“Daha fazla nüfuz sahibi olma, olduğundan farklı görünme uğraşıyla gücün yanında görünme, hükümetteki güçlü beşerlerle fotoğraf vererek kendime yeni kapılar açma niyeti beni her gün diğer bir yanlışa sürükledi.”
Bu kelamlar, son günlerde Türkiye’nin en çok konuştuğu isim olan Kürşat Ayvatoğlu’na ilişkin.
AKP Genel Merkezi çalışanı Ayvatoğlu’nun lüks bir araçta uyuşturucu kullanırken çekilen imgelerinin toplumsal medyada paylaşılması, kamuoyunda derin tartışmalara yol açtı.
Üzerine bir de “pudra şekeri” sözü eklenen olay, toplumsal medya platformlarında adeta infial yarattı.
Ayvatoğlu, kamuoyunda muhalif kesitten büyük reaksiyon çekti fakat bahis, en aşağıdan en üste kadar AKP etraflarında de önemli bir halde gündem oldu.
AKP Genel Lider Yardımcısı Hamza Dağ, “ortaya çıkan manzaralarda samimi olarak kendilerine oy veren insanlardan üzülenler olduğunu” söyledi.
Hükümete yakın medya organlarındaki kimi köşe muharrirleri, olayın ciddiye alınması gerektiğini belirtip partiye ihtarlarda bulunan yazılar kaleme aldı.
Neden bu kadar çok reaksiyon çekti?
Öncelikle olay, neden bu kadar çok reaksiyon çekti ve bu derecede gündem oldu?
BBC Türkçe‘ye konuşan, İstanbul’un bir personel mahallesinde iktidar partisinin nasıl işlediğini içeriden müşahedelerle ele alan “Mahalledeki AKP” kitabının muharriri, araştırmacı-sosyolog Sevinç Doğan’a nazaran olayın bu kadar gündem olmasının ardında, “Ayvatoğlu nezdindeki temsil ile iktidarın öne sürdüğü bedeller ortasındaki çelişki var”.
Doğan, bu temsili, “En merkezinde, çok bariz biçimde para ve güç istencinin olduğu bir hayat üslubu ve siyaset biçimi. Tıpkı vakitte erkeklik ile söz bulmuş bir gösteriş, çok lüks ve değerli otomobiller, şatafatlı cümbüş yerleri, kıymetli olan tüketim biçimleri, değerli bağımlılıklar…” kelamlarıyla yorumlayıp ekliyor:
“Bulunduğu pozisyon, bir insanın yaşı ve mesleği ile orantısız görünen bir yükseliş ve elde etmeler öyküsü olarak algılanıyor. Buradaki imgeler, öznel ya da objektif şartlardan azade siyasal ağlarla-parti ağlarıyla açılmış kapılar, ‘hatır şikeleri’yle elde edilmiş kazanımlar, pozisyonlar ve makamlara işaret ediyor.”
Getty ImagesDoğan’a nazaran “diğer yandan, tüm bunlar iktidarın inşa etmeye çalıştığı ve propagandasını yaptığı kültürel ve ahlaki kıymetlerle neredeyse tam bir tezat teşkil ediyor”:
“Maddiyatla, dünya nimetleriyle içe içe geçen bir siyaset ve ömür biçimi imgesi görünür oldu. Bu ise iktidar tarafından sunulan ve argüman edilen ile pratikteki gerçeklik ortasındaki tezatlığı ortaya çıkarıyor. Gündeme bu kadar oturmasının öteki bir sebebi de şu: Türkiye’de toplumun geniş kısımları için geçinmek zorlaşırken toplumsal alanda bir kesitin fark edilir derece ayrıcalıklar elde etmesi ve zenginleşmesi.
“Yani toplumun genel çıkarları yerine kendi çıkarını düşünen, liyakat ve adalet yerine kayırma siyasetini merkeze alan bir siyaset ve siyasetçi imgesinin iyice görünür olması.”
Marjinal bir örnek mi yoksa muhakkak bir eğilimi mi yansıtıyor?
Ayvatoğlu’nu tanıyan ve olayla ilgili toplumsal medyada da birçok paylaşımda bulunan gazeteci Muhammed Vefa, Ayvatoğlu’nun zenginleşmesinin, Kastamonu Belediyesi’nde işe girmesiyle başladığını ve sonrasında da AKP Genel Merkezi’nde çalışmaya sürdüğünü öne sürüyor.
Vefa, Ayvatoğlu’nun “şatafatını” toplumsal medyada payşlaştığı için göz önüne geldiğini lakin birebir “şatafatı” yaşayıp bunu paylaşmayan bir kesim de bulunduğunu belirtiyor.
Pekala Ayvatoğlu, marjinal bir örnek mi yoksa iktidara partisi alanında siyasetle uğraşırken “lüks, para, meslek, güç” peşinde koşan büyük bir kısımdan bahsedilebilir mi?
Sevinç Doğan, “ülke tarihindeki güçlü imgelerine bakıldığında, Demokrat Parti periyodunda göbekli, büyük toprak sahibi hacıağaların, ANAP periyodunda ise haksız yararla köşe dönme peşindeki banker Bilo imgesinin olduğunu” belirttikten sonra AKP periyodunda de defa farklı varlıklı imgesi oluştuğunu savunuyor:
“AKP periyodunda ömür stili ve bedensel duruşu ile İslami kimi sembolleri referans alan; tüketim biçimlerinde, tatil anlayışlarında, kıyafet usullerinde bu tıp sembollere gönderme yapan ve birebir vakitte ‘lüks’ ile barışık olan yeni bir güçlü imgesi oluştu. İş peşinde koşan, yatırımlar kovalayan, lüks arabası, janti kıyafetleri, bakımlı saçları ve tarzı, kariyerist planları ile öne çıkan bir kesim oldu bu.
19 yıllık periyotta, iktidarla bağlantılı büyük sermaye kümeleri yanında yerellerde orta sınıflaşmaya başlayan kesitler olduğunu belirtiyor Doğan:
“Partili takımların kendisi tıpkı vakitte farklı sermaye kümelerini oluşturuyor. Bunlar siyasal alakalarla sınıf atlamış, sınıfsal dönüşüm yaşayan kesitler. Hem siyasetle profesyonel olarak ilgilenen hem de başka yandan kendi işini yapan yani ticaret, inşaat, maden, kentsel tüketim ve rant üzere önde gelen ekonomik faaliyetlere katılan teşebbüsçüler arasındalar.”
Doğan, “Bu bölümler şuurlu olarak, taammüden böylesi bir güç, şatafat, lüks peşinde koşuyor değiller” dedikten sonra şunu ekleme muhtaçlığı duyuyor: “Ancak kaynakların birçoklarını elinde toplayan ve gücü merkezileştiren bir iktidarın yarattığı dağıtım düzeneklerinin sonucu böylesi pratikler üretiyor. AKP toplumun aşikâr kısımlarına kaynakları dağıtırken, hegemonyasını da gitgide bu bölümlere dayandırdı.”
AKP bir ‘sınıfsal yükseliş’ partisi olarak mı algılanıyor?
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın bilgilerine nazaran, son periyottaki üye kampanyalarını takiben AKP’nin yasal üye sayısı 11 milyonun üzerine çıkmış durumda.
Ayvatoğlu, mektubunun bir kısmında, “AK Parti Genel Merkez’de bir işim olursa siyasi büyüklere daha yakın olursam daha güçlü olurum niyetiyle orada işe girmek için bütün şartları zorladım” tabirini kullanıyor.
Bu sözler, ülkede yurttaşların iktidar partisiyle hangi motivasyonlarla bağlantı kurduklarına dair de bir tartışmayı açmış durumda.
BBC Türkçe‘ye konuşan, ‘muhafazakâr mahalledeki’ dönüşümü İstanbul’daki Fatih ve Başakşehir ilçelerinin karşılaştırması üzerinden inceleyen ‘Fatih-Başakşehir’ kitabın müellifi İrfan Özet’e nazaran “bu çeşit radikal örnekler üzerinden yürüyerek mutlak yargılara varma mümkün değil lakin bunlar, uzun bir devir bu mecralarda yaşanan değişimlere dikkat çeken tartışmaları, daha bir görünür kılma imkanı sağlaması tarafından önemsenebilir.”
Aksaray Üniversitesi Sosyoloji Kısmı’nda Dr. Öğretim Üyesi olan Özet, “kendi kitap çalışmasında iktidar alanının parti, cemaat, sivil toplum vb. üzere kamusal mecralarında bulunmaya dönük motivasyonların art planına yanıt aradığını” belirttikten sonra bu motivayona dair bir örnek veriyor:
“Görüşme yaptığım periyotta İstanbul Fatih’teki birçok STK’ya başkanlık eden ve Necmi ismini verdiğim kıymetli bir muhafazakâr seçkin:
“Ben dava adamı arıyorum, onlar ‘İmkânlarım ne olacak, bana bir yararı olacak mı?’ diye soruyor” diyerek yaşananları özetliyordu:
“Dolayısıyla bugün parti, sivil toplum, hatta cemaat kurumları fark etmeksizin bu cins mecralara yönelimde, toplumsal ve sembolik sermaye edinimi istekleri, hiç de yabana atılır bahisler üzere görünmemekte. Hakikaten ‘parti patronajı’ olarak isimlendirilen ve kamusal kaynakların ‘tercih edilen bireylere ve kümelere aktarıldığı’ biçiminde tartışmaların giderek ivme kazandığı bir ortamda, bu çeşit stratejilerin daha da yaygınlık kazandığını görebiliyoruz.”
Getty ImagesSevinç Doğan, Ayvatoğlu’nun mektubundaki kimi sözlerin ferdi bir algıyla sonlu olmadığı kanısında. Ona nazaran “parti, farklı toplumsal bölümlerin gözünde cazibeli bir alan olarak algılanıyor.”
Doğan bu mevzudaki yorumlarını, alandaki müşahedelerini de içererek anlatıyor:
“Parti ağlarına dâhil olanlar, partili kimlikleriyle kamusal alanda statü, itibar ve unvan kazanma imkanları elde edeceklerini düşünüyorlar. Kamusal alana çıkmak, parti eğitimlerine katılmak, toplumsal çevreyi genişletmek, ihalelerde avantajlar sağlamak…
“Üniversite imkanından mahrum, üniversiteli olsa bile geleceğini ön göremeyen gençler ya da çalışma hayatına dâhil olamayan bayanlar için de durum bu türlü idi. Örneğin Sultanbeyli’nde konuştuğumuz bir gençlik kolları üyesi gençlik kollarına başvurmak isteyen çok kişi olduğunu, başvuranların en başta partiyi bir ‘iş’ kapısı olarak gördüklerini söylemişti. Ellerinde onlarca, yüzlerce CV vardı. Tıpkı bir şirket başvurusu üzere burada elemeler ve seçimler yapılıyordu, tanıdık olma değerli bir etkendi.
AKP tabanında ‘zenginliğe’ nasıl bakılıyor?
Ayvatoğlu’nun görüntü ve fotoğraflarında dikkat çeken bir şey uyuşturucu kullanımıysa oburu ise zenginliğe dair görsel detaylar oldu.
Sevinç Doğan, parti tabanında zenginliğe bakışı yorumlarken, bu mevzuda Refah Partisi periyoduna kıyasla algılardaki büyük farklılıklar olduğunu savunuyor:
“Partinin lokal sözcüleri için adalet, sömürü üzere mefhumlar soyut ülküler olarak görülüyor artık, meğer gerçekçi olmak gerekiyor. Siyaseti de bu temelde somut projelerle ve hizmetlerle yapmak gerekiyor. AKP bu manasıyla makul, çağı yakalayan, şartların gerektirdiğine uygun bir siyaset yürütüyor, onlara nazaran.”
Bununla birlikte Doğan, araştırmasında partililerin kitle çalışmalarında bazen sahip oldukları ‘lüksü’ saklamak gereği duyduğunu gözlemlediğini aktarıyor.
Bu durumu bir örnekle de açıyor:
“Görece fakir ve işçi semtlerde, orta ve üst sınıf İslami-muhafazakâr semtlerden ve sitelerden farklı olarak, ‘zenginliği’ ve lüks ömrü göstermemek üzere bir tasadan bahsedilebilir. Benim dâhil olduğum toplantılardan birinde, seçim çalışmalarında mahallelerde gezinirken, partililere ‘lüks ve pahalı’ araçlarıyla gelmemeleri söylenmişti. ‘Halktan görünmek’ vurgusu yapılmıştı. Bilhassa de mütevazi görünmek değerliydi.
“Kitle siyasetinde kullanılan sözlere, hitaplara da dikkat ediliyor, mütevazi bir imge oluşturulmasına dikkat ediliyordu. Lakin bu telaş aslında bir gerçekliğe işaret ediyor elbette ki. Partililer pratik korkularla mütevazi görünmeye çalışsalar da, görece daha refah bir yaşama sahiplerdi ve bunu saklamak pek mümkün de değil aslında.”
Son devirde, bu yeni ömür şekli örneklerine ‘mahalle’ içinden de yer yer tenkitler geldiği görülüyor.
Örneğin Yeni Şafak müellifi İsmail Kılıçaraslan’ın 2019 yılında gazetedeki köşesinde kaleme aldığı ve çok önemli tenkitleri içeren “Muhafazakâr orta sınıf nasıl delirdi?” başlıklı yazısı çok ses getirmişti.
Sevinç Doğan, yeni hayat stillerine dair bugün tabanda, ‘mahalle içindeki’ tenkitlerin yüklü olarak, “partililerin eski yol arkadaşları, yani Ulusal Görüş Hareketi içinde yer almış olanlar, İslami kesitler ortasındaki kimi Nakşibendiler ya da dini hassasiyeti olan STK’laşmış kimi cemaatlerden ile MHP’nin belirli bir tabanından geldiği” kanısında.
Bu tenkitlerin odak noktalarını şöyle tanımlıyor Doğan:
“AKP istekli çalışanlardan oluşan bir dava hareketi değil, bilakis onlara nazaran artık motivasyonlarda makamlar, mevkiler ve ekonomik pahalar daha ağır basıyor. AKP, Müslümanın ömrünü kolaylaştırsa da gerçek manada rastgele bir dini anlayış ya da kuraldan uzak bir parti, onlara nazaran.
“Fakat başka yandan tüm bunları kaçınılmaz olarak görüyorlar. Zira kim gelirse gelsin sistemin bu türlü işleyeceğine inanıyorlar. AKP’yi bir manada mazur görebiliyorlar ve bunda iktisadı zayıf insanları bir yerlere getirdiği inancı da etken.”
Getty Images Muhafazakârlara hitap eden bir moda mecmuasının fotoğraf çekimi. Muhafazakârlığın dönüşümüne dair fikir veriyor mu?
Türkiye’de muhafazakârlığın dönüşümüne dair tartışmalar son yıllarda, farklı entelektüel etraflarda ağır olarak yapılıyor.
Pekala Ayvatoğlu örneği de bu dönüşüme dair fikir veriyor mu?
İrfan Özet bu mevzuda öncelikle “bu tıp karelerden hareketle geniş kitlenin bir dizi yapısal dönüşümüne, hatta şimdiki görünümüne ait çabucak mega tahlillere soyunmak, epey aldatıcı olabilir” hatırlatmasını yapıyor.
“Öte yandan” deyip ekliyor Özet:
“Muhafazakârlığın dönüşümü’ üzerinden yürüyen tartışmaları, tahminen de bugünler için daha görünür kılması istikametiyle ‘Ayvatoğlu olayı’nı önemseyebiliriz.”
Özet, bu tartışmaları şöyle aktarıyor:
“Bu, temel olarak, 21. yüzyılla birlikte siyasal ve toplumsal seviyede yakaladıkları iktidarın beraberinde taşıdığı ‘merkezleşme hikayesi’. Bu kıssayı, muhafazakârlığın siyaset sahnesindeki seçkinlerinin dışında kalan geniş kitleler üzerinden anlamlandırırsak, hâkim kümelere has zihniyet ve davranış kalıplarının ön plana çıktığını söyleyebiliriz.
“Kamusal alanın görünür mecralarında bir siyaset tekniği olarak sergilenen keskin muhafazakârlığın art sahnesi epey seküler, hatta radikal tonlara açılabilmekte.”
Tabanda nesil farkı var mı?
Kürşat Ayvatoğlu 1993 doğumlu, yani 28 yaşında.
Bu durum, günümüzde muhafazakâr taban içinde yer alan gençlik ile evvelki jenerasyonlar ortasında siyasetle bağlantı ve ömür biçimi açısından büyük farklar olup olmadığını da gündeme getiriyor.
İrfan Özet, “muhafazakâr tabanın gerek jenerasyon gerekse ideolojik donanım açısından nispeten farklılaştırılabileceği” kanısında.
Özet, iki katmadan bahsediyor ve birinci katmanı şöyle açıklıyor:
“Katmanların birincisinin zihinsel referanslarının köşe taşları, kıymetli ölçüde soğuk savaşın çatışmacı ortamı ve daha sonra 28 Şubat’ın yaşattığı travmatik tecrübelerle örülü. Benim ‘ideolojik kuşak’ olarak isimlendirdiğim bu katmanda, bahsettiğiniz lüks, israf ya da şatafat üzere manzaraların referans kıymeti oldukça düşük.
“İktidara ve neredeyse onunla bütünleşen tüm aktörlere biçtikleri ana rol, daha çok istikrarlı bir ‘hesaplaşma arzusu’yla iç içe. Bu hesaplaşmanın ülke içerisinde yöneldiği esas adresler ise, Kemalist çağdaşlık ve kendi toplumsal ülkülerine rakip olarak gördükleri belli toplumsal kesitler.”
Getty Images Refah Partisi’nin 1995’te İstanbul’daki bir gösterisi. Özet’a nazaran “yeni yeni filizlenen ikinci katman” ise kendisinin “metropol kuşağı” olarak isimlendirdiği, muhafazakarlığın genç, kentli ve orta sınıflaşan yüzlerini temsil ediyor.
İkinci kümesi yorumlayıp, ikisini karşılaştırıyor Özet:
“Önceki jenerasyonda, iktidar aygıtından faydalanma imkanına bakılmaksızın keskin bir aidiyet öne çıkarken; ‘beyaz muhafazakârlar’ olarak da isimlendirilen yeni neslin, bu alana dönük bakışında ‘rasyonel bir filtre’nin hakim olduğu söylemek mümkün. Bu da tabi iktidar seçkinleri ismine, tesirleri giderek artan bir toplumsal fay çizgisi olarak öne çıkıyor. Gerçekten yaşanan dönüşümü okumakta zorlanan ve siyasal bağlantısı hâlâ ‘taşra-kent’, ‘laik-muhafazakâr’ vb. ayrımların ürettiği konfora yaslanarak sürdürmekte ısrar eden seçkinler için risk alanları bana nazaran giderek büyümekte.”
Sevinç Doğan ise nesil farkından çok dönemsel farklar ve şartlara dikkat çekiyor.
RP’den AKP’ye geçişte “dava uğraşının yerini hizmet siyasetine bıraktığını” savunuyor Doğan:
“Yani soyut vaat, ya da mefkurelerle değil, somut alanlar üzerinden siyaset yapmanın kıymetli olduğuna vurgu yapıyorlar; yapılan yollar, binalar, projeler…Artık mevcut sistemin pasif ya da telaffuz seviyesinde de olsa eleştirilmesi çok geride kaldı, AKP ile takımlar nizamın merkezine yakınlaştıkça ve yerleştikçe kendi statükolarını oluşturdular.
“Dolayısıyla yeni nesiller, Ayvatoğlu da dahil, içinde yaşadıkları periyodun ve siyasal habitatın nasıl işlediğini görüp bunları benimsediler. İktidar ağlarına dahil olan ya da olmak isteyen genç jenerasyonlar oyunun kurallarını görüp ona nazaran pozisyon almaya çalışıyorlar.
Bununla birlikte Doğan, tersten örneklerin de verilebileceğini hatırlatıyor:
“2018 yılında Konya Vilayet Eğitim Müdürlüğü’nün İmam Hatip Liseli gençlerle ilgili yaptığı araştırmanın sonuçları çok manidar. Belirtilenlere nazaran, gençler siyasetçilere ve dini önderlere eleştirel bakıyor zira sundukları imajla yaşadıkları ve pratiklerinin farklı olduğunu düşünüyorlar. Araştırmaya nazaran de bu durum, gençlerde inanç sorununa yol açıyor.”
Kürşat Ayvatoğlu olayı önümüzdeki günlerde doğal olarak gündemden düşecek. Fakat AKP tabanı ve daha geniş olarak muhafazakâr tabandaki değişen siyasetçi profili ve ömür üslubuna ait tartışmalar sürecek üzere görünüyor.
Cumhuriyet
