Getty ImagesABD’de bayanların birden fazla evlendiklerinde kocalarının soyadını alıyor
Pandemi sırasında düğün planlamak, pek çok meçhullüğü barındırır. Ancak 30 yaşındaki Lindsey Evans için kesin olan bir şey var: Soyadı değişecek.
Californialı Evans ve partneri Temmuz 2021’de evlenmeyi planlıyor.
ABD’de bayanların yaklaşık yüzde 70’i, evlendiklerinde kocalarının soyadını alıyor.
Birleşik Krallık’ta da 2016 datalarına nazaran bu oran yüzde 90 ve bu bayanların yüzde 85’i 18-30 yaşları ortasında.
Lindsay Evans30 yaşındaki Lindsey Evans, evlendikten sonra kocasının soyadını almak istiyor
Bu bir evvelki kuşağa kıyasla daha düşük bir oran olsa da, bu gelenek kimi Batı ülkelerinde baskın bir kültürel norm olma özelliğini koruyor.
Daha ferdî ve toplumsal cinsiyet açısından daha şuurlu bir çağda yaşamak da bunu büyük ölçüde değiştirmedi.
Öte yandan (her ne kadar feminizm farklı hallerde tanımlanabiliyor olsa da) ABD’deki 30 yaş altı bayanların yüzde 68’i, İngiltere’dekilerin ise yüzde 60’ı kendilerini feminist olarak niteliyor.
Bu geleneği inceleyen İngiltere’deki Bradford Üniversitesi’nden Prof. Simon Duncan, “Bunun kökeninde, bayanın evlendikten sonra erkeğin malı olması fikri var ve bu yüzden bu geleneğin günümüzde hâlâ devam etmesi şaşırtıcı” diyor.
İngiltere’de evli bayanların “erkeğin malı” olması konsepti yok olalı yüz yıldan uzun vakit geçti ve artık eşlerinin soyadlarını almak zorunda değiller ama bu gelenek birden fazla İngilizce konuşan ülkede gücünü koruyor.
Batı Avrupa’nın birçoklarında bu gelenek sürüyor. Bayanların soyadlarını koruduğu İspanya ve İzlanda ise istisnalar ortasında yer alıyor.
Yunanistan’da da 1983’te yapılan bir yasal değişiklikle bayanların soyadlarını ömür boyunca kullanmaya devam etmesi mecburî tutuldu.
Toplumsal cinsiyet eşitliği açısından en ileri ülkeler ortasında yer alan ve tarihi ataerkilliğin daha az olduğu Norveç’te bile birçok bayan eşlerinin soyadını almaya devam ediyor. Eşinin soyadını alan bayanların yarısı kendi soyadlarını da tutarak iki soyadlı oluyor.
Bu geleneğin neden devam ettiğini araştırmak için Oslo Üniversitesi ve West of England Üniversitesi’nden akademisyenlerle bir çalışma yürütmeye başlayan Duncan, “Bu sadece zararsız bir gelenek mi yoksa kimi kalıpları geçmişten günümüze taşımak üzere bir fonksiyonu de var mı?” diye soruyor.
ATAERKİL GELENEKLER
Bayanların soyadlarını değiştirmek istemesine yol açabilecek pek çok neden olabilir.
Soyadını sevmemesi, kendisiyle ilgilenmeyen ebeveynleriyle yahut ailesiyle bağını koparmak üzere nedenler bunlardan kimileri.
Bunlardan biri ataerkilliğin gücünü müdafaasıydı. İkincisi ise “iyi aile” fikriydi: Bu inanışa nazaran partnerinizle birebir soyadı paylaşmak bağlantıya adanmışlığı gösterir, sizi ve potansiyel çocuğunuzu birleştirir.
Birtakım çiftler soyadı değişikliğini sırf gelenek o denli olduğu için yapsa da başkaları de erkeğin soyadını sürdürme fikrini benimsiyordu.
Duncan “Bazı erkekler geçmişten gelen bu ataerkil varsayımı devam ettirmekte ısrarcı. Kimi bayanlar bunu kabullenip içselleştirmiş durumda. Başkalarıysa kocalarının soyadlarını alma konusunda istekli” diyor.
Getty ImagesSoyadı değiştirmek, evliliği erkeklerin teklif etmesi üzere kimi geleneklerle kontaklı
Araştırmacılar, bayanların soyadlarını değiştirmeleriyle kız isteme yahut evliliği erkeklerin teklif etmesi üzere ataerkil gelenekler ortasında bağ bulundu.
Bu evliliğe geçiş ritüelleri, pek çok çift için “evlilik paketinin” bir modülü.
Geçen yıl evlendikten sonra kocasının soyadını alan, İsviçre’nin başşehri Stockholm’de yaşayan 32 yaşındaki Alman Corinna Hirsh “Bu romantizmin bir parçası” diyor ve ekliyor:
“Düğünden evvelki gece başka odalarda uyuduk. Düğünde babam ve kocam konuştu lakin ben bir konuşma yapmadım.”
Hirsh, sekiz yıldan uzun müddettir birlikte olsalar da bu geleneklerin partneriyle daha derin bir bağ kurmasını sağladığını söylüyor:
“Düğünde daha yakın hissedeceğimizi düşünmezdik lakin büyük bir düğün düzenlememiz ve bir soyadını paylaşmaya başlamamız bunda tesirli oldu.”
‘İYİ AİLE’
Duncan ve takımının incelediği ikinci neden de toplumun bakışıyla alakalıydı. Araştırmacılar, partnerin soyadını almanın dışarıya adanmışlık ve birlik iletisi vermenin bir yolu olarak görüldüğü sonucuna vardı.
California’da yaşayan Lindsey Evans araştırmacılarla hemfikir ve “Bunun bize bireyler olarak değil bir aile olarak bir kimlik verdiğini hissediyorum” diyor.
Getty ImagesPek çok bayan partnerlerinin soyadını almanın aile birliği hissini artırdığını söylüyor
Duncan’ın araştırması bu “iyi aile” anlatısının bilhassa de çocuğu olan bayanlarda daha baskın olduğunu ortaya koydu.
Norveç’in başşehri Oslo’da yaşayan 36 yaşındaki ABD’li balerin Jamie Berg, “Oğlumla sırf bağımda değil birebir vakitte kağıt üzerinde de daha iyi bir bağım olması için bunu yapmak istedim” diyor.
Berg profesyonel mesleği açısından kıymetli olduğu için evlilikten sonra birkaç yıl daha kendi soyadını kullandıktan sonra, kocası ve çocuğuyla birebir soyada sahip olmak için kocasının soyadını da almaya karar vermiş. Bunun ülke dışına çıkarken karşılarına çıkacak bürokratik süreçleri azaltmasını ummuş.
Duncan’ın araştırması ebeveynlerde baskın olan bir öbür görüşün de, ebeveynlerinin farklı soyadlarına sahip olmasının çocuklarının akıllarını karıştırabileceği niyeti olduğunu ortaya koyuyor.
Lakin sosyolojik araştırmalar, bunun çocukların üzerinde çok az tesiri olduğunu, birçoklarının soyadı fark etmeksizin hiçbir baş karışıklığı yaşamadığını aktarıyor.
FEMİNİZME KARŞI GELENEK Mİ?
Araştırmacılar bu pratiğin toplumsal cinsiyet eşitliği yaratma eforlarını nasıl etkilediği konusunda ikiye bölünmüş durumda.
Duncan çiftlerin sırf geleneği kabullenmeleri nedeniyle bu kararı almasının tehlikeli olduğunu söylüyor:
“Bu, otoritenin kocada olduğu fikrini ebedileştiriyor, erkeği meskenin reisi olarak gören geleneği yine üretiyor.”
Bu argümanı güçlü bir halde destekleyenler ortasında İngiltere’nin kuzeyinde yaşayan 34 yaşındaki şirket sahibi Nikki Hesford da var.
Artık boşanmış olsa da evlendiklerinde eski kocasının soyadını almayı reddetmiş ve bayanların çok büyük kısmının bunu kabullenmesinin kendisini şaşırttığını söylüyor.
Getty ImagesKimi bayanlar erkek partnerlerinin soyadlarını almanın feminist harekete dayanak olmadığını düşünüyor
Hesford “Bazı bayanlar buna olduğundan büyük manalar yüklediğimi ve bunun değerli bir mevzu olmadığını söylüyor ama onlara katılmıyorum” diyor ve ekliyor:
“Kadınlar daima bakıcılık vazifesinin kendilerine kalmasından, çocukları hastalandıklarında işi bırakması gerekenin kendisi olmalarından şikayet ediyor. Ama bunun yolunu en başından partnerinin soyadını aldıklarında ‘sen benden daha kıymetlisin, sen birincilsin, ben ikincilim’ diyerek açıyorlar.”
İrlandalı münasebet terapisti Hilda Burke ise soyadını koruyan bayanların, soyadını değiştiren bayanları bu kadar kolay kolay yargılamaması gerektiğini düşünüyor.
Burke, sinema ve edebiyat tarafından beslenen “eski moda romantizmin” toplumsal medya tarafından da yayıldığını belirtiyor.
Bu nedenle feminizm günümüzde daha güçlü olsa da bayanların bu tıp bildirilerden etkilenmeye devam ettiğini anlatıyor:
“Etki sahiplerinin (influencer) içerikleri genelde bir erkek arkadaşa sahip olma, büyük bir düğün yapıp balayına gitme üzerine. Bu bayanlar kendilerini feminist olarak tanımlasalar bile hayat stilleri o romantik ideali yansıtıyor.”
Burke’e nazaran pek çok bayan için kocalarının soyadlarını kullanmak pragmatik bir seçenek ve bu daha az feminist oldukları manasına gelmiyor.
Getty ImagesBir başka argüman da feminizmin bayanlara seçim özgürlüğü vermekle ilgilendiği. Buna nazaran bayanlar hangi soyadı kullanmak isterse istesin, bunu kararı veren kendileri olduğu surece ataerkil normların desteklediği bir kararı vermiş olmalarında bir sorun yok.
Evans “Erkek arkadaşım asla kendi soyadını almamı söylemedi bana. Bir feminist olarak, toplumsal cinsiyet rolleri hakkında telaş duymadan, benim için en iyi olan şeyin ne olduğuna kendim karar verebiliyorum” diyor.
GELECEKTE SOYADINI DEĞİŞTİREN BAYANLARIN SAYISI ARTACAK MI?
Araştırmacılar kocanın soyadını alma geleneğinin gelecekte devam edip etmeyeceği üzerine hararetli bir halde tartışıyor.
Bu alanda geleceğe dair öngörülerde bulunan çok az akademik araştırma var. Lakin günümüze kadar yavaş bir değişim yaşansa da, günümüzde erkeklerin ve bayanların daha süratli bir biçimde, farklı alternatiflere açık hale geldiğine dair emareler var.
İngiltere’de 2016’da 1.500 bireyle yapılan bir anket, bayanların yüzde 59’unun evlendiklerinde eşlerinin soyadını almayı istediğini, erkelerin yüzde 61’inin de bayanların bunu yapmasını istediğini ortaya koymuştu.
Bu oranlar yüksek olsa da, kocasının soyadını almış İngiliz bayanların oranından yüzde 30 daha az.
Bir öbür araştırma da 18-34 yaş ortası İngilizlerin yüzde 11’inin evlendikten sonra çift soy isim kullanmak istediğini gösteriyor.
Bu klasik olarak varsıl ailelerin tercih ettiği bir şeydi.
İsveç’te yaşayan ve eşiyle soyadlarını birleştirerek çift soy isim kullanmaya başlayan 36 yaşındaki Nick Nilsson-Bean, “Evlenmeden evvel bunu konuştuk ve hayatta her şeyi paylaşacaksak soyadlarımızı da paylaşmamızın mantıklı olacağına karar verdik” diye anlatıyor.
Getty ImagesBirtakım çiftler soyadlarını birleştirerek ikili soy isim kullanıyor
“Sadece kendi soyadımla devam etmek arkaik ve eski moda geldi” diyor.
ABD’de de artan sayıda bayan, profesyonel münasebetlerle çift soyadı kullanmayı tercih ediyor.
Kimi çiftler ise soy isimlerini birleştirmek, birlikte yeni bir soy isim yaratmak yahut erkeklerin bayanların soyadını alması üzere teknikleri tercih ediyor.
Ama bunlar sık rastlanan durumlar değil.
Eşinin soyadını alan 39 yaşındaki Britanyalı mühendis Ciaran McQuaid, “Maskülenlik ve ataerkil saçmalıklarla hiçbir alakam yoktu ve kimliğini müdafaanın eşim için ne kadar kıymetli olduğunu biliyordum” diyor.
Bayanların artık daha geç evlenmesi (İngiltere, İtalya ve İspanya’da 35’te, ABD’de 28’de) bu tercihlerin önümüzdeki yıllarda daha görünür olmasını sağlayabilir.
Norveç ve ABD’de yapılan bir araştırma daha yaşlı, eğitimli ve maddi açıdan bağımsız bayanların soyadlarını muhafazaya daha yatkın olduğunu; genç, eğitimsiz, popülerliği daha az ve Afrika kökenli Amerikalı bayanlar ortasında bunun daha az görüldüğünü gösteriyor.
Getty ImagesAfrika kökenli Amerikalı bayanlar evlilikte kocalarının soyadını almaya daha yatkın
Norveç’te yaşayan 50 yaşındaki diş tabibi America Nazar, evlendikten sonra soyadını değiştirmeme münasebetini şöyle anlatıyor:
“Kendi meskenim, diplomam, otomobilim, bir sürü şeyim vardı. Soyadımı değiştirseydim bir sürü dokümanda de değişiklik yapmam gerekecekti.”
Birtakım araştırmalar da soy isim değiştirme konusunda farklılıklara daha açık olma eğilimi gösteren LGBTQIA topluluğunun tesirini vurguluyor.
California Üniversitesi’nden psikolog ve terapist Dr. Hearth Schechinger, “aile konsepti” genişlerken heteroseksüel çiftlerin de soyadlarını muhafazasının yaygınlaşacağını öngörüyor.
Londra’da yaşayan ve evlenirken soyadını değiştirmeyen 35 yaşındaki pazarlama müdürü Verity Sessions da “Önceki varsayımları kabul etmektense, partnerlik münasebetlerinde bunun açık uçlu bir tartışmaya dönüşmesinin vakti geldi” tabirlerini kullanıyor.
“Bazı erkek arkadaşlarım evlenirken eşlerinin soyadını aldı ve bu çok hoşuma gitti” diyen Sessions, kimi çiftlerin de “sadece geleneği sevdikleri için” yahut “aile ağaçları daha kolay anlaşılsın diye” bayanların soyadını değiştirmesini anlayışla karşıladığını söylüyor.
Psikoterapist Burke de klâsik soyadı normunun değişeceği fikrinde. Ama şu an Covid-19’a karşı çaba bu tartışmayı gölgede bırakıyor.
Erkeğin soyadını alma geleneğinin savunucularından Corinna Hirsch ise bu geleneğin yok olmamasını diliyor:
“Devam ederse hoş olur, ancak bayanların soyadını değiştirmeye zorlanmaması şartıyla.”
Cumhuriyet
