Neden Prof. Dr. Tanju Tosun? Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu İdaresi Bölümü’nü bitirdi. Yüksek lisans ve doktora eğitimini Dokuz Eylül Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü’nde tamamladı. Doçentliğini “Siyasal Hayat ve Kurumları” alanında aldı. Türkiye siyasal hayatı, mukayeseli siyaset, oy verme davranışı ve seçimlerle ilgili yayımlanmış kitapları, çeşitli kitap kısımları var. YÖK bursuyla Washington DC’de Middle East Institute isimli niyet kuruluşunda Turkish Studies Center’da kıdemli araştırmacı olarak bulundu. Türkiye’de şiddet, sonunda siyasetin lisanına de bulaşırken mafya-siyaset- ticaret ilgileri tekrar gündeme geldi. Tüm bunlar 2023 seçim anketlerine yansımaya başlayınca bize de akademik ilgi ve çalışma alanları Türkiye Siyasal Hayatı, Oy Verme Davranışı, Mukayeseli Siyaset, Seçim Tahlilleri başlıklı çalışmaları bulunan olan Prof. Tosun’a sormak kaldı.
- Erdoğan’ın “Gelin Hanım” telaffuzunun arkasında, “ben onu bir siyasi aktör olarak yok sayıyorum, benim için söz ettiği mana siyaset alanının dışında, karşı cins kimliğiyle sınırlı” olduğu biçiminde bir ileti yatıyor.
- İktidarın sayısal çoğunluğu kaybetmeme ismine kaygı siyasetinin dozunun artırılması mümkünlük dahilinde. Türkiye sağının muhalefette demokrat, iktidarda otoriter uygulamalara yönelmesi alametifarikası.
- Hukuk dışı hareketlerle somutlaşan dehşet siyaseti, gündelik hayatta hem üreticisi iktidar seçkinleri hem de tüketmek zorunda kalan sade yurttaşlar nezdinde bir karşılık buluyor.
- MHP için Bahçeli’nin vereceği karar, işaret edeceği isim kıymetli. Yoksa, Soylu siyasette devam kararı alırsa, artık MHP içinde istikrarları değiştirebilecek bir tartıya sahip değil.
- “Peker görüntülerini izledin mi” sorusu bilhassa muhalif cemaatte manzara ve kelamlar üzerinden neredeyse politik katılma, iktidarı sanal sorgulama mesaisine dönüşmüştür.
- Tenkidin dahi sorgulandığı bir ülkede görüntüler siyasete bu mecrada tek taraflı sanal iştirak fonksiyonu sağlıyor. Politik iştirakin seçimlerle sınırlandığı bir ülkede yaşananlar kaçınılmaz natürel ki..
- Yaşananlar en genel manada siyasetin çivisinin çıktığının ispatı. İnsanlığın tarihî seyri gücün yerini hukukun alması doğrultusundadır. Hukuk, adaletin mimarı, adalet ise refahın, hakça paylaşımın aracıdır.
- Ne hesap soruluyor ne hesap veriliyor. Hal bu türlü olunca siyasette mutabakat yitimi, meşruiyet krizi kaçınılmaz. Sonuçta krizlerle boğuşan Türkiye, her daim kendi kendine yenik düşüyor.
- Görünürde durum politik körlüğe karşılık gelse de iç dünyalarında politik fırtınalarla baş etmeye çalışan bir toplum olduk.
- Hak, hukuk, toplumsal adalet ve adil paylaşım, üretken iktisat temelli bir ülkede yaşasaydık, bu görüntüler lakin bir magazin haberi olabilirdi.
– Sedat Peker’in görüntüleri gündemi belirlemeye devam ediyor. Son görüntüde maksadına Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı koydu. “Senin hiçbir gücün yokken ben vardım, onlar yoktu” dedi. Bu kelamları nasıl okudunuz?
Sedat Peker birinci görüntüden itibaren devlet makamlarıyla, bu makamlarda vazife yapanları birbirinden ayırmaya itina gösteriyor. İçselleştirdiği soyut kutsal devlet algısı nedeniyle vermek istediği bildiriler bir yandan topluma, öbür yandan maksada koyduğu o makamlarda misyon yapan kimi isimlere yönelik. Erdoğan’a hürmeti da yüklü olarak devletin birlik ve bütünlüğünü temsil eden makamda bulunuşuyla ilgiliydi. Kelam konusu cümlesiyle, düzenlediği siyasi etkinlikler (destek mitingleri vb) nedeniyle Erdoğan’ın politik mesleğinde hisse sahibi olduğu halinde dolaylı bir argüman ile kendisine hisse çıkarmak istiyor. Erdoğan’ın Soylu’yu destekleyici son açıklamalarının Peker’i rahatsız ettiği açık. Bundan sonraki süreçte kurumsal olarak devlete yeniden toz kondurmadan, ancak kendisiyle “pazara kadar” yürünmüş olduğuna inandığı ruh halinin tetiklediği “feda edilmiş olma” psikolojisiyle artık Cumhurbaşkanlığı makamı ile bu makamdaki kişiyi ayırabileceği anlaşılıyor.
– Erdoğan ve Bahçeli’nin 24 gün sonra ve arka arda açıklamalarla Soylu’ya sahip çıkması samimi mi?
İki önderin Soylu’ya sahip çıkması beklenen, olağan bir refleksti. Kanımca bunda, iktidara yönelik toplumsal takviyenin erimekte olduğu bir konjonktürde hangi münasebetle olursa olsun, tarafların bir bakanı feda etmesinin kendi kitlesi nezdinde önemli bir prestij kaybına yol açacağı niyeti tesirli olmuştur. Argümanların doğruluğu ya da yanlışlığı üzerinden değil, AKP içi istikrarlar, ittifak bileşenleri ortasındaki ilgilerin bugünü ve geleceği hesaplanarak refleksin geliştirildiğini düşünüyorum. Neredeyse bir aya yakın beklemenin akabinde iki önderin açıklama yapması olağan ki çok olağan değil. Lakin, iki partinin oy kayıplarının sürdüğü data alınırsa, en makul açıklamanın ne olması gerektiği konusunda AKP içinde ve Erdoğan ile Bahçeli ortasındaki görüşmelerin akabinde kendileri için makul açıklama konusunda fikir birliğine varıldığı anlaşılıyor. O da tanıdık makul: “Saldırıların amacı Türkiye.” Bu sloganın iki partinin seçmenleri ortasında alıcısının çok fazla olduğunu göz arkası etmemek gerekir. Soylu’ya yönelik takviye manasında birtakım kırılmaların varlığı mümkün olsa bile bunun fonksiyonel olup olmadığı değerli. Günün sonunda hususa ait kamuoyuna alışılmamış ses yansımadığına nazaran, muhtemelen süreci iyi yönettiklerini düşünüyorlar.
– Soylu’ya karşı AKP’de bir muhalefet olduğunu düşünüyor musunuz? Soylu’yla ilgili siyasi okumalarınız MHP yolunda olduğunu gösteriyor mu?
AKP içinde Soylu’ya karşı bilhassa Berat Albayrak ve taraftarları ile ne kadar kalmışsa Ulusal Görüş geleneğinden gelenlerin bir reaksiyonu olduğu konusunda değerlendirmeler mevcut. AKP geleneğinde karizmatik liderlik şahsında somutlaşan tavandaki particiliğe bağlı olarak aktörlerin Erdoğancı söyleme nazaran parti içi bahisler hakkında refleks geliştirdiklerini dikkate aldığımızda, lakin onun istemesi durumunda ve ölçüde Soylu’ya karşı bir muhalefet geliştirilmesi mümkün olabilirdi. Erdoğan, halini Soylu lehine koyduğu için, cılız muhalefet varsa da mana söz etmiyor. Soylu, Erdoğan sonrası siyasette olmayacağını açıklamıştı. Öbür yandan, Soylu’nun son periyotta ideolojik kimliğindeki milliyetçi derinlik dikkate alındığında, MHP ile Soylu isimlerini yan yana koymak spekülatif olmaz. Burada Bahçeli sonrası MHP için Bahçeli’nin vereceği karar, işaret edeceği isim değerli. Yoksa, Soylu siyasette devam kararı alırsa, artık MHP içinde istikrarları değiştirebilecek bir tartıya sahip değil. Bu, Soylu’dan çok her katı ideolojik partideki üzere, MHP’nin parti içi kurumsallık manasında katı ve güçlü oluşuyla ilgili bir durum.
– Daha birkaç yıl evvel Barış Akademisyenlerine kan banyosu yaptırmakla tehdit eden Peker’in açıklamalarının mutlak hakikat kabul edilemez elbette, fakat tekrar de yargının suçlamaları ciddiye alması, harekete geçmesi gerekmiyor mu?
Sedat Peker’in açıklamaları ile hareket edilemeyeceği ilkesel manada anlaşılabilir olmakla birlikte, argümanların yoğunluğu ve çok boyutluluğu dikkate alındığında, olağan, işleyen bir demokrasi ve hukuk devletinde tezler karşısında yargının rastgele bir talep olmasa dahi harekete geçmesi gerekir. Türkiye’de demokrasi, hukuk devleti ismine zafiyetler tam da bu noktada ortaya çıkıyor. Yargının bireylerden politik aktörlere uzanan çizgide siyasal aidiyetleri referans alarak süreçlere müdahil olması, yargıya ait itimat kaybının azalması üzere bir sonuç üretmektedir. Bu da son analizde yargıyla birlikte siyasetin kurumlarının meşruiyetine dair negatif algıları artırmakta, siyaset prestij kaybetmektedir.
– Üzerinde düşünmedikçe meseleler karşısında körlük mü oluşuyor? Sedat Peker görüntülerini merak biçimimiz de tuhaf; güya çok heyecanlı bir dizi sinema bekler gibiyiz… Bu ruh hali skandal üstüne skandal yaşayan ağır gündemli bir ülkede kaçınılmaz mı?
Kişi başına geliri 10 bin doların altında, sefalet endeksi sıralamasında doruktaki ülkeler ortasında olan, her alandaki hak ve özgürlükler sıralamasında tabanlardaki bir ülkenin yurttaşları olarak tüm bu yaşadıklarımız olağan diye düşünüyorum. Görünürde durum politik körlüğe karşılık gelse de iç dünyalarında politik fırtınalarla baş etmeye çalışan bir toplum olduk. Varoluşun tabiatı gereği şartlarımızı belirleyen ve çerçeveleyen; kimin nasıl yönettiği, kimin kime neyi nasıl dağıttığı siyasetle ilgili. Soruların karşılıklarını daima birlikte deneyimliyoruz. Tablo ortada. Hak, hukuk, toplumsal adalet ve adil paylaşım, üretken iktisat temelli bir ülkede yaşasaydık, bu görüntüler lakin bir magazin haberi olabilirdi. Artık ise muhalefet bir yana, iktidar yanlıları dahi Geoff Mungan’ın AntiPolitik Çağda Siyaset isimli yapıtında televizyon için kullandığı, günümüzde toplumsal medya olarak uyarlanabilecek mecralarda adeta bir politik ritüel ve birlik ayini olarak YouTube görüntüleri izliyor. James Carey’in de belirttiği üzere ritüelistik bir temeli olan bağlantı özünde paylaşma, iştiraktir. Bugünlerin tanınan sorusu olan “Peker görüntülerini izledin mi” sorusu bilhassa muhalefet için bir aidiyet duygusu, muhalif cemaatte manzara ve kelamlar üzerinden neredeyse politik katılma, iktidarı sanal sorgulama mesaisine dönüşmüştür. Sıkıntıya bakarken, dünün ana akım medyasının politik körlüğünü de göz gerisi etmemek gerekir. Tenkidin dahi sorgulandığı bir ülkede görüntüler siyasete bu mecrada tek istikametli sanal iştirak fonksiyonu sağlıyor. Politik iştirakin seçimlerle sınırlandığı bir ülkede yaşananlar bu manada olağan ve kaçınılmaz natürel ki.
– İç/dış siyaset, her haliyle iktisat felç. Hukuksuzluk, yoksulluk, yolsuzluk ortada. Liyakat yoksunluğu, lakin asıl kimsenin bedel ödememesi, cezasını çekmemesi skandal. Ve “başka neler neler olacaksa”?
Yaşananlar en genel manada siyasetin çivisinin çıktığının ispatı. İnsanlığın tarihî seyri gücün yerini hukukun alması doğrultusundadır. Hukuk adaletin mimarı, adalet ise refahın, hakça paylaşımın aracıdır. Demokratik medeniyetler bu örüntüye sahipken, bizim üzere rekabetçi otoriter ve Emilio Gentile’nin kavramsallaştırdığı sahne demokrasilerinde hukuksuzluk, gelir dağılımında adaletsizlik, yoksulluk, yolsuzluk sıkıntılarını aşamıyoruz. Ne hesap soruluyor, ne hesap veriliyor. Hal bu türlü olunca siyasette mutabakat yitimi, meşruiyet krizi kaçınılmaz. Sonuçta krizlerle boğuşan Türkiye her daim kendi kendine yenik düşüyor.
– Ve bunlar “daha iyi günlerimiz”!
Vakit zaman umutsuz olsam da umudu tüketmenin de önemli manada bir sorun olduğunu düşünüyorum. Umutluyum son analizde. İstanbul seçimlerini hatırlayalım: Ben seçmenin sağduyusuna güveniyorum. İktidarın lisanı muhalefete ve topluma karşı şiddetli lakin, başka yandan da önümüzde ne olursa olsun bir seçim var, sandık var. Türkiye’de meşru hiçbir siyasal hareket kendi ikbali uğruna sandığı deviremiyor. Sandık belirleyici olduğu için politik söylemlerinde önemli bir siyasal kutuplaşmadan medet umsalar da son analizde yüzünü seçmene dönüyorlar. “Acaba seçim yapılır mı, yapılsa da sonuç ne olur” üzere bir yaklaşım da var. Burada tekrar İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimine bakmak gerekiyor. Hasebiyle Türkiye’de umutsuz olmamak gerekiyor.
HEM “GELİN” HEM “HANIM” İSİMLENDİRMESİ TESADÜF DEĞİL
Meral Akşener, 20 Mayıs’ta ziyaret için gittiği Rize’de atağa uğradı.
– Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın UYGUN Parti önderi Akşener’e “Gelin hanım” hitabında küçümseme var mı?
Bu hitabın gerisinde, kendisini destekleyen seçmen kitlesine “Ben onu bir siyasi aktör olarak yok sayıyorum, dikkate almıyorum, benim için tabir ettiği mana siyaset alanının dışında, karşı cins kimliği ile sonlu, bir politik özne olarak yok hükmünde” olduğu formunda bir ileti verme isteği yatıyor. Aslında Erdoğan, Akşener’in kendisi için çok güçlü bir rakip, siyasetin yükselen yıldızı olduğunun farkında. Bayanın ismi olmayan, erkeklik hallerinin hâkim olduğu bu coğrafya ile kültürde, Akşener’in yöre ile irtibatının eş durumunun ötesinde bir mana söz etmediği algısı yaratılıp Karadenizlilerle ortasına ara konarak, UYGUN Parti’nin yöredeki potansiyel yükselişinin de önünü kesme isteği olduğu kanaatindeyim. Hem gelin, hem de hanım isimlendirmesi tesadüf olarak yan yana getirilmemiştir. Siyasette yerliliğin çok baskın olduğu Karadeniz’de seçmenlere “şimdi sizin yanınızda, lakin sizin coğrafyanızın yerlisi olmayan”, üstelik elinin hamuruyla erkek işi siyasete bulaşan “hanım” olarak resmedilme isteği de göz gerisi edilmemeli. Hangi açıdan bakarsak bakalım, bu politik lisan geleneğin her türlü kültürel kodlarını referans alan, eşitsizlikçi, dışlayıcı, onun aracılığıyla karşısındakini tanımlayan bir lisan.
– “Gayet hoş bir ders verildi. Tekrar dua et ki çok ileri gitmediler. Daha neler olacak neler” söylemi bundan sonra dehşet siyasetinin dozunu artıracağının işareti mi?
Telaffuz bağlamında bakıldığında, arkasındaki gaye Akşener ve ÂLÂ Partililere yönelik teşebbüsü olumlama, tasvip etme, legal görme odaklı, zira, teşebbüste bulunanlar iman eder derecesinde Erdoğan’a bağlı politik müminler ve onlar yanlış yapmazlar! Ders verirler. “Daha neler olacak neler” cümlesi, kaideler hasıl olduğunda had bildirmeye kadar uzanabilir. Telaffuzda barizleşen, son yıllarda çeşitli hukuk dışı aksiyonlarla somutlaşan bu kaygı siyaseti, gündelik hayatta hem üreticisi iktidar seçkinleri, hem de tüketmek zorunda kalan sade yurttaşlar nezdinde bir karşılık buluyor. İktidar seçkinleri kitlenin baskı, yaptırım yoluyla sessizce köşelerine çekilmeleri karşısında daha cüretkâr davranabilmekte, bu da dehşet siyasetinin kurumsallaşmasına aracılık etmektedir. İktidarın problemsiz sürdürülebilirliği için sayısal çoğunluğu kaybetmeme ismine kaygı siyasetinin dozunun artırılması mümkünlük dahilinde olağan ki. Bu büyük ölçüde Carl Schmitt’in siyasalın var olması için bir dost-düşman tasavvuruna muhtaçlık olması gerektiğini vurgulayan yaklaşımıyla örtüşüyor. Ama unutmayalım ki Türkiye dünyanın bir ucunda ıssız bir ada değil. Milletlerarası politik taahhütleri, ekonomik bağlantıları, memleketler arası toplumla bağları data alındığında, sonun aşılmasına yürek etmek de pek makul değil.
– Zayıflayan ve otoriterleşen sağ iktidarların sonunda gireceği yol bu mudur?
Türkiye sağının muhalefette iken demokrat, özgürlükçü politik telaffuz, iktidara geldiklerinde ise onu kaybetmeme ismine otoriter uygulamalara yönelmesi alameti farikası. Bugün olduğu formuyla bir endişe siyasetine misal siyaset stili bilhassa merkez sağın geçmişte uç sağ partilerle formel ya da informel iştirakler kelam konusu olduğunda yaşanmıştır. 1980 öncesi AP’nin kurduğu Milliyetçi Cephe hükümetlerini hatırlayalım. Milliyetçi ve siyasal İslamcı iki uç parti AP’yi merkezden uzaklaştırıp kimi siyasetler prestijiyle yanlarına yanlışsız çekmişti. Bugün ise iktidar ortaklarını merkeze yaklaştıracak bir merkez ideoloji ilişkili parti olmadığı dikkate alınırsa, mevcut tabloyu okumak kolaylaşabilir. Sonuç olarak, bir yandan sağ geleneğin politik kültürel kodlarındaki otoriterliğe yatkınlık, öteki yandan seçmen takviyesinin zayıflaması doğaldır ki bu yola girmeyi kolaylaştırıcı rol oynamaktadır.
– Erdoğan, 2023’e kadar erken seçim olmadığını söyledi. Memleket bu haliyle bu tabloyu o vakte kadar taşır mı?
Mevcut tablodaki iktisadi, politik göstergeler bilgi alındığında, seçimin vaktinde yapılmasından fazla, erkene alınması ağır basıyor. Seçmen takviyesinin kırılgan olduğu demokratik ya da rekabetçi otoriter siyasi rejimlerde ekonomik, politik istikrarsızlık şiddetliyse, uzun vadeli planlama yapmak güç. Seçimin vaktine dair öngörüyü de bu bağlamda düşünmek gerekir, zira, sürdürülebilir bir istikrar olmadığı, bilhassa iktisat siyasetleriyle ilgili olarak, sizin dışınızdaki değişkenlerin ülkenin yazgısını tayinde tesirli olduğu durumlarda, seçim tarihi manasında sürprizler olağandır. Erdoğan 2023’e kadar erken seçim olmayacağını söylese de bilgi ekonomik şartlar, iktidar blokunun seçmen takviyesindeki aşınmalar erken seçim dışında seçenek bırakmayabilir. Tam aksisi de olabilir mi? İmkân dahilinde olsa da kolay değil. Bilhassa toplumdan gelen talep şiddetlenirse, iktidarın vaktinde seçimi diretmesi aleyhine olabilir.
– Muhalefet üst üste Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme Geçiş programı açıklıyor. Nasıl buluyorsunuz?
Muhalefetin bir müddetten beri dillendirdiği Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem teklifleri somut metinlere dönüşmeye başladı. En son DÜZGÜN Parti, Düzgünleştirilmiş ve Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem teklifini kamuoyuna açıkladı. Başka muhalefet partilerinin de çalışmalarını tamamladıkları yahut tamamlamak üzere oldukları biliniyor. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi dünya örnekleriyle karşılaştırıldığında en kısa ömürlü hükümet sistemi olmaya aday. Siyaset bilimciler Alvarez, Przeworski ve arkadaşlarının 1950-1990 periyoduna ilişkin 140 ülkenin bilgilerini inceledikleri çalışmalarında, iktisat gerilediğinde başkanlık sistemlerinin 16 yıl yaşayabildiği sonucuna ulaşılmıştır. Türkiye iktisadının durumu ortada. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem tekliflerinde, parlamenter sistem tecrübemizin geçmiş zafiyetlerini sona erdirme odaklı, denge-denetleme, yumuşak kuvvetler ayrılığı, hesap verebilirlik, aktif, işleyen devlet, şeffaflık, katılımcılık, çoğulculuk, özgürlükçülük, yasamanın güçlendirilmesi, sürece yurttaş iştirak merkezli, hükümet istikrarsızlıklarını tedbire ismine yapan güvensizlik oyu gibisi kurumsal destekler öngörüldüğü anlaşılıyor. Tekliflerin Türkiye’de demokratik gerilemenin durdurulması, çoğulcu, iştirakçi bir sistemi yine inşa etme ismine çok kıymetli olduğunu düşünüyorum. Siyasi partiler ve seçim kanununda değişiklik konusunda yeteri kadar yavuz olamadıkları ise ortada. Partilerin iç işleyişinin, organlarının seçim tekniğinin demokratikliği, seçim kanunu yoluyla siyasi temsili güçlendirecek ezber bozucu teklifler geliştirecek adımlar atılabilirse, demokratik gerilemeden demokrasinin pekişmesine yönelim daha süratli olur.
NATO’DA OLUMLU GELİŞME OLMAZ
– NATO’da Biden’la görüşme için gün sayılıyor… Erdoğan oradan ne alıp gelirse değişir gidişat?
Buluşma ABD’de Türkiye’ye ait negatif bakış açısının artmakta olduğu bir devirde gerçekleşecek. İki ülke ortasında savunma, güvenlik, dış siyaset, insan hakları ve demokrasi merkezli sıkıntılara bakış konusunda keskin farklılıklar mevcut. Buluşma öncesi Erdoğan ABD’li şirket üst seviye yöneticileriyle yaptığı toplantıda kimi görüş ayrılıklarına karşın, Ortadoğu, terörle gayret, güç, karşılıklı ticari bağlar, yatırımlar konusunda işbirliği potansiyelinin altını çizmişti. Muhtemelen görüşmede iki ülke ortasında ticari işbirliği ve Türkiye aleyhine ticari sınırlamaların kaldırılması talepleri Biden’a iletilecek. ABD’nin Türkiye’nin taleplerini alıp süreç içinde kararını insan hakları ve demokrasi durumunu dikkate alarak vereceğini düşünüyorum. Müspet gelişme olacağı kanaatinde değilim.
– Yetkinreport’ta Murat Yetkin’in içerden bilgiye dayandırdığı yazısına nazaran Erdoğan’ın Amerikan şirketlerine “Siz yatırım getirin, ben kolaylık sağlarım, Biden ile olabildiğince uzlaşma yanlısı olacağım” iletisi verdiği anlaşılıyor… Bu durumda fotoğraf değişir mi?
Natürel çabucak akabinde yaşanan gelişmeye de bakmak lazım. Cuma günü 650 milyar dolarlık iki ABD’li fon Türkiye’den çekilme kararı aldı. Kaliforniya Eyalet Senatosu’nda oylamaya katılan senatörlerden 36’sı bu kararı onayladı. Türkiye lehine tek bir oy bile çıkmadı. Amerika’nın ekonomik çıkarları, azgelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde demokrasi, insan hakları ve hukukun her vakit önündedir fakat son analizde Türkiye’deki demokrasi, insan hakları standartlarının güçlenmesi, öngörülebilir bir ülke olma manasında kıymetli… Yani Amerikan iktisadı için öngörülebilirlik değerli. Ve bunun altyapısını politik standartlar belirliyor.
Cumhuriyet
