DHA
Ağustos ayından bu yana “örtülü” faiz artırımları ile kısa vadeli faizi 300 baz puan artıran Merkez bankası, 24 Eylül’de nihayet “açık” bir faiz artırımı ile resmi siyaset faizini de 200 baz puan yükseltti. Enflasyonu tekrar denetim altına alabilmek açısından küçük, lakin mevcut koşullarda taşıdığı sinyal pahası açısından büyük bir adım.
Bugün pek çok merkez bankası siyaset aracı olarak kısa vadeli siyaset faizini belirliyor. Sonra da günlük dalgalanmalara karşı bir tampon oluşturması için bu siyaset faizinin altında ve üstünde borç alma ve borç verme faizleri belirleyerek kendisine bir koridor oluşturuyor.
PARA SIYASETI NASIL İŞLİYOR?
Para siyaseti şu formda işler: Merkez Bankası uzun vadeli enflasyon gayesi ile dengeli bir siyaset faizi belirler. Kısa vadeli siyaset faizinde yapılan değişiklikler uzun vadeli beklentileri yönlendirir. Bu halde kredi ve tahvil faizi üzere uzun vadeli piyasa faizleri belirlenir. Talebi ve hasebiyle gerçek ekonomiyi etkileyen faiz esasen uzun vadeli faizdir.
Bu noktada merkez bankasının bağımsızlığı, prestiji, attığı adımın gerisinde durabilmesi, koyduğu amaçlara ulaşacağına dair teminat verebilmesi üzere faktörler beklentileri denetim edebilmesi konusunda çok kıymetlidir.
Bizdeki uygulama ise maalesef faal beklenti idaresinden epey uzak. Merkez Bankasının siyaset faizini belirlerken hangi kriterleri göz önünde bulundurduğunu dahi net bilemiyoruz. Kağıt üzerinde bir enflasyon maksadı olsa da bu maksat yıllardır tutturulabilmiş değil. Uzunca bir müddettir düşük faizle kısa vadeli büyümeyi destekleme tercihi ön planda.
BBCENFLASYON VE FAİZ
Ancak faizi düşük tutmak kuru yükseltiyor. Yükselen kur ise dış borç yükünü ve enflasyonu artırarak büyümeyi vuruyor. Bu yan etkiyi bertaraf etmek için 2018 sonrası periyotta döviz rezervleri satılarak iktisada ek bir takviye verilmek istendi. Lakin hudutlu döviz rezervini eriten bu uygulamanın er geç son bulması kaçınılmazdı.
Döviz rezervi satarak TL’yi muhafaza siyasetlerine son verilmesinin akabinde düşük faiz siyasetini da devam ettirebilmek imkansız bir hal aldı.
Zira bir taraftan düşük faiz, bir taraftan yüksek enflasyon, bir taraftan tükenen rezervler, bir taraftansa uygulanan siyasetlerdeki U dönüşünün yarattığı güvensizlik ortamının beslediği kur baskısı finansal istikrarı önemli olarak tehdit etmeye başladı.
Kurdaki bedel kaybının enflasyon üzerinde yarattığı baskı da fiyat istikrarı açısından kabul edilemeyecek bölgelere sürüklenmemize sebep oldu.
Bu kaideler altında, bir tarafta kopma noktasına gelen makroekonomik istikrarları gözetmeye çalışıp öbür tarafta hükümetin düşük faiz tercihine itaat etmeye çalışan Merkez Bankası her iki tarafı da şad etmeye çalışan karma bir siyasete gitti.
Resmi siyaset faizine dokunmadan faiz koridoru içinde kısa vadeli faizler “sessiz” bir biçimde yükseltildi.
Lakin örtük faiz artırımı hiçbir vakit açık faiz artırımı kadar faal olamaz.
Zira az evvel bahsettiğimiz halde ileriye dönük sağlam bir duruş sergilemek yerine tersine “Her an geri adım atabilirim” manası taşıyan faiz arıtımlarının beklentileri şekillendirmesi hayli zordur.
KUR NEDEN YÜKSELDİ?
Zira öğrencilerinin gözünde öğretmen prestijini kaybederse bir daha o sınıfı disiplin altına alamaz. Çocuklar ne öğretmeni dinler ne de yeni birşey öğrenir.
TCMB de maalesef kamuoyu gözünde uzunca bir müddettir prestijini kaybetmiş öğretmen durumda.
Bir taraftan sert siyasi tenkitlere maruz kalmak, öte yandan gerektiğinde faiz artıramamak ve art yollara saparak örtük faiz artışları ile aczini göstermek TCMB’nin piyasalara istikamet vermesini imkansız hale getirdi.
İşte bu noktada perşembe günü gelen “açık” faiz artışının bir pahası var.
Prestij kaybetmiş bir öğretmen fakat sert bir ceza sistemi getirerek kelamını tekrar dinletebilir.
Öğrenci fakat o vakit öğretmenin niyetinin önemli olduğuna ikna olup kendisine çeki sistem verir.
200 puanlık faiz artışı piyasaları sarsacak bir artış değil.
Siyaset faizinin geldiği nokta olan 10,25 hala yüzde 11,27’lik enflasyon oranının altında. Öte yandan Merkez Bankası’nın hiç olmazsa köşeye sıkıştığı vakit gereken adımı atabileceğine dair bir sinyal bedeli taşıyor.
‘KARAR BİR AÇIDAN OLUMLU’
Merkez’in bir faiz artırımına gitmesi bu açıdan olumlu.
Fakat buradan yola çıkarak “Merkez Bankası bağımsızlığını ispat etti” üzere iddalı ve uzun vadeli çıkarımlar yapabilmek ise maalesef mümkün değil.
Prestij kaybını ve makûs siyasetlerin yarattığı hasarı 200 puanlık bir faiz artırımı yerine koyabilmek çok güç.
Aklımızda kalan sorular ise şunlar: 1) Bu dönüş ne kadar kalıcı olur ve devamı gelir mi? 2) Bu dönüş böylesine büyük bir hasar oluşmadan evvel yapılsaydı, hatta daha en başından tehlikeleri vurgulanan bu yola hiç girilmemiş, döviz rezervleri harcanmamış olsaydı bugün büyüme konusunda çok daha iyi bir yerde olmaz mıydık?
Birinci sorunun karşılığını bilmiyorum. Lakin ikinci sorunun karşılığı net.
Çünkü iktisat bilimi sermaye girişlerinin hür olduğu bir ortamda hem faizi hem de kuru tıpkı anda denetim edemeyeceğinizi bu türlü bir deneye hiç kalkışmadan da bize söylüyordu.
Kurun rezerv satarak baskılandığı devirde büyümeye bir katkı verildi mi? Evet bir ölçü verildi. Lakin bir öbür iktisat prensibi attığınız adımdan elde ettiğiniz faydayı o adımı atmak için ödediğiniz bedelle karşılaştırmayı gerektirir.
Döviz satarak TL’yi bedelli tutarak büyümeye verilen takviye, bu sürdürülemez siyasetlerin bozduğu dengelerin büyüme üzerinde yarattığı hasarla karşılaştırıldığında epeyce küçük kalıyor.
Cumhuriyet
