COVID-19 tesirleriyle boğuşan hükümetlerin tedbir paketleri global borçluluğu en son 2. Yerküre Savaşı’nda görünen seviyelere yükseltti. Eksperlere nazaran borçlanma talep ve yatırımları teşvik ederse, iyi bir şey. Ama borçlanma yalnızca tasarrufların artmasına yol açar ve talebi tetiklemezse, bu döngü sürdürülebilir değil ve büyüme için ayak bağı olabilir.
Milletlerarası Finans Enstitüsü (IIF) olgularına nazaran gelişmekte ve kalkınmakta olan memleketler nisan ayından bu yana 83 milyar dolar kapital çekebildi. ABD Merkez Bankası’nın martta açıkladığı dev programlar ve nemaları sıfıra indirmesi sonrası gelişen memleket devlet tahvillerinin göstergesi niteliğindeki JPMorgan EMBI Küresel Diversified endeksi 23 Mart’tan bu yana yaklaşık yüzde 20 yükseldi.
Borçlanmanın yalnızca finansal bunalım riski taşımadığını gelgelelim büyüme üzerinde de olumsuz tesirleri olduğunu söyleyen ekonomistlerin de sayısı artıyor. Bunlardan biri de Chicago Üniversitesi İşletme Fakültesi Iktisat ve Kamu Siyasetleri Profesörü Amir Sufi. Sufi, FT’ye verdiği demeçte “Kreditörler ve borçlananlar aldıkları parayı farklı biçimde kullanıyor. Sıradanda talebi ve yatırımları harekete geçirmesi gereken borçlanma, tasarrufa yönelen bankalar ve Almanya üzere tasarruf ziyadesi olan memleketler nedeniyle talep ve yatırıma değil tasarrufa dönüşüyor” diyor.
Bu durum Sufi’ye nazaran nemaların düşmesine, daha ziyade borçlanmaya ve borçluluğun artıp talebin yükselmediği döngünün devam etmesine yol açıyor. Bunun sürdürülebilir olmadığına dikkat çeken ekonomist “Çünkü bu yerküreyi büyümenin vasatın da altında olduğu Japonya’ya benzetecek” diye uyarıyor.
BIRINCI SİNYAL İTALYA’NIN NOTUNUN KIRILMASI
Yerküre gazetesinin haberine nazaran, ekonomistler bu borç yükünün nasıl paylaşılacağını, tahvil ihraçlarındaki artışın piyasaları nasıl etkileyeceğini ve bunun uzun vadede büyümeye ne üzere tesiri olabileceği konusunu masaya yatırmaya başladı. İngiliz gazete Financial Times’da taraf alan bir tahlilde borçluluktaki bu süratli artışın birinci tesirlerinin görülmeye şimdiden başladığı belirtiliyor ve milletlerarası kredi aşamalandırma kuruluşu Fitch’in İtalya’nın kredi notunu BBB-’ye indirmesini buna bir örnek olarak gösteriyor.
‘BORÇ BEDELE KARŞIN ŞU ANDA GEREKLİ’
Öte yandan Harward Üniversitesinden Kenneth Rogoff Goldman Sachs’a yaptığı açıklamada “Politika yapıcıların birebir adımları atmasıyla ilgili bir meselem yok şayet bizi bu bunalımdan tek modül halinde çıkartabileceklerse” diyor ve ekliyor: “Tabii bunun bir bedeli de olacak, lakin bu şu anda herkes için bu bedeli ödememiz gerektiği gerçeğini değiştirmiyor. Bedele karşın şu anda yapılması gereken bu.”
COVID-19 PAKETLERİYLE BORÇLULUK ORANTILARI TAVAN YAPTI
ABD’li yatırım bankası Goldman Sachs da ‘hükümetlerin pandeminin tesirini bertaraf etmeyi amaçlayan müdahalelerinin global borçluluk seviyesini 2. Yerküre Savaşı’ndan bu yana görülmemiş seviyeye yükselttiğini’ söylüyor.
FED DESTEKLERİ PİYASALARI DA ZOMBİYE ÇEVİREBİLİR
Allianz Baş Iktisat Danışmanı ve ünlü yatırımcı Muhammed El-Erian, yalnızca zombi şirketler değil zombi piyasaların da telaş verici olduğunu söyleyerek piyasa oyuncularını dikkatli olmaları konusunda uyardı. CNBC’ye konuşan El-Erian “Ekonomik temellerden giderek kopuk hale gelen varlık fiyatları nedeniyle ‘zombi piyasalar’ konusunda da dikkatli olmamız gerekiyor. Şimdi o noktada değiliz, fakat yaklaşıyoruz” dedi. El-Erian Fed üzere merkez bankalarının varlık fiyatlarını desteklemeye devam etmesiyle piyasaların büsbütün yanlış fiyatlandıkları zombi piyasalara dönüştüğünü görebileceğimi söyleyerek, bu desteklerin piyasanın anaparayı verimli biçimde dağıtmasını engellediğini söyledi. Zombileri ayakta tutmanın bedeli var Zombi şirketlerin borçlarını ödeyemedikleri halde borçla devam ettiğini belirten El-Erian, düşük nemanın zombi şirketlerin sayısını artırdığına dikkat çekerek uyarıyor: “Bu şirketler iktisadın dinamizminden yiyor ve kaynakların yanlış dağıtılmasına yol açıyor. Bugün bu şirketleri ayakta tutsanız bile bunun bir bedeli olacak.”
‘BORÇ DÜZGÜNLEŞME GÖRÜNÜMÜNÜ BOZUYOR’
Memleketler arası Finans Enstitüsü de (IIF) süratle artan borçluluğun büyüme için ayak bağı olabileceğini söylüyor. IIF evvelki gün yayınladığı bir notta gelişmekte olan devletler büyüme görünüm endeksinin mayıs ayı için yüzde 2.9 daralma gösterdiğini belirtti.
HÜKÜMET HARCAMASI EN AZ ARTAN ENDONEZYA VE TÜRKİYE
COVID-19 pandemisinin cari açığı en çok Arjantin, Brezilya ve Macaristan’da artırdığını belirten IIF’e nazaran münhasıran gelişmekte olan memleketlerde devlete ilişkin şirketler (SOE) iyileşmede kıymetli rol oynuyor, ama bunun maliyeti düşük verim ve artan borçluluk olacak. Endonezya ve Türkiye’nin hükümet harcamaları en az yükselen iki gelişmekte olan memleket olduğuna da dikkat çeken IIF, daha ziyade harcama yapan memleketlerin vergi gelirlerinin de bunalım nedeniyle düşmesine bağlı olarak cari açıkta daha ziyade artış gördüğünü ekliyor. IIF Başekonomisti Robin Brooks, COVID-19 öncesinde de gelişen devlet GSYH’lerinin istikrarlı halde düşmekte olduğuna dikkat çekerek Türkiye ve Arjantin’de ‘politika aktivizminin (büyümeyi yalnızca kısa vadede teşvik eden politikaların) volatiliteyi artırdığını’ belirtiyor. Türkiye’nin neredeyse 2017’deki seviyelere yükselen cari açığının COVID-19 nedeniyle zayıflayan ihracattan kaynaklandığını belirten Brooks, “Fakat yüksek kredi büyümesi ithalatı destekledi ve cari açık gereğinden çokça yükseldi. Bu da malesef kredileri TL’nin bedelinde düşüş olmadan artıramayacağınızı gösteriyor” değerlendirmesini yaptı.
Cumhuriyet