4 Ekim 2020’de Kırgızistan’da yapılan parlamento seçimlerinin sonuçlarının açıklanmasının akabinde mevcut idare aksisi protestoların başlaması ülkeyi büyük bir siyasi kriz ile karşı karşıya bıraktı.
Kırgızistan’da mühleti dolmak üzere olan parlamento ve vazifeden alınma tehlikesiyle karşı karşıya kalan Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov dışında hiçbir legal otorite kalmadı.
KIRGIZİSTAN İÇ İSTİKRARINI ARIYOR
Merkez Seçim Kurulu’na nazaran seçime katılan 16 partiden yalnızca iktidar yanlısı “Birlik”, “Mekenim Kırgızistan”, “Kırgızistan” ve “Mekençil” yüzde 7 barajını aşıp parlamentoya girdi.
Milletvekili seçim sonuçlarına itiraz eden muhalif göstericiler, başşehir Bişkek’in sokaklarına döküldü. Protestocular, “iktidar yanlısı partilerin hile yoluyla seçimleri kazandığı” savıyla pazartesi gününden itibaren cumhurbaşkanlığı ve hükümet binalarını işgal etti.
Akabinde protestocuların bir kısmının Ulusal Güvenlik Devlet Komitesi’ndeki cezaevine gerçek yürümesi üzerine, başta yolsuzluk olmak üzere çeşitli suçlamalarından içeride bulunan eski Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev, eski Başbakan Sapar İsakov ve eski milletvekili Sadır Saparov hür bırakıldı. Akabinde Merkez Seçim Heyeti seçim sonuçlarının iptal edildiğini, Başbakan Kubatbek Boronov da istifa ettiğini duyurdu.
Hadiseler nedeniyle Başbakan Kubatbek Boronov ve Parlamento Lideri Dastan Cumabekov vazifelerinden istifa etmek zorunda kaldı.
Kırgızistan’da son günlerde devam eden tansiyona ait AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan Türk Dünyası Tarihi ve Milletlerarası Alakaları Uzmanı Prof. Dr. Az Devlet, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınıyla daralan Kırgızistan iktisadının hadiselerin patlak vermesinde büyük bir etken olduğunu belirtti.
Rusya’nın, Kırgızistan iç siyasetine görece bir müdahalesi olduğunu tabir eden Devlet, şöyle konuştu:
“2005 ve 2010’da yaşanan ihtilallerden ziyan gören işletmelerin kapanması bütçe gelirinin azalmasına, iktisadın zayıflamasına yol açtı. Kırgızistan her ihtilalden sonra berbatlaşan iktisadını toparlamak için dış yardımlara başvurmak zorunda kaldı. Hasebiyle ülke daima dışa bağımlı. Ülkede yaşanan problemler dış aktörlerin müdahalesi de olabilir lokal kümeler ortasındaki siyasi rekabet de olabilir. Her iki durumda da ülkeye yardım kaçınılmaz. Kırgızistan’ın memleketler arası kredilere gereksinimi var. Türkiye’nin bu ülkeyle iş birliğine tartı vermesi gerekiyor.”
“KIRGIZİSTAN’DA DEĞİŞİM SÜRECİ KADEMELİ GERÇEKLEŞEBİLİR”
Ankara Siyasetler Merkezi Avrasya Uzmanı Dr. Orhan Gafarlı, Kırgızistan’ın Orta Asya’da jeopolitik pozisyonu itibariyle son 15 yıldır değişimlere sahne olduğunu söyledi.
Ülkede siyasi krizlerde kuzeyli ve güneyli başkanlar ortasında çıkan siyasİ rekabetin kuzeyli-güneyli problemini tetiklediğini belirten Gafarlı, global aktörlerin mahallî dinamikleri domine etme muhtemelliğine da dikkatİ çekti.
Son seçimlerle birlikte ülkedeki tarihİ istikrarın bozulduğunu anlatan Gafarlı şunları anlattı:
“Kuzey-Güney seçkinlerinin ülkedeki jeopolitik denklemde nerede durduğu sorusu son derece kıymetli. Güneyde altyapı dahil birçok alanda Çin yatırımları var. İş adamları, oligarklar, siyasetçiler Çin’e ve Rusya’ya daha yakın duruyor. Kuzeyde ise ABD ve AB’nin tartısı daha fazla ve Batı tarafından fonlanmaya gereksinim duyan bir bölge. Münasebetiyle ülkede Çin ve Rusya yanlısı partiler olduğu üzere ABD tarafından fonlanan partiler ve siyasetçiler da var. Hasebiyle ülkede fotoğraf tam net olmasa da global aktörlerin bir oyunu kelam konusu.”
Kırgızistan’da bir geçiş devri yaşandığını aktaran Gafarlı, meclis ve başkanlık seçimlerinin tekrar yapılabileceğini, bu istikamette beklentinin yüksek olduğunu kaydetti.
Orta Asya’nın “demokrasi adası” olarak bilinen Kırgızistan’da meydana gelen siyasi krizi “üçüncü devrim” olarak nitelelemek için şimdi erken olduğunu söz eden Gafarlı, Ceenbekov’un misyonuna devam etmesi durumunda değişim sürecinin kademeli olarak gerçekleşeceğini lisana getirdi.
Dr. Gafarlı, “Büyük ihtimalle Kuzey ve Güney yeni bir konsensüs oluşturur. Hem Kuzey’in hem Güney’in seçkinleri tahminen de yeni bir isim üzerinden mutabakat sağlayacaklar. Zira iki eski isim de yıprandı ve kalmaları durumunda bu hadiseler büyük ihtimalle devam eder. Hasebiyle yeni bir isimle bölgesel istikrar sağlanmak istenebilir.” dedi.
“SİYASİ KRİZ DİREKT ABD-RUSYA ÇEKİŞMESİ DEĞİL”
İHH İnsani ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (İNSAMER) Avrasya Araştırmacısı Mokhmad Akhiyadov, Kırgızistan’da yapılan parlamento seçimlerinden sonra idare zıddı protestoların ülkeyi siyasi bir krize sürüklediğini, krizin tahliline dair öngörüde bulunmanın şu an için son derece sıkıntı olduğunu söyledi.
Kırgızistan üzere birçok Orta Asya ülkesinin ABD ve Rusya’nın güç gayretine sahne olduğunu belirten Akhiyado, “Rusya, Kırgızistan’ın Kant kentinde Ekim 2003’te üs kurmuştu. Yaklaşık bin askerin misyon yaptığı hava üssünde Su-25 savaş jetleri ve Mi-8 helikopterleri bulunuyor. Rusya’nın, Kırgızistan’da hava üssünün yanı sıra sismik istasyon üssü de bulunuyor. ABD, Rusya’nın tahrikleriyle Manas’taki üssünü kapatmıştı. Global aktörlerin son çıkan vakalarda mahallî ögeleri tahrik etme mümkünlüğü her vakit mümkün.” formunda konuştu.
Akhiyado, Kırgızistan’da yaşanan siyasi krizi yalnızca kürsel aktörler üzerinden okumanın yanlışsız olmadığını, Kırgız toplumunun iç siyasi dinamiklerinin de göz önünde bulundurulması gerektiğini vurguladı.
Kuzey-Güney ayrımının ülkenin iç siyasetini direkt etkilediğini tabir eden Akhiyado, şöyle konuştu:
“Kuzey-Güney ayrımı son parlamento seçim sonuçlarında açıkça görülüyor. 4 Ekim’de yapılan milletvekili seçimlerinde parlamentoya giren dört partinin de güneyden olması ve kuzeyde bulunan, ülkenin başşehri Bişkek’te kelam konusu partilerin yüzde 15’in altında bir oy oranına sahip olması vakaların nedenini net bir halde açıklıyor. Hasebiyle süreksiz hükümetin nasıl oluşturulacağı, muhaliflerin yeni seçim kararından ne kadar mutlu kalacağı hadiselerin seyrini belirlemede tesirli olacaktır.”
BATI YANLISI BİR İDARENİN İKTİDARA GELİRSE…
Süleyman Demirel Üniversitesi Memleketler arası Bağlantılar Kısmı Dr. Öğretim Üyesi Ümit Alperen, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) üyesi olan Kırgızistan ile Pekin bağlarını son hadiseler bağlamında kıymetlendirdi.
Kırgızistan’daki gelişmelerin Çin’i ekonomik ve güvenlik açısından olumsuz etkileme potansiyeli olduğunu aktaran Alperen, Kırgızistan’da Batı yanlısı bir iktidarın Çin’in ve Rusya’nın Kırgızistan’daki varlığının zayıflamasına neden olacağını savundu.
Kırgızistan’da oluşabilecek bir otorite boşluğundan faydalanacak silahlı örgütlerin Çin açısından önemli bir risk oluşturabileceğine de işaret eden Alperen, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“ABD’nin başını çektiği Batı-Çin ortasında derinleşen krizde, Kırgızistan üzerinden de bir cephe açılabilir. Batı hudutlarında güvenlik tehdidi hisseden bir Çin doğudaki askeri kuvvetlerini batı sınırına çekmesi, Güney Çin Denizi’nde de ABD lehine bir durum ortaya çıkarabilir. Kırgızistan hudut çizgisinde da istikrarsızlığın bozulması Çin’in kısa ve orta vadeli politik ve ekonomik çıkarlarına tehdit oluşturur.”
Alperen, Çin’in Kuşak-Yol Teşebbüsü’nün (KYG) Çin-Orta Asya-Batı Asya (Orta Doğu) koridoru üzerinde bulunan Kırgızistan’daki bir istikrarsızlığın ya da Batı yanlısı bir idarenin Kuşak-Yol Teşebbüsü’nü direkt etkileme potansiyeli taşıdığını söyledi.
Alperen, Kırgızistan’da muhtemel bir kaosun Çin’i Orta Asya’nın en değerli ülkelerinden Özbekistan’a bağlayacak olan Çin-Kırgızistan-Özbekistan demir yolu projesini sekteye uğratabileceğini aktardı.
Cumhuriyet
