Koç Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü’nden Prof. Dr. Kamil Yılmaz, enflasyon, kur, faiz, işsizlik, büyüme üzere temel datalarda ve piyasalarda oynaklığın çok yüksek olacağı bir periyoda girildiğini vurgulayarak TL’nin muhafazasız kalacağını, kur artışının kaçınılmaz olacağını söyledi.
Yılmaz, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Lideri Naci Ağbal’ın Cumhurbaşkanı kararıyla misyondan alınmasıyla ülke iktisadının bir anda belirsizliğin ve oynaklığın tavan yaptığı düşük büyüme ve yüksek enflasyon ortamına savrulduğunu tabir etti. “Yabancı yatırımcı AKP iktidarda olduğu sürece Türk varlıklara yatırım yapmak konusunda isteksiz olacak” diyen Prof. Dr. Kamil Yılmaz ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
MERKEZ’E İNANÇ KAYBOLDU
– TCMB Lideri Naci Ağbal’ın misyondan alınmasını nasıl değerlendiriyorsunuz?
Merkez Bankası Başkanı’nın Cumhurbaşkanı tarafından atanmasında yalnızca 4.5 ay sonra vazifeden alınması, bunun son 20 ayda 3. kere gerçekleşmiş olması para siyasetinden sorumlu ve bir manada mali piyasalara istikamet veren Merkez Bankası’na olan itimadın büsbütün kaybolmasına yol açtı.
Fakat, bu karar hükümetin iktisat siyasetlerine karşı da çok önemli bir inanç erozyonuna yola açtı. Piyasalar hükümetin gerektiğinde 1989’dan bu yana yürürlükte olan hür kambiyo rejimini sonlandırabileceğini, sermaye hareketlerine kısıtlamalar getirebileceğini düşünecek noktaya geldi. Bu yüzden, Hazine ve Maliye Bakanı Lütfü Elvan bugün liberal kambiyo rejiminden dönülmeyeceği konusunda bir açıklama yapma gereğini hissetti.
Merkez Bankası lideri değişikliği kararıyla Cumhurbaşkanı’nın danışmanlarının yetkinliği konusunda çok önemli soru işaretleri ortaya çıkmıştır. Naci Ağbal’ın TCMB idaresinde attığı hakikat adımlarla birlikte yerli ve yabancı yatırımcıların Türkiye iktisadına tekrar inanç duyduğu bir ortam yaratılmıştı. Son haftalarda gelen datalar ve TCMB’nin 200 baz puanlık faiz artırımı kararı sonrasında TCMB’nin enflasyonu yıl sonunda yüzde 10’a yakın bir düzeye çekebileceği beklentisi artmıştı. Faiz artışlarına karşın iktisadın son devirde gösterdiği performans da yıl sonu büyüme beklentilerinin üst, yüzde 4-5 aralığına revize edilmesine yol açmıştı. TCMB’nin yılın son çeyreğine yanlışsız enflasyondaki düşüşle birlikte faizi kademeli olarak aşağıya çekmesi büyümeyi daha da güçlendirebilecek bir faktördü.
– Bu karar nelere yol açabilir?
Hal böyleyken, alınan bu kararla ülke iktisadı yüksek büyüme ve görece düşük enflasyon patikasından bir anda belirsizliğin ve oynaklığın tavan yaptığı düşük büyüme ve yüksek enflasyon ortamına savrulmuş oldu. Aslında bu kararla birlikte hükümet kendi ayağına kurşun sıkmış oldu. Yüzde 14’ün altına inmiş olan 10 yıllık devlet tahvili faizi Pazartesi prestijiyle yüzde 18-19 ortasına çıktı. Geçtiğimiz hafta 290’a kadar düşmüş olan kredi temerrüt takası (CDS) 460’ı geçti.
Yıl sonuna dönük bütün beklentiler berbata dönmüş durumda. Bir hükümet seçime daha iki yıl varken nasıl olur da iktisat siyasetinde bu kadar büyük yanlış bir karar alabilir. Bunu anlamak mümkün değil.
SİYASET FAİZİ SİYASİ SAİKLERLE BELİRLENMEZ
– Şu anda iktisadın tek sorunu faiz mi, asıl halledilmesi gereken sıkıntılar nelerdir?
Para siyasetinin temel siyaset aracı gecelik ya da haftalık faizdir. Dünyanın her ülkesinde merkez bankasının siyaset faizi kararı çok değerli bir gündem unsurudur. Siyaset faizi siyasi saiklerle belirlenmez, büsbütün ekonomik bilgilerin ülke gerçeklerini yansıtan modeller çerçevesinde kıymetlendirilmesi sonucunda bahsin uzmanı olan şahısların oluşturduğu para siyaseti konseyi ya da onun muadili tarafından belirlenir.
Merkez bankası bilhassa bankalar ortası piyasada geçerli olan faizlerde değişiklik yaptığı vakit bu değişikliğin transfer düzeneği aracılığıyla aylık, üç aylık, yıllık ve daha uzun vadede faiz oranlarına da yansıması beklenir. Faiz oranlarındaki artışın toplam talebin büyümesini yavaşlatarak enflasyonu denetim altına alması beklenir.
Ekonomik teknik bir husus olarak faiz kararı uzmanlar tarafından tartışılabilir. Fakat merkez bankası siyaset faizi kararının ülkeyi yöneten politikler tarafından tartışılmasına, eleştirilmesine çok sık rastladığımız bir mevzu değildir.
Ne yazık ki Türkiye’deki durum bu türlü değildir. 2010 sonrası devirde AKP iktidarında Başbakan ve sonradan Cumhurbaşkanı faiz kararlarını direkt ya da dolaylı olarak müdahil olagelmiştir.
İşin vahametini da artıran sorun ise Cumhurbaşkanı’nın para siyasetinin büsbütün teknik bir bahis olduğunu bir kenara bırakıp gerçek faizin sıfır olması gerektiğine olan inancını her vesileyle paylaşmasıdır. Enflasyonun denetim altına alınması için merkez bankasının siyaset faizini artırması gerektiği konusunda diplomasını hakkıyla almış bütün iktisatçılar hem fikirdir. Lakin Cumhurbaşkanı’nın danışmanlarının kendisinin daima vurguladığı “faiz sebeptir, enflasyon sonuç; faizi düşürürseniz enflasyon düşer” önermesinin yanlışlığı konusunda kendisini ikna edemedikleri açıktır. Bu yanlış önermenin ülke siyasetinin en üst seviyesinde sorgulanamaz bir hakikat olarak algılanması yüzünden 21. yüzyılın 21. yılında 83 milyonun refahı tehlikeye atılmaktadır.
ARTIK YATIRIMCIYI İKNA ETMEK SIKINTI
– Bu saatten sonra yerlileri TL’ye dönüşe ikna etmek, yabancı yatırımcıyı çekmek mümkün olabilecek mi? Burada hangi adımlar atılmalı?
TCMB Başkanı’nın Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle misyondan alınamayacağına dair bir yasa geçirmeden, hülasa TCMB’nin siyaset bağımsızlığı hükümet tarafından tanınmadan ne yerli ne de yabancı yatırımcıyı ikna etmek mümkün değildir. Tabi, bu ortada yeni atanan liderin da vazifeden alınması, yerine bu işi hakkıyla yapacak bir iktisatçı atanmalıdır.
Son aylarda eski Lider Ağbal’ın uygulamalarına inanç duyup da Türk Lirası varlıklarda durum açan yabancı yatırımcının vazifeden alma kararı sonrasında ziyan etmesi kaçınılmazdır. Bu yatırımcılar geçmişte Berat Albayrak devrindeki uygulamalardan ötürü hayli ziyan etmişlerdi. Bu son karar sonrasında da büyük ziyanlar etmeleri kaçınılmazdır.
“Evet, ne hoş, ülkemizi sömürmelerine müsaade vermeyeceğiz’ üzere bir slogan atıp yolumuza devam edebiliriz diye düşünenler çıkabilir. Fakat AKP iktidarı periyodunda Türkiye’nin yabancı sermaye bağımlılığı ziyadesiyle artmıştır. 2003 sonrasında Türkiye’nin süratli büyüdüğü periyotlarda büyümeyi yabancı sermaye finanse etmiştir. Yabancı yatırımcıların bu son karardan sonra AKP iktidarda olduğu sürece Türk varlıklara yatırım yapmak konusunda isteksiz olacakları açıktır. Bundan sonra yabancı yatırımcı çekmek konusundaki ıstırapları dikkate alırsak, özel dal ve kamunun dış borcunu çevirmek nasıl mümkün olacaktır? Yabancı sermaye girişi olmadan kronik cari açık veren bir ülke olan Türkiye yüksek büyümesini nasıl finanse edecektir? Umarım hükümetin bu sorulara verecek yanıtı vardır.
83 MİLYON YOKSULLAŞACAK
– İktisattaki gelişmeler, İstanbul Sözleşmesi’nin feshedilmesi, HDP’nin kapatılma davası üzere gelişmeler, yerli ve yabancı yatırımcıda nasıl bir algı yaratıyor?
Son bir haftadaki gelişmeler, hükümetin hukuk, insan hakları ve iktisat alanında yaptığını tez ettiği ıslahatlarla çelişiyor. Hangisi gerçek diye soruyor beşerler, yerli ve yabancı yatırımcılar. Bunun gerisinde erken seçim senaryosu mu var diye soruyorlar. Merkez sağda olmak konusunda çok ısrarcı olan bir partinin, bir anda Kürtlerin, bayanların ve gençlerin oylarını yok sayıp milliyetçi ve dinci çok sağ oyları garantiye almak için yaptığı atılımın seçimi kaybetmek manasına geleceğini nasıl görmediğini merak ediyorlar.
“Ekonomik reformlar” konusuna gelince, 10 gün evvel açıklanan bir dizi düzenlemeyi ekonomik ıslahat paketi olarak sunan hükümet muhakkak bir kamuoyu yaratabileceğini sandı. Lakin açıklananlar farklı kesimleri ilgilendiren bir dizi düzenlemelerden ve temennilerden öte bir şey değil; bunu bir ekonomik ıslahat paket olarak adlandırabilmek mümkün değil. Ona karşın hükümet ıslahat diyor bu düzenlemelere ve verimliliği arttıracağını, şirketleri daha rekabetçi yapacağını sav ediyor. Ortadan bir hafta geçiyor, cuma gecesi açıklanan bir Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle TCMB lideri vazifeden alınıyor ve bunun üzerine Pazartesi kurlarda bir gün içinde 75 kuruş artışa yol açıyor, ve şirketlerin sırtındaki dış borç yükünü bir anda 180 milyar lira artırıyorsunuz. Bu kararın sonucu olarak 10 yıllık tahvil faiz oranını bir çırpıda yüzde 14’ten yüzde yüzde 18’e çıkarıp kamunun borç yükünün daha süratli artmasına yol açıyorsunuz. Kurdaki artışın üretici ve tüketici fiyatlarında yaratacağı ek enflasyonu da daima birlikte önümüzdeki aylarda göreceğiz. Geliri ve serveti büsbütün döviz cinsi olanlar hariç 83 milyonluk Türkiye bu kararla daha da yoksullaşacak. Sabit ve dar gelirlilerin geçim düşüncesi daha da ağırlaşacak.
220 MİLYAR DOLAR KAYNAK LAZIM
– Türkiye iktisadı ile ilgili genel bir kıymetlendirme yapabilir misiniz, şu anda en kırılgan noktalar hangileri?
Şu anda Türkiye iktisadı yükselen pazar ekonomileri ortasında en kırılgan ekonomilerden birisi. Bu kararla birlikte Türkiye yıllardır bir ortada anıldığı Güney Afrika, Brezilya, Rusya ve Meksika üzere yükselen Pazar ekonomilerinden negatif bir halde ayrışıp enflasyon ve ekonomik belirsizliğin çok daha yüksek olduğu Arjantin’e benzemeye başlıyor.
Dış borç stoku Türkiye’nin kırılganlığını arttırıyor. 435 milyar dolar toplam dış borcun 190 milyar doları bir yıl içinde ödenmesi ya da çevrilmesi gerekiyor. Bu çalkantıyla birlikte beklentilerin berbatlaşması ve yabancı yatırımcı ve bankaların Türkiye konumlarının kapatmaya başlamasıyla birlikte bu borcun çevrilmesinde kıymetli külfetler baş gösterecektir. Bir de buna Cocvid-19 devrinde turizmin yediği darbenin de sonucu olarak artan cari açığın finansmanını eklendiğimizde 2021’de 220 milyar dolara yakın kaynağın sağlanmasında yaşanacak meseleler Türkiye’nin kırılganlığını arttıracaktır.
2020 yılında izlenen yanlış siyasetlerle TCMB’nin rezervlerinin eritilmiş olması başlı başına bir kırılganlık yaratıyor. Gerektiğinde piyasalara müdahale edebileceği kendi döviz rezervi olmayan bir merkez bankasının piyasalara müdahaleleri her vakit yetersiz kalacaktır. Bu da kurda olabilecek bir sıçramanın boyutunu daha da arttıracaktır.
Bankacılık kesiminin geçtiğimiz yıl Covid-19’a karşı çaba gayesiyle, hükümetin isteği doğrultusunda ve bilhassa kamu bankalarının öncülüğünde verdiği kredilerin iktisatta olumsuz gelişmeler karşısında geri dönüşünde zorluk yaşanması kaçınılmaz.
TL MÜDAFAASIZ KALACAK, KUR ARTACAK
– Yıl sonu enflasyon, kur, faiz, işsizlik, ekonomik büyüme konusunda öngörüleriniz neler?
Şu anda bütün bu temel datalarda ve piyasalarda oynaklığın çok yüksek olacağı bir periyoda giriyoruz. Bu temel bilgilerle ilgili beklentilerde olumsuz istikamette değişiklik olacağı kesin. Fakat bir-iki günlük gelişmelere bakıp rakamsal olarak kesin bir öngörüde bulunmak çok güç.
Geçen yıl iktisattaki yanlış kararların ardında eski Hazine ve Maliye Bakanı olduğu düşünülüyordu ve onun gitmesiyle ve Naci Ağbal’ın Merkez Bankası lideri olmasıyla bir ölçüde iktisat siyasetlerinin sürdürülebilir olduğu bir periyoda girildiği düşünüldü. Lakin son kararla birlikte Merkez Bankası’nın faiz oranını Cumhurbaşkanı’nın müsaadesi olmadan arttıramayacağı bir durum kelam konusu ve bu türlü bir durumda da TL’nin korunmasız kalacağı aşikar ve bu durumda kurun artması kaçınılmaz gözüküyor. Atanan yeni liderin köşe yazılarından para siyaseti ve faiz konusunda Cumhurbaşkanı’ndan farklı düşünmediğini buna eklediğimizde kurla ilgili beklentilerde olumlu düşünmek sıkıntı oluyor.
Lakin bu kararla birlikte artık iktisatta rasyonel kararların alınmasının lakin seçimlerden sonra bir iktidar değişikliğiyle mümkün olabileceğini düşünenlerin sayısı artıyor. Seçimlere iki yıl kaldığını düşünürsek bu epey uzun bir müddet.
Cumhuriyet
