Küfür edince neden iyi hissederiz?

Küfür etmek neden bu kadar iyi hissettirir? Yaramazlık yaptığımızı bildiğimizden mi yoksa küfür ettiğimizde beynimizde ya da bedenimizde nitekim bir şeyler değişiyor mu?

Hepimizin başına gelmiştir, ayak parmağımızı vurduğumuzda, trafiğe yakalandığımızda ya da çayımızı, kahvemizi üzerimize döktüğümüzde birden küfür edip, söylenmeye başlarız.

İçgüdüsel olarak küfre başvurur, genelde ağız dolusu söylenir ve birden büyülenmiş üzere bir derece tatmin oluruz.

Evet, kimilerimiz daha çok küfür eder ve kimileri keyiflendiğinde de küfürlü konuşur.

Lakin her kültürde ve her lisanda küfür edildiğini unutmayalım. Hatta bu yalnızca insanlara has bir özellik bile olmayabilir.

Pekala, makus konuşmanın gerisinde nasıl bir bilimsel açıklama var?

KÜFÜR ETMEK NEDİR?

Mevzunun uzmanı ve “Swearing Is Good For You” (Küfür Etmek Yeterli Gelir) isimli kitabın müellifi Dr. Emma Byrne “Küfrü tam manasıyla tanımlamak çok, çok zor” diyor.

Byrne küfrün şoke olduğumuzda, şaşırdığımızda, sevindiğimizde ya da komik yahut nahoş olmak istediğimizde kullandığımız çeşitte bir lisan lakin birebir vakitte yalnızca aşikâr bir toplulukta, lisan kümesinde, toplumda, ülkede ya da dinde mana bulan kültürel bir öge olduğunu söylüyor:

“Küfrün ne olduğuna uzlaşmayla karar veririz ve bu uzlaşmanın büyük bir kısmı, makul bir kültürde tabuların ne olduğuyla ilgilidir.

“Bazı yerlerde beşerler birtakım organlarla hakarete uğrar, kimilerinde hayvan isimleriyle, kimilerinde hastalıklarla, kimilerinde ise bedensel fonksiyonlarla.”

Lakin küfürde tek bir kıymetli öge var: “İstediğiniz duygusal etkiyi elde etmek için, makul bir toplumdaki tabularla oynamalısınız.”

Dr. Byrne “Belli durumlarda, örneğin iş görüşmelerinde, eşinizin ailesiyle birinci sefer tanıştığınızda kullanmayı düşünmeyeceğiniz tıpta bir dil” diye açıklıyor.

NEDEN KÜFÜR EDERİZ?

BBC Dünya Servisi radyosu dinleyicilerinden Gadi “Stresli bir durumda ya da beklenmedik bir şey olduğunda, küfür etmek refleks üzere bir şey ve bir biçimde iyi de hissettiriyor” diyor.

Öbür dinleyiciler de bu görüşe katılıyor üzere görünüyor:

Mikhail “Küfür ettiğim durumlar sevinç, tam bir şaşkınlık ya da derin bir pişmanlık, acı yahut öfke olabiliyor. Hislerinizi göstermek manasında en dışavurumsal araç üzere görünüyor” diyor.

E. de “Otomatik olarak geliyor, düşünmeden. Ve derhal daha iyi hissediyorum” diye katılıyor.

Clara ise “Çok fazla küfür etmem. Çok fazla kullanırsanız, gücünü kaybediyor üzere. Nitekim işe fayda olduğu vakte saklamak istiyorsunuz” diye ekliyor.

Alışılmış ki, asla küfür etmeyen beşerler olabilir, lakin bir çoğumuz da bu dinleyicilerin söylediklerini anlayacaktır: küfür ettiğimizde birden aldığımız tatmin hissi ve muhakkak sözlerin ek bir güç katmanıyla yüklü olması.

Dr. Byrne’ın araştırması sırasında karşılaştığı en değişik şeylerden biri, tamir edilemez seviyede hasar yüzünden beyninin bir tarafının alındığı hemisferektomi ameliyatı geçirenlerin konuşma yetisini kaybedebilmeleri, fakat bunun tam manasıyla da olmaması.

Dr. Byrne “Birinin beyninin sol tarafını aldığınızda ya da felç sonucu beyninin sol yarısı çok ağır hasar alanlar, lisanlarının büyük kısmını kaybediyorlar, lakin hala küfür edebiliyorlar” diyor:

“Belli cinslerde lisanla çok güçlü duygusal bağlar kuruyoruz ve bunlar lisanın geri kalan kısmından çok farklı bir yerde depolanıyor.

“Birinin beyninin bir kısmını alabilir ve benim şu an yaptığım üzere planlı bir konuşma yapma kabiliyetlerini ellerinden alabilirsiniz. Lakin hala spontane bir formda küfür edebilirler.

“Küfür etmek hislerimizle çok güçlü bir halde ilişkili ve küfür etmek için kullandığımız kas hareketleri birden çok yerde gizli. Yani muhtaçlığımız olması halinde yedekleri var.”

FARKLI SÖZLER BİREBİR HİSSİ VERİR Mİ?

Buz dolu bir kovaya elinizi sokup ne kadar içinde tutabildiğinizi ölçtüğünüz bir deneyde, küfrün acı ve çok durumlarla başa çıkmamıza yardımcı olup olmadığı gözlemlendi. Denekten birinci sefer elini buzlu kovaya soktuğunda küfür etmesi ve ikinci seferde de daha nazik sözler kullanması istendi.

Uzmanlar, küfür ettiklerinde deneklerin daha uzun müddet ellerini buzda tutabildiklerini gözlemledi. Lakin daha nazik sözler işe yaramadı, zira gerçek küfürlü kelamların duygusal tesirinden mahrumdular.

PEKALA BUNUN NEDENİ NE?

Dr. Stevens “Küfür ettiğimiz şartlarda, olağan söze kıyasla genelde kalp atışı suratımızın arttığını görüyoruz. Bu küfre yönelik bir tıp duygusal reaksiyona işaret ediyor ve küfrün bir tıp duygusal lisan olduğunu biliyoruz” diyor:

“Tezimiz şu: Beşerler acı çektiklerinde küfür ettiklerinde, aslında gerilim seviyelerini yükseltiyor ve gerilim temaslı analjezi (acıya duyarsız olma hali) yaratmaya çalışıyorlar ve bu da bizim genel manada ‘dövüş ya da kaç’ reaksiyonumuzun bir modülü.”

Bir öbür dinleyici Colin ise “Ben genelde pek küfür etmem” diyor ve ekliyor:

“Ancak birkaç yıl evvel bir kazadan sonra bir dağdan kurtarılmam gerekti. Omzum yerinden çıkmıştı ve dağdan aşağı indirilmek için bir kızağa konulmak zorundaydım. Her sarsıntıda büyük acı çekiyordum.

“Tek yapabildiğim, dağdan aşağı inerken ağız dolusu küfür etmek oldu. Öteki hiçbir sözcük işe yaramıyor üzere görünüyordu.”

FARKLI LİSANLARDA KÜFÜRLER

Pekala küfür etmek, her lisanda birebir hissi veriyor mu?

BBC Dünya Servisi dinleyicileri bu mevzuda da yardımımıza koştu.

Clara “İspanyolca küfür etmek için çok yaratıcı bir lisan. Zira biri çok derecede kızdığında, tam cümleler duyarsınız. Obje, fiil ve özne ile kendi anlatımlarından tüm öyküyü. Hepsi de küfürle” diyor.

Malta’dan Jane “Burada birine söyleyebileceğiniz en ağır şey herhalde ‘sperm’ diye çevrilebilir. Biraz garip zira başka lisanlarda birine bunu söylerseniz, karşılığında garip bakışlar alırsınız” sözlerini kullanıyor.

Mikhail ise “Rusça, küfür etmek için en iyi lisan. Çok fazla hakaret var, rastgele bir şey hakaret olabilir. Küfür etme kültürü edebiyatımızın derinlerine de gidiyor ve küfür etmeyen bir Rus düşünmek imkansız” diye konuşuyor.

Çince’de kaplumbağa yumurtalarıyla ilgili bir küfür var. Anne kaplumbağaların daima diğerleriyle kırıştırdığı inancına dayanıyor. Yani birine “kaplumbağa yumurtası” demek, babasının kim olduğunu sorgulamak manasına geliyor.

Yani, dünya genelinde küfürlerin içeriği birbirlerinden çok farklı olsa da, insan kültürünün kozmik bir kesimi üzere görünüyor.

HAYVANLAR DA KÜFÜR EDER Mİ?

Dr. Byrne ABD’li primat uzmanları Deborah ve Roger Foots’un şempanzelerin yanında yalnızca işaret lisanıyla konuştuklarını ve onlara birçok şey öğrettiklerini anlatıyor.

Yabanî hayatta şempanzeler genelde dışkılarıyla irtibat kuruyorlar. Fakat Foots ailesi, birlikte yaşadıkları meskende tuvalet eğitimi verdikleri şempanzelere bunu yasaklayıp, sıkı bir tabu haline getirdiler.

“Şempanzeler bu işareti öfkelendiklerinde kullanıyorlardı, kızdıkları öteki şempanzelere ‘pis maymun’ işareti yapıyorladı ve bu kullanabilecekleri en berbat hakaretti.”

Dahası bu şempanzeler birbirlerine kaka latifeleri da yapıyordu.

Dr. Byrne “Roger ve Deborah Foots, şempanzeleri bu işareti o kadar sert yaptığını gördü ki, dişleri birbirine vuruyordu” diyor.

Yani birbirlerine dışkı fırlatacaklarına, şempanzeler birbirlerine dışkı atma fikrini benimsediler.

Dr. Byrne “Ve bence kitabım için araştırma yaparken karşılaştığım en değişik şeylerden biri buydu: bir tabu olduğunu ve bunu söz etme araçlarınızın olduğunu fark eder etmez, bir tıp küfür ortaya çıkyor” diyor.

Eva Ontiveros’un katkılarıyla.

Cumhuriyet