Başşehir Üniversitesi Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. Şenol Babuşçu, bankaların takipteki kredi probleminin daha da büyüyeceğini vurgulayarak, “Mali yapısı zora düşen bankalar, başta küçülme olmak üzere çeşitli tahlil arayışlarına girmek zorunda kalabilirler” uyarısı yaptı.
Sorunun kangren haline gelmeden tahlile kavuşturulmasının kıymetli olduğuna dikkat çeken Babuşçu, “Pandemi krizinin tüm yükü dar gelirli vatandaşa ve bankaların üzerine kaldı” dedi. Prof. Dr. Şenol Babuşçu ile bankacılık dalını konuştuk.
– Bilhassa Haziran ayında olağanlaşma ile birlikte önemli bir kredi genişlemesine gidildi. Sizce, kredi genişlemesinin yansıması ne olacak?
Pandemi sonrası bankaların kredi büyümesini hızlandırmaları için çeşitli zorlayıcı uygulamalar devreye sokuldu. Bu nedenle bankalar her ne kadar kredi taleplerinin risklilik düzeyine ait görüş oluştursalar da, kredi kararlarında bu görüşleri kıymetli ölçüde dikkate alamadılar. Yapılan bu düzenlemeler şöyledir:
Bunlardan birincisi Etkin Rasyosu. BDDK tarafından yapılan bu düzenleme, bankaların topladıkları kaynakların öncelikle kredilere yönlendirilmesini sağlamaya yönelik bir mecburilik getiren rasyo idi. Rasyoyu tutturmak için bankalar apar topar kredi kullandırmaya başladılar.
Düzenleme, rasyoyu tutturamayan bankalara yüksek cezalar öngörmekteydi. Hakikaten rasyoyu tutturamayan bankalar yüksek cezalar ödemek zorunda kaldılar. Bu kapsamda, bankaların kredi verirken bu rasyoyu tutturmak zaruriliği nedeni ile çok riskli gördüğü ve uygulamada aslında kredilendirmeyeceği müşterilerini de kredilendirdiği bilinmektedir.
İkinci düzenleme ise mecburî karşılık oranlarının ve getirilerinin kredi artışına bağlanması idi. Yüksek kredi artışı sağlayamayan bankalar Merkez Bankasına daha fazla mecburî karşılık yatıracak ve mecburî karşılıklardan daha düşük getiri elde edeceklerdi. Bu durum gereğince kredi artışı sağlayamayan bankalara rekabetin yüksek olduğu bankacılık dalında önemli maliyet getirdi ve dezavantaj yarattı. Bu iki düzenleme bankaların rasyonel araştırmalar yapmadan kredi kullandırılmasına neden olduğu üzere öbür yan tesir de yarattı. Kamu bankalarının pazar hisselerinin artması sunucunu getirdi.
Kredilerin müşteri kümelerin nazaran rakamsal artışına bakıldığında, tüm kredi kümelerinde 2020 yılı başından itibaren üst istikametli trend izlenmektedir.
Bilhassa pandemi periyodunda ferdî ve KOBİ kredilerinde yüksek bir artış sürat izlenmektedir. Bu gelişmelerin yansımalarından birisi de bankacılık bölümünde en büyük bankalar sıralamasındaki önemli değişimdir.
Kamu bankaları 2000 Kasım – 2001 Şubat krizleri sonrasında önemli manada finansal yapılanma sonucu pazar hissesi küçülmüş ve asli misyonlarına dönme yolunda kıymetli adımlar atmıştır. Son yıllarda ise kamu bankalarının bilhassa de 2020 yılında görülmemiş bir süratle kesim hissesini başta kredi olmak üzere mevduat ve etkin büyüklüğünde artırmaya başladığı ve bunu devam ettirdiği görülmektedir.
Bankaların sermaye sahipliği açısından 2020 yılı 9 aylık periyottaki kredi artış oranlarına bakıldığında, kamu bankaların önemli seviyede artış gösterdiği görülmektedir. Kamu bankalarının kredilerindeki artış oranında bilhassa 2020 yılı dikkat caziptir. Başka banka kümelerindeki artışların kıymetli kısmı Faal Rasyosu ve gibisi yasal zorlamalar nedeniyle olduğu rahatlıkla söz edilebilir. Bu artışın sonucu doğal olarak bölüm hisselerine yansımıştır.
Kredi genişlemesinin bir öteki yansıması, kesimin berbatlaşan kredi portföyünün kalitesi sonucu esasen sorun olarak görünen takipteki kredi rasyosunun daha da artacağıdır. Bu artışın tesirinin yalnızca bankalara olmayacağı açıktır. İktisadın en kıymetli dalının yaşayacağı sorun tüm ekonomiyi ilgilendirecektir. Mali yapısı zora düşen bankalar, başta küçülme olmak üzere çeşitli tahlil arayışlarına girmek zorunda kalabilirler.
ŞİRKETLER KREDİ ALAMAYABİLİR
– Problemli krediler konusunda önemli ihtarlar kelam konusu, bankaların takipteki alacakları yüzde 4 düzeyini aşmış görünüyor. Sizce bu noktada ne tıp külfetlerle karşılaşılacak?
Bir bankanın etkin kalitesi denildiğinde birinci bakılan gösterge “Takipteki Krediler/Toplam Krediler” rasyosudur. Kesimin en büyük 7 bankasının bu rasyosu önemli düzeydir. Bu sorunun çözülebilmesinin yalnızca bankaların inisiyatifinde olduğunu düşünmüyorum. Hakikaten bir taraftan faal rasyosu biçimi düzenlemeler, bir taraftan mecburî karşılık oranlarında, nezaret ve kontrol otoritesi tarafından konulan kredi büyüme oranlarını gerçek olarak yakalayamayan bankalara daha yüksek mecburî karşılık uygulayarak cezalandırıcı uygulamalar yapılması, bölümün kredi verirken uyguladığı risk hassasiyeti düzeyini zarurî olarak aşağıya çekmiştir. Bu da doğal olarak vakit içinde takipteki kredi rasyosuna yansımaktadır.
2021 yılında bu meselelere birkaç sorun daha eklenecektir. Hakikaten BDDK’nin evvel mart ayında çıkardığı daha sonra da geçtiğimiz günlerde hem uygulamanın son tarihini uzattığı hem de ek düzenlemeler getirdiği Karar, bankacılık kesiminin finansal tablolarının yıl sonunda aşikâr ölçüde iyi görünmesini sağlamakla birlikte, sıkıntıların katlanarak gelecek yıla ötelenmesine yol açacaktır. Aslında takip oranlarını biz bankaların bağımsız kontrolden geçmiş finansal tablolarından çıkarmaktayız. Lakin bu oranların çeşitli nedenlerle gerçek yüzünü göremiyoruz. Aslında oranlar bu düzeyin epeyce üzerinde.
Zira: Ağır formda kredilerde uygulanan tekrar yapılandırmalar (aynı müşteri için 4, 5 hatta 6. sefer yapılandırmalar). Pandemi sürecinde işletmeleri desteklemek emeliyle verilen kredilerin üretime gitmek yerine mevcut kredilerin anapara/faiz ödemelerinde yaşanan gecikmeleri temizlemek için kullanılmış olması. Finansal tabloların asıl durumu yansıtmıyor olmasının bir öbür nedeni, bilhassa BDDK’nin Mart ayında kredi gösterimine ait yapmış olduğu düzenlemenin tesiridir. Ödemelerinde gecike yaşanan kredilerde takibe transfer müddetinde bekleme 90 günden 180 güne çıkarılmıştır. Bu da aslında problemli kredinin canlı kredi üzere finansal tablolarda görünmesine neden olmaktadır. Bir öbür uygulama ise şudur: Daha evvel, takip hesaplarında iken yapılandırılan ve bir müddet sonra yakın izleme alınan kredilerin ödemesinde 30 günden fazla gecikme olması durumunda bu krediler tekrar takip hesaplarına alınmakta idi. Yapılan düzenleme ile bu uygulama değiştirildi. Yapılandırmadan bir mühlet sonra yakın izleme hesaplarına aktarılan bu tip kredilerin geri ödemelerinde sorun yaşansa bile yakın izleme hesaplarında kalmaları sağlanmıştır. Aslında sıkıntılı özellikte ve ödenmeyen krediler canlı kredi üzere banka bilançolarında izlenecektir.
Öbür bir ayrıntı düzenleme de yeniden takip hesaplarında izlenmesi gereken kredi hacmini muhasebesel olarak düşük göstermeye yöneliktir. Takip hesaplarında yapılandırılan krediler 1 yıl boyunca yapılandırma sonrasında takip hesaplarında izlenip, iyi hal durumunda yakın izlemeye alınırken, düzenleme ile bekleme mühleti 6 aya indirildi. Bu kapsamda aslında hala riski büyük olan kredilerin takipte görünmesi yerine yakın izlemede yer almasına fırsat verildi.
Takip açısından bakıldığında toplam krediler içinde hacim olarak hissesi az olmakla birlikte oransal olarak KOBİ kredilerindeki takip oranı dikkat çekmektedir.
Artık doğal bu sayılar 2020 yılının 3. çeyreğine ilişkin sayılar. Yıl sonu sayılarının bu düzeylerde olacağını düşünmekteyim. BDDK’nın hem problemli kredilerin takip hesaplarında izlenmeye başlanma mühletini uzatması hem de üstte ayrıntılarını belirttiğim bu hususa ait yapılan öbür düzenlemelerin geçerlilik müddeti Haziran 2021’de bitecek. Şayet yeni bir düzenleme daha gelmez ise biz muhakkak ölçülerde bölümün kredi portföyünün kalitesini, riskliliğini ve problemlerini daha net görmeye başlayabileceğiz.
Bankacılık kesiminin üzerindeki tüm bu yükler, bankaların faaliyetlerinin 2021 yılında sürdürülmesinde alışılmış ki zorluklara yol açabilir. Olağan şartlarda kredi verilebilecek müşteriler, tahminen de önümüzdeki yıl kredi kullanamayacak. Zira yasal düzenlemeler çerçevesinde bankaların verecekleri krediler özkaynakları ile ilişkilendirilmiş durumda. Müşterinin ödeme gücü ne kadar iyi olursa olsun, şayet banka mevcut özkaynağı ile üstlenebileceği risk kapasitesini doldurmuş ise, istese de yeni müşterileri gereğince kredilendiremeyebilir. Bu da bir öteki sorun olarak karşımıza çıkabilecek senaryolar ortasında.
Pandeminin sürat kesmemesi durumunda yalnızca ülke içi değil ülke dışlından yansıyacak külfetler da olabilecektir. Bankalar tahminen yurtdışından borçlanmada geçmişteki kadar rahat olamayacaklar. Bu da kaynak bulmada badire demektir.
Mevduat dışı kaynak yaratabilecek alanlar belirli. Menkul değer ihracı bunlardan birisi. Lakin menkul değer ihracı yoluyla da olağan piyasa şartlarında gereğince kaynak sağlanamadığı dikkate alınırsa, 2021 için bu enstrümanın sağlayacağı bir katkı çok fazla olmayacaktır.
Mevduat tarafında ise, enflasyon ve faizlerdeki dalgalanma, mevduat müşterisinde yabancı para mevduata yönelme formunda tesirini göstermektedir. Mevduat müşterisi çok çabuk aksiyon alabilmekte ve çabucak yabancı paraya tasarruflarını çevirebilmektedir. Gerçekten Haziran 2020 dışında yıl boyunca yabancı para mevduatın toplam mevduat içindeki hissesi yüzde 50’nin üzerine gerçekleşmiştir.
340 MİLYAR TL’LİK PROBLEMLİ KREDİ
– Sizce şu anda Türkiye’deki bankaların bilançoları ne durumda nitekim korkulacak bir durum kelam konusu mu? Kaynak gereksinimi nasıl karşılanacak?
Bilançolar korkulacak durumda değil fakat problemleri çözmek yerine ötelemeye devam edersek ileride daha büyük sorunlar yaşamak zorunda kalırız. 2020 Eylül ayı sonu itibariyle bankacılık dalında görünen takipteki alacaklar yaklaşık 160 milyar TL ve kredilere oranı yüzde 4’ler civarında. Lakin bir de görünmeyen fiyat var. Hakikaten, ödemelerde aksaması bulunan, yine yapılandırılan, takipteki alacaklara atmadan bekletilen 360 milyar TL civarında bir meblağ var. İkinci küme krediler dediğimiz (yakın izlemedeki krediler) kredi sayısının benim iyimser iddialarıma nazaran en az yarısı ödenmeyecek. 160 milyar TL takipteki alacakların üzerine bu sayısı da eklersek toplam takipteki alacak fiyatı 340 milyar TL’ye ulaşır. Bu meblağa ayrılan karşılık 90 milyar TL civarında olacaktır. Kalan 250 milyar TL’nin karşılık ayrılması yani ziyan yazılması gerekiyor.
Bu durum bankaları özkaynak sorunu ile karşı karşıya getirir. Zira bankacılık kesiminin özkaynakları 540 milyar TL . Biraz evvel bahsettiğim nedenlerle, karşılık ayrılıp 250 milyar TL ziyan yazılırsa özkaynaklar yaklaşık yarı yarıya azalarak 290 milyar TL civarına iner. Bankacılık dalı bu durumda önemli özkaynak sorunu yaşar ve “sermaye yeterliliği” sorunu ortaya çıkar. Sermaye Yeterliliği Oranları yasal hududun altına düşer. Banka sahiplerinin bankalarına ek sermaye koyması gerekir.
Takipteki kredi probleminin asıl durumu ile yüzleşilmeli, gerçek resme nazaran tahlillere başlanmalıdır.
SORUNUN KANGREN HALİNE GELMEDEN ÇÖZÜLMELİ
– Takipteki kredi problemini büyütmek yerine çözmek için önümüzdeki devirde hangi adımlar atılmalı?
Temerrüt durumundaki kredilerin tahsilatı için efor harcanmalı. Daha sonra bu krediler incelenerek: Ödeme konusunda ümit vaat edenler yapılandırılmalı/ yeni ödeme planına bağlanmalıdır.
Ümit vaat etmeyenlerden Varlık İdare Şirketlerine satılabilecek olanlar satılmalıdır. Hiç tahlil üretilmeyenler için ise aktiften silme gerçekleştirilmelidir. Bu sürecin en kıymetli tesirlerinden birisi de bankalara sermaye güçlendirmesinin gerekecek olmasıdır.
Kesimin Eylül 2020 sonu özkaynak sayısı yaklaşık 540 milyar TL, Pasif içindeki hissesi yüzde 9,7. 3. 4. ve 5. kümede yer alan krediler için ayrılan karşılık meblağı Eylül 2020 tarihi itibariyle yaklaşık 90 milyar TL’dir.
Görülüyor ki sorunun kangren haline gelmeden tahlile kavuşturulması çok kıymetlidir.
Hatırlanmalıdır ki, geçmişte hem Merkez Bankası’ndan Hazine’nin kullandığı kısa vadeli avans uygulaması ile hem de kamu bankalarında yaratılan misyon ziyanlarının 2000 Kasım-2001 Şubat krizlerinin temel nedenleri olduğu hususudur.
Teknolojik gelişmelerin bankacılık bölümüne maliyet tesiri dal karlılığını olumsuz etkileyecektir.
2021 yılı içinde bir öteki kıymetli mevzu teknolojik gelişmelerin kesime yansımasının daha net görülecek olmasıdır. Pandemi süreci tüm kesimlerde olduğu üzere bankacılık kesiminde de gelecek on yıllarda yapılması planlanan çok sayıda değişimin aylarla bazen de günlerle söz edilecek müddetlerde gerçekleştirilmiş olmasıdır. Mesai mühletleri kısaldı, fiziken şube ve genel müdürlükte çalışan sayıları azaldı, meskenden çalışma sistemi çok süratli devreye girdi. Müşteriler salgının da etkilemesi ile banka işçisi ile yüz yüze gelmek yerine daha ağır teknolojiyi kullanmayı tercih ettiler. Dolayısı ile yüksek maliyetli teknoloji, bilgi güvenliği yatırımları kısa sürece bankalar tarafından yapıldı.
İş yapış biçimleri değişti. Daha da değişecek. Tertip olarak bankalar küçülüyor. Şube sayıları, çalışan sayıları azalıyor.
2015-09.2020 ortasındaki devirde; şube sayısında yüzde 10, çalışan sayısında da yüzde 7 civarında azalma olmuştur. Şube sayısındaki azalmasının süratli olmasının sebebi, müşteriye ulaşımda teknolojinin çok daha süratli kullanılmaya başlanılmasıdır. Önümüzdeki yıllarda da şube ve çalışan sayısında azalışın devam edeceğini düşünmekteyim.
PANDEMİNİN YÜKÜ DAR GELİRLİYE VE BANKALARIN ÜZERİNE KALDI
– Pekala ne yapılmalı?
Bankaların asıl fonksiyonlarını yerine getirmeleri sağlanmalıdır.
Bir öteki değerli konu, bankaların gerçek işlevlerini yerine getirmelerine müsaade verilmelidir. Bankaların misyonu iktisattaki meselelere tahlil üretmek olarak görülmemelidir. Bankaların temel vazifeleri aşikardır.
Mayıs-Ağustos devrinde uygulanan negatif faiz siyaseti ile tasarruf sahipleri ziyana uğratıldı. Tıpkı periyotta bankalara Etkin Rasyosu zoruyla düşük faizli kredi kullandırıldı. Böylelikle tasarruf sahiplerinden kredi müşterilerine rant transferi yapıldı.
İktisattaki meselelerin bir kısmı para siyaseti, orta ve uzun vadeli olarak da maliye siyasetleri kullanılarak tahlile yönelik adımların devlet tarafından atılması gerekliliğidir.
Zira bankalar ticari işletmeler olup, halktan topladığı parayı yeniden halka ödünç veren sistemin dişlileridir. Bankaların iktisattaki birey ve işletmelere kullandırdığı kaynaklar kendisine at olmayıp, yeniden halktan geri vermek kelamı ile topladığı ödünçlerdir. Bankaların kredinin faizini silmesi, anaparasını almaması üzere bir alternatif sistemin özüne terstir. Bu cins beklentiler bankacılık dalının giderek çözülemez meselelerin içine girmesine ve tahlilsiz sıkıntıların ortasında kalmasına yol açar.
“Dünya ülkeleri pandemi nedeni ile vatandaşa nakdî dayanağı direkt verdi. Ülkemizde ise bankalara ucuz kredi verdirildi. Kredilerle destekleme banka bilançolarını bozdu. Hakikat bireylere ve maksadına ulaşmadı. Pandemi krizinin tüm yükü dar gelirli vatandaşa ve bankaların üzerine kaldı.”
BUZDAĞININ GÖRÜNMEYEN YÜZÜ
– Türk bankaları şu andaki krizi aşabilecek durumda mı, bankaların zayıf yanları neler?
Bugünkü durumda, önemli bir takipteki kredi sorunu var. Tıpkı vakitte buzdağının görünmeyen yüzü olan, canlı kredi üzere görünüp, aslında ödenmeme durumu kelam konusu olan krediler var.
Bir öteki problem bankaların bilançolarındaki vade uyumsuzluğunun yarattığı meselelerdir. Şöyle ki: bankacılık kesiminin en değerli kaynağı olan mevduatın ortalama vadesi 32 gün civarında iken, bunları kullandırdığı kredinin ortalama vadesi ise 2,5-3 yıldır.
Bu ne manaya geliyor. Borcunuz var. Ortalama her 32 günde bir mevduatın vadesi doluyor. Vade bitiminde piyasa faizi ne ise o faizle yine borcunuzu fiyatlamanız gerekiyor.
Öteki taraftan daha evvelden aldığınız bu borcu 3 yıl vadeli kredi olarak fiyatladınız ve kullandırdınız. 3 yıl boyunca faiz geliriniz en başta belirlediğiniz ne ise o faiz üzerinden olacak. Yani borcunuzun maliyeti 32 günde bir piyasa gelişmelerine nazaran değişirken, alacağınızın getirisi 3 yıl boyunca sabit kalıyor.
Pekala bunun sonucu ne olur? En şimdiki örnekle karşılık verelim. Bankalar bu yıl içinde Mayıs, Haziran, Temmuz aylarında yüzde 7-8 mevduat faizi ile kaynak toplayıp, bunu yüzde 9-10 faizle kredi olarak verdi. Merkez Bankası’nın son iki toplantısında alınan kararlarla yükselen faizler sonucu bugün mevduat faizi yüzde 18 civarında. Pekala bankaların kredi gelirlerine temel oran kaç? yüzde 10. Ortadaki farka faiz ziyanı diyoruz. Sebebi: bankacılık kesiminin borçları ile alacakları ortasındaki vade farkı.
Bir öteki bahis, 2020 yılında yaşanan pandemi sonucu bankaların süratle ve mecburî olarak değişen iş yapış biçimleri teknolojiye kısa müddette yüksek meblağlarda yatım yapılmasını gerektirdi. Bu yatırımlar 2021 yılında da devam edecek. Pekala bu faaliyetlerin sonucu bankalar nasıl etkilenir? Faiz dışı masraf artışı, karın düşüşü formunda etkilenecektir.
Aslında üstte saydığım her bahis sonuç olarak bankanın karlılığının azalmasına neden olmaktadır. Lakin kelam konusu olan yalnızca karlılıktaki azalma değildir. Zira kar, özkaynakları destekleyen bir alt kalem pozisyonundadır. Bankaların özkaynak kalemini hayati bir organ olan kalbe benzetebiliriz. Kalbiniz ne kadar güçlü ise, bedeninizi o kadar iyi, sağlıklı ve uzun soluklu taşır. Başka organları besler. Tıpkı formda bir bankanın özkaynakları da bankanın kalbi üzeredir. Ne kadar güçlü özkaynağı var ise, çabucak hemen tüm bankacılık faaliyetleri dolaylı-dolaysız bir biçimde özkaynaklarla yasal olarak ilişkilendirilmiştir. Bu ise bankaların faaliyetlerinde rahat hareket etmelerine, karlı alanlara girmelerine, üstlendikleri vazifeleri hakkıyla yerine getirmelerine imkan sağlar. Aksi halde, zayıf, cılız kalbi zayıf insan performansı üzere bir performans gösterirler.
Dolayısı ile bankaların karlılığına, öbür işletmelerin karlılığına bakıldığı üzere bakılırsa yanlış yapılır. Kar, elde edilen çıkar özelliğinden evvel bankaların özkaynaklarını destekleyerek, faaliyetlerini artırmalarını sağlayan temel ögelerden biridir. Zira, sermaye artırımı çok kısa aralıklarla yapılabilecek bir aksiyon değildir. Fakat kar, bir manada bankanın kendi faaliyetleri sonucu elde ettiği katma kıymeti tekrar kaynak olarak kullanması niteliğini taşımaktadır.
TELAFFUZ YERİNE AKSİYON GEREKİYOR
– Merkez Bankası Para Siyaseti Şurası son toplantısında faizi yüzde 17 düzeyine çıkardı. Merkez Bankası rezervlerinin eksiye indiği bir devirde piyasaları rahatlatmak ve yatırım çekmek için tek başına faiz silahı kâfi olacak mı?
Evvel faiz artışına bakmak gerekir. Olağan şartlarda faizlerin geçtiğimiz günlerdeki düzeylerine inmiş olması, aslında piyasa gerekleri doğrultusunda olmadı. Bunu hepimiz biliyoruz.
Telaffuz yerine aksiyon gerekiyor. İktisat idaresindeki değişiklik denilince son gelişmeler çerçevesinde bakan ve merkez bankası lideri değişiklikleri ön planda. Lakin ülkelerin kurumsal yapısı içinde bireylerden daha çok kurumsal yapılar ve iş yapış biçimleri ön plandadır. Bu kapsamda aslında yöneticiler genel sistem ve kurallar bütünü içinde en iyiyi yapmaya çalışırlar. Dolayısı ile kişi değişikliklerinden çok uygulanan ve uygulanacak siyasetler kıymetlidir.
Merkez Bankası Başkanı’nın son devirdeki telaffuzları daha çok ulvi ve genel çerçeveyi söz etmektedir.
Ülkede birden fazla kişinin bu vakte kadar hiç ilgilenmediği Merkez Bankası rezervlerinin eksi olduğunu ülkede çok kişi bilmektedir. Lakin negatif rezervin nasıl ve hangi vadede olumluya döndürülmesi düşünülmektedir? Sorusunun cevabı hala net değildir. Bu kadar kıymetli ve önemli bir sorunun en kısa müddette cevabının ikna edici bir karşılıkla yanıtlanması gerektiği açıktır.
Uzun vakittir ertelenen hatta vakit zaman piyasa muhtaçlıklarının bilakis düşürülen faizlerin yarattığı sıkışıklık ortamının sonunda kısıtlı düzeyde bir faiz artırımını yakın vakitte gördük. Bunlar bankacılık dalını daha da zora sokmaktadır. Zira bilhassa ülkemizde bankalar kısa vadeli kaynak toplayıp, bunları orta ve uzun vadeli alanlara ödünç vermektedir. Bu durum kolay olarak bankaların borçları ile alacakları ortasında çok önemli vade farkı oluşmasına neden olmaktadır.
Kısa vadeli borç, uzun vadeli alacak profilinin, birinci planda likidite, çabucak devamında faiz ziyanına yol açması kaçınılmazdır. 2020 yılının kıymetli kısmında kısa vadeli mevduatla finanse edilen orta ve uzun vadeli düşük faizli kredilerin faizleri önümüzdeki yıl ve kredi vadesi boyunca değişmeyecek, fakat mevduat faizi her vade bitiminde ki çoklukla 32 günlük mühletlerle faizi yine ve daha yüksek düzeyde belirlenecektir. Daha evvel de tabir ettiğim üzere şimdiden bankalar bu durum nedeni ile faiz ziyanı yazmaya başlamıştır.
Fakat her şeye karşın Aralık 2019-Ekim 2020 periyoduna ait mevduatın TL – yabancı para (YP) dağılımına bakıldığında YP mevduatın toplam mevduat içindeki hissesinin haziran ayı hariç daima yüzde 50’nin üzerinde olduğu, Ekim 2020’de de yılın en yüksek oranına ulaştığı görülmektedir. Aslında DTH’na uygulanan faizlerin çok düşük olması, yakın vakte kadar döviz alışlarında uygulanan T+1 (vade uygulaması) kısıtlamalarının tesirli olmadığını, tasarruf sahibinin temel olarak paranın alım gücündeki değişime odaklandığı görülmektedir.
Bu çerçevede, yalnızca faiz artırımları ile tasarruf sahiplerinin birikimlerini ulusal paraya çevirmelerini beklemek çok yanlışsız olmayacaktır. Tasarruf sahibi meçhullüğü sevmemekte, gelecekte sürprizlerle müsabaka ihtimalini de çok ciddiye alarak hareket etmektedir.
YÜK YALNIZCA BANKALAR VE TCMB’NİN SIRTINA YÜKLENEMEZ
– Öteki atılması gereken adımlar nelerdir?
Natürel ki diğer atılması gereken adımlar var. İktisadın yükünü yalnızca bankalar ve TCMB’nin sırtına yükleyemeyiz. Sistemi bir bütün olarak kıymetlendirmek gerekir. Bankalar işin bir boyutudur. Onlar aslında üstlerine düşen misyonu ziyadesiyle yerine getirmektedirler. İktisattaki temel sıkıntıların başında üretim ve istihdam durumu gelmektedir. Kısa vadede natürel ki bu mevzuların gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Lakin planlamak ve başlamak işin yarısı diyebiliriz. Üretim için devletin yatırım ortamı sağlaması gerekir. Hedef: istihdam, üretim, iktisada katkı olmalı.
MAL VE HİZMET ÜRETİMİ ARTMALI
– Türkiye’nin son devirlerde nizamlı olarak kur atağı ile karşı karşıya kalıyor, bu ataklar ne kadar sürer bir öngörünüz var mı, kur şokları yaşanmaması için atılması gereken adımlar neleridir?
Bir şeye çok gereksiniminiz varsa, onun fiyatı sizi çok yakından ilgilendirir. Ülke iktisadı oalrak neye ne fazla gereksinimimiz var? Dışarıdan gelecek yabancı kaynağa. Neden pekala: Üretip dışarıya sattığımızdan daha fazlasını dışarıdan alıp tüketiyoruz. Bu ne demektir. Örnek: Üretim yurtdışına satışlardan 100$ elde ettik. Yurtdışından almamız gereken mal ve hizmetler var. Almak için ne kadar paraya gereksinimimiz car: 150 dolar. Fark nedir? – 50 dolar. Bu bir gereksinim. Bu muhtaçlığı nasıl ve nereden buluruz? Dış borçlanma, Ülkedeki varlıkların yabancıya satışı, Borsaya gelen yabancı yatırıcı üzere kanallarla bunu temin edebilirsiniz. Lakin buradaki husus yabancı paraya duyulan olmazsa olmaz gereksinimdir.
Durum tam aksisi olsa idi. 150 dolarlık malı üretip, yurtdışına satsaydınız, bunun 100 dolarını gereksiniminiz olan mal ve hizmetin dışarıdan alımında kullansa idiniz, derdiniz şu olurdu? Elimde fazladan ülke olarak 50 dolar var. En iyi nerede değerlendirebilirim.
Kelamın özü: Temel husus mal ve hizmet üretimimizi artırmak, bu kanalla güçlü iktisat ve güçlü ulusal para yaratmak. İşsizlik üzere bir probleminiz da kalmaz doğal olarak bu ortamda. Orta ve uzun vadede öteki çıkış yolu yoktur. Nokta.
– Enflasyon Merkez Bankası’nın maksadının epey üzerinde, gelecek periyotlarda enflasyonda nasıl bir seyir bekliyorsunuz?
Merkez Bankası’nın açıkladığı enflasyon amacı, geleceğe ait beklentileri yönlendirmeye yarayan bir göstergedir. Şayet iktisat içindeki taraflar, Merkez Bankası’na güveniyorsa, geleceğe ait telaffuzlarına de güvenir, piyasadaki hareketlerinde bunu baz alır. Örneğin: Maaş artışı beklentisini buna nazaran belirler, kiraya vereceği meskeni varsa, kirasını buna nazaran belirler vb. Şayet güvenmiyorsa, açıklanan enflasyon gayesinin üzerinde piyasada mal ve hizmet fiyatlamaları gerçekleşir. Bu da gerçekleşen enflasyon ile amaç enflasyon ortasında farka yol açar.
Gerçekten, piyasalara gelecekle ilgili sinyal ve taraf vermesi beklenen TCMB’nin enflasyon gayesi ile gerçekleşen enflasyon oranlarına bakıldığında 2005 yılından itibaren hep gerçekleşen enflasyonun hedeflenen oranın üzerinde gerçeklemiştir. Bu durum TCMB’nin güvenilirliğinin sorgulanmasına yol açabilmektedir.
HUKUKA İNANÇ KURAL
– Pekala temel sorun piyasalara inanç ise, ne yapılmalıdır?
Mevzuya büyük pencereden bakmak gerekir: 1- beşerler mal varlıklarının inançta olduğundan emin olmalı. Hukuka itimat. 2- Beşerler tasarruflarının alım gücünde azalma olmayacağına emin olmalı. Düşük enflasyon ve faizle telafi edilebilir alım gücü kaybı. 3- Telaffuzlarla, hareketlerin örtüştüğü bir piyasa ve kurumsal yapılar. Başta devlet kurumları ve nezaret ve kontrol otoriteleri olmak üzere, yatırımcı ve piyasası el üstünde tutan. Ona gözü üzere bakan ve koruyan siyasi ortam. Gerisi bizatihi gelecektir.
TUTTURULMAYAN GAYELER İÇİN HESAP VERİLMELİ
– Şu anda Türkiye’nin en can yakıcı sıkıntıları nelerdir? Acil atılması gereken adımlar hangileri?
Kısaca: Hukuka itimat, devlete inanç, piyasalara inanç. Sonrasında da piyasanın gereksinimine yönelik atılması gereken adımların şeffaflıkla atılması, geçmişte TCMB’nin enflasyon hedeflemesinde yaptığı üzere, tutturamadığı amaçlar için piyasaya hesap verme ismine münasebetleri ile birlikte açıklama yapma gerekliliği.
Ne kadar çok şeffaflık ve paylaşılan yanlışsız bilgi, o kadar güvenilirlik diyebiliriz.
Ülkede kimse kimseye aslında rakip değil. Hepimiz tıpkı emeller doğrultusunda çalışıyoruz. Kişisel değil, toplumsal bakmalı. Toplumun kazandığı ortamda, toplumu oluşturan bireyler de kazanıyor demektir.
İŞSİZLİKTE ARTIŞ SÜRECEK
– Enflasyon, işsizlik, büyüme, faiz ve döviz kurunu da düşündüğümüzde gelecekte nasıl bir grafikle karşılaşacağız. Vatandaşı nasıl bir devir bekliyor?
Gelecekle ilgili kestirimler yapabilmek için orta ve uzun vadeli planlara bakmamız gerekir. Lakin biz ülkenin orta ve uzun vadeli planlarını yapan kurumlarını fonksiyonsuz hale gelirdik, yok ettik. Devlet Planlama Teşkilatı bunların başında geliyor.
Artık varsayım yaparken büsbütün yakın tarihli davranış biçimlerine bakıp, olsa olsa mantığı ile iddia yapacağım. Bu da ne kadar sağlıklı olur. Bilemem. 2021 yılına taşınan ekonomik problemler, ekonomik göstergeler üzerinde kendini olumsuz hissettirecek kuşkusuz. Bir de inançla ilgili bir evvelki soruda belirttiğim problemler var. Bunların sonuçları büsbütün bilinmeyen bir ortama gidişimizi işaret etmekte.
Enflasyon çift taraflı, biraz talep, biraz maliyet taraflı enflasyonun tesirini gelecek yıl da devam edeceğini düşünüyorum.
Üretim artışının olmadığı yerde istihdamdan kelam edemeyiz. Kaldı ki, ekonomik ortam nedeni ile faaliyetlerini azaltan, son veren işletmeler var. Bunların da istihdama olumsuz tesiri önümüzdeki yıl devam edecektir. Aslında emekçi çıkarma yasağının sona ermesinden sonra da istihdam sayıları değişecektir. Bir de bu periyotta uygulanan fiyatsız müsaade uygulaması var.
Dolayısı ile bu uygulamalar büsbütün sonuçlandıktan sonraki istihdam sayıları biraz daha düşecektir diye düşünmekteyim. Teknolojik gelişmelerle birlikte insan emeğine olan muhtaçlığın azalmasının tesirini de göz arkası etmemek gerekir.
Haftalık çalışma saati mecburiliği 45 saatten 40 saate düşürülebilir. Fazla mesai sonlandırılabilir. Bu tedbirler işsizliğin azaltılmasına katkı sağlayacaktır. İşletmelerin bu durumunun yansıması kuşkusuz büyümeye olacaktır. Önümüzdeki yıl için büyüme öngörmüyorum.
Faiz ve kurda öngörüde bulunmak epeyce güç. Lakin en genel haliyle faiz ve kur düzeyinde mevcut durumun devam edeceğini söyleyebilirim.
Cumhuriyet
