Profesyonel hayatın çalışanlardan beklediği; gerilim idaresi, ağır iş temposuna ve esnek çalışma saatlerine ahenk üzere kriterler çalışanlar için bazen baskı ögesine dönüşüyor. Çalışma hayatının içinde kişinin bedensel, ruhsal ve zihinsel dayanıklılığını amaç alan mobbingin nerede başladığını, bileşenlerinin neler olduğunu anlatan Psikoloji Kısım Lider Yardımcısı Dr. Öğr. Üyesi Derya Deniz, çalışma hayatında baş edilmesi en az ispatlanması kadar sıkıntı olan mobbingin ruhsal boyutu hakkında merak edilenleri yanıtladı.
ANLIK KRİZ VE SÜREKSİZ İRTİBAT SORUNLARINDAN FARKLI
Mobbingin işyerlerinde yaşanan anlık krizlerden, gerilim faktörlerinden ya da süreksiz bağlantı sorunlarından farklı olduğunu belirten Dr. Öğr. Üyesi Derya Deniz, sürecin başlangıç noktasının çoğunlukla bireyler ortasında bir zıtlaşma ile tetiklendiğini tabir etti.
Sorunun, iş kaynaklı olabileceği üzere ferdî sebeplerle de başlayabileceğini söz eden Dr. Öğr. Üyesi Deniz, süreç içerisinde ekseriyetle, dolaylı ve incitici yolların tercih edildiğini lisana getirdi.
BU DAVRANIŞLAR MOBBİNGİN GÖSTERGESİ
Mobbingin sistematik, daima, vakte yayılan sinsi bir süreç olduğunun gözden kaçırılmaması gerektiğini tabir eden Dr. Öğr. Üyesi Derya Deniz “Bu kapsamda vücut ve ruh sıhhatini gaye alan hareket ve teşebbüsler var. Bunlar, mağdurla konuşmamak, mağduru toplumsal kümelerden dışlamak ya da ağır bir iş yükü altında bırakmak, mağdurun dedikodusunu yapmak, kıymetleriyle alay etmek, taklidini yapmak, mağdura sözel, fizikî şiddet uygulamak, cinsel taciz mobbing davranış kalıplarının başında geliyor. Sessizlik, kişiyi görmezden gelerek cezalandırma üzere son derece pasif, ispatı sıkıntı hareketler de bu kapsamda değerlendirilebilir” dedi.
MOBBİNG UYGULAYANA DAİR NET PORTRELER YOK
Mağdurların maruz kaldıkları sistematik, süreklilik arz eden hareketleri anlaması için üzerinden önemli bir vakit geçmesi gerektiğini belirten Deniz, “Mobbing üzerine yapılan çalışmalarda mağdur olan şahısların mükemmeliyetçi, hassas, sorumluluk duygusu yüksek üzere ahlaki nitelikler üzerinden tanımlanıyor lakin mobbing uygulayana ait her vakit net bir portre çizilemiyor” dedi.
YETERSİZLİK DUYGUSU OLANLAR DAHA ÇOK MOBBİNG YAPIYOR
Dr. Öğr. Üyesi Derya Deniz, mobbing yapan kişinin, ön plana çıkan özelliklerini ise şöyle özetledi:
“Mobbing faillerine ait araştırmalar; bu bireylerin çoklukla yetersizlik hisleri ile boğuşan, karşısındaki şahısları kendisine tehdit olarak gören ve ahlaki gelişimlerini tamamlayamamış kimseler olduğu noktasında birleşiyor. Yanı sıra narsistik ya da antisosyal kişilik yapısında olanlar, sadistik kişilik özellikleri gösterenler, kin güden kimseler, paranoid (aşırı şüpheci) olanlar, kılı kırk yaracak kadar mükemmeliyetçi yapıdaki şahıslar de fail olarak karşımıza çıkıyor. Bu bireyler kelam konusu davranışları çoklukla hayatları boyunca bir şahsa sergilemedikleri üzere bir kişi üzerinde mobbing davranışlarını sergileyip onu yıldırdıktan sonra amaç değişimine de gidebiliyorlar.”
MOBBİNGİN DOMİNO TAŞLARI: ATAK, DAMGALAMA, TRAVMA
Mobbing hikayesinin saldırganlık, damgalama ve travma olmak üzere genel prestijiyle üç sürece ayrıldığını tabir eden Dr. Öğr. Üyesi Deniz, mobbingin başlangıç nedeni değişse de muhakkak davranış kalıplarının değişmediğini belirtti.
Sürecin evrelerini açıklayan Deniz, “Mağdurun irtibat kurması ya da toplumsal bağlardan izole edilmesi ile başlayan akın süreci bir öteki deyişle birinci kademe. Bu aslında dikkatle yönetmesi gereken temel evre. Zira bu evre, genelde mağdur tarafından süreksiz ya da baş edilmesi mümkün bir zorluk olarak bedellendiriliyor. Mobbingin birinci sinyali olan bu davranışların bildirileri gerçek okunmadığı takdirde; aksiyonların sertleşme ihtimali yükseliyor” dedi.
MOBBİNGİN FARKINDA OLDUĞUNUZU BELİRLİ EDİN
Birinci evreyle karşı karşıya kalındığı noktada kişinin karşı tarafa kelam konusu davranışların sakince belirli edilmesi gerektiğini öneren Deniz, “Doğrudan bir bağlantı kurarak sorunun ne olduğu üzerine konuşmayı talep edin ve tahlil odaklı aksiyona odaklanın. Tahlil odaklı aksiyonlar; işyerinde idare takımlarını haberdar etmek, aile ve arkadaş etrafından toplumsal dayanak almak, gereksinim halinde çekinmeden hususun uzmanı bir psikolog ya da psikiyatristten yardım alınması olabilir” tabirlerini kullandı.
SALDIRGAN KARŞILIK, DAMGALAMA EVRESİNİ BAŞLATIYOR
Faillerin saldırganlık göstermeye başladığı birinci kademelerde mağdur bekleyişte olursa ya da saldırgan davranışlarla yanıt verirse bir müddet sonra ‘damgalama’ evresi başlıyor diyen Deniz, mobbingin takip eden öbür evrelerini şöyle anlattı:
“İşyerinde kendisine ait sıkıntı ve sorunlu algısıyla baş etmeye çalışan mağdur; ruhsal ve fizikî olarak yaşadığı yıpranmayla bir mühlet sonra çalışma verimliliği manasında da açmaza giriyor ve yetersiz sıfatıyla damgalanıyor. Damgalama kademesinin mağdur açısından en trajik tarafı ise; bir müddet sonra kendisine yüklenen tüm sıfatları içselleştirmesi. Hücum ve damgalamanın çıktısı olarak değerlendirilebilecek üçüncü basamak ise travma. Hücum ve damgalama evresinde tahlil odaklı aksiyonun alınmadığı ve gereken dayanağın sağlanmadığı noktada mağdurun; fizikî ya da ruhsal sorunlar yaşaması ise beklenen.”
RUHSAL PROBLEMLERİ BERABERİNDE GETİRİYOR
Dr. Öğr. Üyesi Derya Deniz, mobbing sonucu ruhsal manada en sık karşılaşılan tablonun ‘Majör Depresyon’ ve ‘Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu’ olduğunu söyleyerek, “İnsana en büyük ziyanı veren travma tipinin; insan eliyle, bile isteye meydana getirilen travmalardır. Bilhassa kişinin tanıdığı, bildiği beşerler tarafından bu tıp durumlara maruz kaldığında sonuçlar daha büyük olabilir” dedi.
MAĞDURLAR ÖN YARGILARLA KARŞILAŞIYOR
Mobbing davası hali hazırda devam eden ya da süreci hem tüzel hem de ruhsal açıdan geride bırakarak yeni bir sayfa açmaya hazırlanan mağdurların çeşitli önyargılarla da karışılabildiğini vurgulayan İstanbul Kültür Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Kısım Lider Yardımcısı Dr. Öğr. Üyesi Derya Deniz, ön yargılarla uğraş sürecinde tekliflerde bulundu ve kelamlarını şöyle tamamladı:
“Mobbingle alakalı olarak kuşku ile yaklaşılacak ögeler işyerinin kendisi ve faillerdir. Mağdura kuşku ile yaklaşmak hayli sakıncalı bir tavır. Bu nedenle mağdur, gereksinim hissettiğinde hiçbir çekince duymadan takviye almak ismine adım atmalı. Bunu başardığında kendisi hakkında ne kadar gerçek bir karar verdiğini kesinlikle fark edecektir. Ömürde ne yazık ki krizler, kayıplar, ayrılıklar ya da travmalar yer alıyor. Bunlar beşerler için hayli zorlayıcı tecrübeler. Kişinin bilişsel ya da duygusal süreçleri bu zorluklardan etkilenebilir. Biriciklik hissimiz ya da adalet istencimiz hasar görebilir. Kıymetli olan yaşadığımız bu olaylarla birlikte yahut sonrasında düşünüş ve inançlarımızın nasıl şekillendiğidir. Kendimize ya da dünyaya ait genelleyici, karamsar, rasyonel olmayan inançlar geliştirdiğimiz ve onları kılavuz aldığımız takdirde meseleler devam edebilir. Bu durumda yine itimat hissimizi inşa etmekte zorlanabiliriz. İşe yahut toplumsal etrafımıza ahenkte sorunlar yaşayabiliriz. Bunlara mahal vermemek için kişi, psikolojisindeki olumsuz değişimlere farkındalığı ve muhtaçlığı uyarınca tıbbi ve ruhsal takviye aldığında öz kaynaklarını daha iyi biçimde kullanabilir.”
Cumhuriyet
