyılın birinci yarısında “neo rönesans”, “neo barok” üslubunda yaptığı bestelerle tanınan İtalyan bestekar Ottorino Respighi bu “Fıstık Çamları” üzerine, seçkin müzik meskenlerinde hala çalınan sevinçli bir “senfonik şiir” muharrir.
Son yıllarında İtalyan faşisti Mussolini ile çatışan Respighi “Çam ağacı=I Pini” ismini verdiği meskeninde 1936’da ölür.
Kozak yaylasının ortasında, heybetli doğal granit kayalarının ortasında, “Çam Fıstığı Ağaçlarının” ayakları tabanında uyuyan eski bir kent vardır. Tarihî kayıtlara “Perperene” ismiyle geçer. Yörede, yeri tam olarak bilinmeyen Trarion isimli bir antik kent daha vardır.
İsmine basılmış madeni parası bile vardır. Bu paraların üstüne kısmından sarkmış, Kozak’ın iri taneli “güz üzümü” işlenmiştir! Günümüzde “Gemre” denen bu üzümlerden, yaylanın Demircidere köylüleri hala beyaz şarap yapar.
“Perperene”nin ismi tarihte, tarihçi “Midillili Helenikos”la birlikte anılır.
Helenikos, Ege ve Akdeniz kıyılarında en eski halkın Helenler olmadığını, onlardan evvel Pelasgos isimli bir halkın bu etrafta yaşadığını muharrir. Pelasgoslar’ın Anadolu’nun birinci halklarından Luviler’le bağlantılı olduğuna yönelik görüşler vardır.
Ege Denizinin karşı yakasında, Midilli adasında doğan, bir müddet Makedonya hükümdarlarının saraylarında yaşayan “Helenikos” ömrünü İ.Ö.490 yılında, 85 yaşındayken, kalıntıları bugüne kadar kalan “Perperene”de tamamlar.
Tarihin birinci eşitlikçi köle isyanının lideri, herkesin eşit olduğu “Güneş Ülkesi” kurmak isteyen Pergamon/Bergamalı Aristonikos’u, kazandığı başarılardan sonra yenip tutsak eden Romalı Kumandan Perperna’nın ismi da enteresandır ki Perperna ile benzerlik taşır.
Tabiat ve tarihin kucak kucağa yaşadığı bir yurttur bu topraklar.
Bugün Kozak’ın en büyük yerleşim yeri, evvelden “nahiye” diye anılan Yukarıbey’dir.
Yaylanın 16 yerleşiminde yaklaşık toplam 10.000 insan yaşar. Yaklaşık 7 bin hektarı örten yaklaşık 5 milyon Fıstık Çamı ağaçları vardır.
Bu eşsiz yaylanın sakinleri on yıl evvel, bu ağaçlardan elde ettikleri çam fıstığıyla geçimlerini sağlarlardı.
Yerli bayanlar fıstığı yaprak sarmalarına, Halep dolmalarına, irmik helvalarına koyar, şekerle ezerek tatlısını yapardı. Âlâ bir ihracat eseriydi fıstık. Ağaçlar sahiplerine iyi para kazandırırlardı.
3 yılda bir eser veren bu ağaçlardan 2 bin ton çam fıstığı elde ediliyordu. Artık ağaçlardan 150 ton bile eser alınamıyor.
Türkiye’deki birçok yöreye nazaran çok varsıldı Kozaklılar. Ağaçları Türkiye’nin tahminen de tek özel mülkiyetli çam ormanıydı!
Kozaklı, fıstığının 1 kilosunun 1 gr altına muadil olmasıyla övünürdü. (2011’in Mayıs ayı itibariyle 1 gr altın= 484 TL). Artık daha da kıymetli fıstık (1kilo fıstık yaklaşık 500-600 TL). Bu sayılara nazaran göre 2 bin ton fıstık edilen Kozak’ın yıllık toplam geliri yaklaşık 1 milyar TL, kişi başı gelir 100 bin TL idi.
En yeni değerli elektronik aletler, motorlu araçlar evvel Kozaklılar’ın konutuna girerdi.
Lakin devran değişti. Makus etraf şartları tüm bu zenginliği sildi süpürdü.
Yöre halkı son yıllarda gitgide fakirleşti. Yüzlerce yıldır beşerlerine varsıllık saçan Fıstık Çamı ağaçlarında, Pinus Pinealar’da on yıldır eser yok, ya da çok az. Çam kozalaklarının birçoklarının içi boş.
Neden?
Kozaklılar’ın yıllardır, çalmadıkları kapı, baş vurmadıkları yetkili kalmadı. Devlet Kurumları, Belediyeler, Milletvekilleri, Üniversiteler ortaya girdi.
Nedenler araştırıldı: Yok kuralık dendi, yok böcekler dendi: O denli araştırıldı, bu türlü araştırıldı, meseleye karşılık alındı tahminen lakin hala açıklanmadı!
Fakat görünen köy kılavuz istemiyor!
Fıstık Çamının istemediği etraf şartları belirliydi. Çam ağacı kirli hava, atmosfer kirliliği istemiyordu! Yeraltı sularının tuzlulaşması, eser vermesi için gerekli besinleri sindirmesini önlüyordu. Nemli havayı seviyor, çok kurak ve sıcak yaz ayları onu bunaltıyordu. Ağaçların gücü zayıflıyor, ziyanlı haşeratla çaba edemiyorlardı.
Yüz yıllarca harika doğasıyla çok pahalı fıstık eseri veren Kozak, yırtıcı kapitalizmin dünyada ve bölgede yaptığı çılgınca teşebbüslerle tabiatın istikrarını bozmaya başlamıştı. Etken çoktu.
O mavi renkli granit taşlarının çıkarıldığı kontrolsüz taş ocakları, Kozak Yaylasını delik deşik ediyordu. Yeraltı sularının darmadağın ediyordu. Çürük dişlerin ağızda bıraktığı boşluklar üzereydi, çam ormanlarının ortasındaki taş ocaklarının terk ettiği alanlar.
Siyanürlü altın madenlerinin, çevreci toplulukların itirazına karşın işletilmesi yeni bir felaketti.
Yasaklayan mahkeme kararlarının etrafından dolanılarak topraktaki az ölçüdeki altını almak için yapılan hafriyatlar da yeraltı sularını dağıtıyor, kirletiyor, hafriyattan çıkan silikozlu tozlar yalnız ağaçların değil, insanların da akciğerlerini yakıyordu.
Bunların yanı sıra Bergama Ovacı altın madeni işletmesinde kullanılan tonlarca siyanürün vermiş olabileceği ziyanlar da tam bir muammaydı. Hepsi birkaç ton altın içindi.
Üstelik Kozak’ın güneyinde Aliağa, doğusunda Soma, Termik Santralları, kullandıkları kelamda filtrelere karşın, havaya zehir kusuyordu. Ağır sanayi bölgelerine dönüşen Aliağa ve Soma’nın ısı santrallarının ürettiği sıcaklık artışı doğal ki buralara kadar ulaşıyordu.
Gökten felaket mi yağıyordu? Yeraltı suları can değil vefat mü taşıyordu!
Yabanî kapitalizm Pinus Pinea demiyordu! Kadim tarih, demiyordu! Basitçe, kısa yoldan para kazanmak “marifetti”!
Koyu yeşil renkli, iğne yapraklı mükemmel görünümlü Çam Ağaçları binlerce insanın aş teknesiymiş, kime ne?
Bir koy, beş al! Kılıcı tabiata saplayıp özünü almak başarıydı! Tabiat ile tam bir kumar oynanıyordu. Para kazanma aksiyonu her şeyin üstündeydi! Evvel menfaat!
Bölge insanlarının artık emek vererek, tabiatla barış içinde yaşayarak, onun eserlerini paylaşarak daha iyi, daha rahat yaşamaları üzere bir seçenekleri yoktu!
Son yapılan müşahedeler; Kozak Yaylasının, kirliliğin ve ısınan havanın verdiği tahribatın yüksek olduğu alçak kısımlarında çam ağaçların eser vermediğini, bu durumun şimdilik daha az görüldüğü yüksek kısımlarındaki ağaçlardan kısmen eser alındığını gösteriyordu.
Çevreciler yıllardan beri boşuna “küresel ısınma”, “önce doğa” deyip durmuyorlardı! Dünya, ülke kirleniyordu, alışılmış Kozak da.
Üstelik Kozak’a yansıyan etraf ziyanı iki, üç kattı. Bu artışa hassas olan canlıların, varlıkların vay haline!
Kozak, “medeniyet” getirdiği sav edilen kapitalizmin vahşetine kurban gidiyordu.
Tahminen tüm bu olumsuz faaliyetler durdurularak felaketin ziyanlarının artması önlenebilir.
Olağan ki sinema makinesini geri sarmaya, olan bitenden, var olan kirlenmeden yakın vakitte geriye dönmeye imkan yok.
Artık bu durum, tahlil için umutla bekleyen Kozaklılara anlatılmalı. Yeni bir ömür kurmaları için acilen taraf göstermeli, kaynak ayırmalı, yardımcı olmalı. Beşerler çaresiz ortada bırakılmamalı! Alçak yerlerdeki Fıstık Çamlarından iktisat için ne yazık ki hayır yok!
Kar hırsıyla saldırıp tabiat yok edildikçe, daha neler gelecek bakalım insanlığın başına!
Kozak bir kurban!
Üstelik, yaşadıklarımız yaşayacaklarımıza taraf gösteriyor!
Cumhuriyet
