Merkez Bankası bağımsızlığı, bilhassa Adalet ve Kalkınma Partisi’nin 2002’de iktidara gelmesi ve 2008 global krizinden sonra Türkiye’de de daha çok tartışılan bir husus haline dönüştü. Lakin bir evvelki Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) liderinin 2019 yılı ortasında, bir manada “kovularak” vazifeden alınması, bu tartışma açısından Türkiye’yi dikkat cazibeli bir örnek yapıyor.
İşte bu nedenle, kısa müddet evvel “Merkez Bankacılığı” ismiyle kapsamlı bir kitap yayımlayan, iktisat ve finans yazının değerli ve birikimli ismi Dr. Öztin Akgüç ile yaşananları ve Türkiye’nin gündemini konuştuk.
Öncelikle merkez bankacılığında 18. yüzyıldan bu yana gelişimin hiç durmadığı hatırlatan Akgüç, yaygın bağımsızlık tartışmalarının ise enflasyonun çok yüksek olduğu 1990’lı yıllara dayandığını söyledi. Akgüç, “Bunun temel nedenlerinden biri, genelde kamu bankası üzere çalışan merkez bankaları üzerinden karşılıksız borçlanmanın yapılmasıdır. Merkez bankası bağımsızlığı içeren neo-liberal yaklaşım bu enflasyon baskısı sonrası gelişti. ‘Bağımsız olurlarsa kamu menfaatını ön plana alırlar’ dendi. Böylelikle Merkez Bankası bağımsızlığı neo-liberal yaklaşımın bir paradigması oldu” dedi.
BDDK ZİYANLI YAPI
Fakat 2007-2008 global krizinden sonra bağımsızlığın dünyada bir sorun olmaktan çıktığı yorumunu yapan Akgüç, bugün herkesin bağımsız olmadıkları konusunda ikna olduğunu düşünüyor. Artık vurgu daha çok “araç bağımsızlığı”na. Türkiye’de ise bağımsızlık sözünün 2001 krizinden sonra kullanıldığını, yasal düzenlemelere girdiğine atıf yapan Akgüç, yaşanan süreci ve sonuçlarını şöyle özetledi:
– Meğer her şeyi siyasi otorite belirliyor: En büyük sermayedar Hazine. Kanunlar birebir, değişmedi lakin uygulamalar çok farklı oldu.
– Güçlü liderlerle yönetilen merkez bankaları daha tesirli oldu. Merkez bankalarının en güçlü silahı faizdir. Her şeye evet diyen, faizi indirerek enflasyonu düşürmeye çalışan liderle güçlü bir lider tıpkı olmuyor. Faizi düşürerek enflasyonun düşeceğini söylemek teoriye ve matematiği karşıttır. Zati Türkiye örneği de bunu gösteriyor. Döviz yükseldi, TL mevduatı, sermaye girişi azaldı.
– Kusurlarla krizi artırabilir, iyi uygulamalarla azaltabilirsiniz. Risk idaresi Türkiye’de yok. Bu idare, Merkez Bankası’nda daha da değerlidir. Kredi, kur riskini yönetmek gerekirdi lakin bunları artıracak adımlar atıldı.
– Örneğin BDDK ziyanlı bir yapı oldu. Finansı yönetmek ve denetlemek merkez bankalarının vazifesidir. Fakat “fiyat istikrarını Merkez Bankası yönetsin” dendi ve finansal istikrar için BDDK üzere yapılar kuruldu.
– Misal bir uygulama İngiltere’de var lakin onlar da bunu merkez bankasıyla tek elden idareye döndürmeye çalışıyor.
– Bugün TCMB, Hazine’nin kontrolünde, onun şubesi üzere bir kurum oldu. Türkiye’nin bugünkü idare sistemiyle de TCMB bir şey yapamaz. Yalnızca Hazine’den gelecek talimatları uygular.
‘KALKINMA’ VAZİFESİ
Ayrıyeten gelişmiş ile gelişmekte olan ülkelerde merkez bankalarının farklı tipte olması gerektiğine vurgu yapan Akgüç, Türkiye üzere ülkelerde büyüme, kalkınma, dış ticaret ve cari açık üzere problemler olduğunu kaydetti. Akgüç şu teklifleri yaptı: “Kalkınmaya yönelik merkez bankaları olmalı. Alışılmış bu iktidarın değişimine de bağlı. Türkiye’de Merkez Bankası 1970’lerde proje kredisi verir ve yönlendirirdi. Büyümenin yolu işgücünü pahalandırmak, üretim yapmaktır. Merkez Bankası’nın yurtdışı ilgilerde, ödemeler istikrarında istikrar sağlayacak amaçları olmalı. Örneğin birtakım durumlarda hür kur olmayabilir, çift kur olabilir. Kimi şeylere müsaadesi Merkez Bankası verebilir. Bunlar bugün de uygulanabilir.”
KOZMETİK İDARE
Türkiye’de, algı idaresinin de çok yaygın olduğunu anlatan Akgüç, “Kozmetik idare anlayışı var. Bunu özel dalda de görüyoruz. Örneğin yaşanan kriz sürecinde ne kadar şirket battı bilmiyoruz, 2021’de bunun işaretlerini görebileceğimizi sanıyorum” dedi. Akgüç ayrıyeten, tartışılan bir kurum olan Türkiye Varlık Fonu’yla ilgili şu yorumu yaptı: “Yatırım için kurulduğu belirtilen TVF, kontrolden kaçmak için yapılmış, ferdî kullanıma açık bir yapı üzere duruyor.”
ATATÜRK’ÜN 6 PRENSİBİ TEMEL BELİRLEYİCİDİR
Türkiye’de son periyot yapılan siyasal ve ideolojik tartışmaları, Cumhuriyet’in temel bedellerine ve kurumlarına yönelik taarruzları tarihî bir perspektiften pahalandıran Dr. Öztin Akgüç, öncelikle şuna dikkat çekti: “Türkiye’de halkın tümü bağımsızlığı benimsemedi. Örneğin Nutuk’ta iç isyanlar vurgusu çoktur. ‘Bağımsızlık savaşına herkes katıldı’ demek çok yanlışsız değil. Bir kısmı Cumhuriyet terslerinin yanına geçti. Bunları vakit zaman değişik partilerde gördük. Emperyalist güçlerin de genel olarak “tam bağımsız sosyalist milliyetçi” bir iktidarı istemeyeceğini vurgulayan Akgüç, şöyle devam etti:
CHP, ETKİN OLMALI
“Öncelikle buradaki milliyetçiliği şöyle açıklamak isterim: Türkiye’nin çıkarlarını savunmak milliyetçiliktir. Ben başkasını anlamıyorum. Atatürk’ün 6 prensibi var. Bunlar temel belirleyicidir. Örneğin, devrimcilik değişimdir. Bu unsurları tekrar yaşama geçirmek gerekir. Bu hususta CHP daha faal olmalı. Tek başına iktidar olabilmeli. İttifak oluşumları belediye seçimlerinde muvaffakiyet getirdi fakat bu mevzuya abartılı bir yaklaşımla bakılıyor. Örneğin İstanbul seçiminde büyük farka neden olan sonucu Cumhurbaşkanı Erdoğan’a reaksiyon belirledi. Geçmişte SHP örneği de budur. O zamanki belediye seçimlerinde de halk Başbakan Turgut Özal’ı istemedi.” “Demokratik düzen” için her alanda yenilemeye işaret ederek seçim sistemi ve siyasi partiler yasasının değişmesini öneren Akgüç, güçlendirilmiş parlamenter sistemin ne demek olduğunun da tartışılmasını istedi. Akgüç ayrıyeten, siyasette de özel dalda de iyi yönetici bulmanın çok kıymetli olduğunu hatırlatarak “İşi yönetecek kişiyi bulmak her vakit birinci öncelik olmalı. O grubu kurar ve uygulamayı yapar. Bu kişi kamu faydasını düşünen, unsurlara uygun hareket eden biri olmalıdır” diye konuştu.
Cumhuriyet
