Haberlere nazaran Ermenistan ordusunun komşu memleketin mevzilerine hücum teşebbüsünde bulunup ateş açmasıyla başlayan çatışmalarda şimdiye kadar Azerbaycan ordusu 1’i tümgeneral olmak üzere 11 er, 1 sivil kayıp verdi. Ermenistan’ın da 4 kaybı var. İki memleket arasında yıllara dayanan sorunun nedeni ayan.
Milletlerarası muahedeler gereği Azerbaycan toprağı sayılan Dağlık Karabağ’ın Ermenistan tarafından işgali, burada milletlerarası tanınırlılığı olmayan tıpkı isimle bir Cumhuriyetin ilanı, bu işgalin/ ilanın Azerbaycan tarafından kabul edilmemesi. Neden bu olunca sorun anlaşılmış üzere görünse de “sorunda” taraf olan ulusal-bölgesel aktörlerin anlaşmazlıktaki rolleri üzerinde durmamak mevzuyu eksik ele almak olur.
Azerbaycan da Ermenistan da tıpkı coğrafyada iyi komşuluk münasebetleri içinde yaşamak zorunda olan iki devlet aslında. Fakat kendilerinin dışındaki etkenler çatışmayı körükleyici bir özellik taşıyor. Bu tıp buhranlarda daima “dış mihrak” aramak, çevresel vs, etkenlerden kelam etmek kolaycı bir yaklaşım üzere görünebilir, çoğunlukla da öyledir lakin Azerbaycan – Ermenistan anlaşmazlığında sahiden dış faktörlerin büyük tesiri var.
ABD, Rusya, AB meseleye şu ya da bu biçimde dahil olmuş aktörler. Burada istikrardan çok, tamam, savaşa dönüşmesi dilek edilmese de, huzursuzluk olması bu aktörlerin işine geliyor. Kesimdeki tesiri elbette çok büyük olan Rusya’nın çatışmanın sona ermesini nitekim istediğini sanan varsa, bunu yine düşünmesini öneririm.
Rusya, sorunun başından beri iki memleket arasında hakemlik yapar üzere görünse de gerçek bu türlü değil. Rusya sahiden hakemliği hakkıyla yapıyor olsa, her iki memlekete de silah satar mıydı? Tamam, Rusya 1994 Mayıs ayında, iki memleket arasında ilan edilen ateşkesin uzamasını sağladı. Değerli bir müdahaledir bu. Lakin barış görüşmelerini tahlile ulaştırmak mekanına her iki devlete de silah satmayı sürdürmek ne? Şu elbette anlaşılabilir:
Rusya silah satmazsa Azerbaycan da Ermenistan da bu gereksinimlerini sair devletlerden münhasıran Batı’dan tahminen de ABD’den sağlamaya çalışabilirler. Ermenistan’ın da Azerbaycan’ın da Garp kaynaklarına yönelmesi Garp ile diğer meydanlarda bağların geliştirilmesine de yol açabilir. Rusya’nın iki devlete silah satmasının makul sayılacak nedeni bu.
GYUMRİ’DE 5000 RUS ASKERİ
O devir bu türlü bir tehlikeyi bertaraf etmek için, yani Ermenistan’ın Batıya-ABD’ye silah açısından muhtaç olmaması için Rusya’nın bu bunalımı çözmesi daha akıllıca olmaz mı evet? Olmaz. Zira, Rusya’nın Ermenistan siyaseti üzerindeki tesiri Ermenistan halkının özgürlük, daha fazla demokratikleşme taleplerini engelleyemiyor. Bu talepler Ermenistan’ı Garp ile bağlantı kurmaya yönlendirebilecek kıymetli bir bağ.
Azerbaycan’la daima “huzursuzluk” hali, Rusya’nın Ermenistan’ı elinde tutabilmesi için iyi bir imkan. Ermenistan, Rusya’nın kendisini koruyup kolladığına inanmış bir memleket. Lakin birtakım Rus hükümet temsilcilerinin ya da münhasıran Vladimir Şirinovski’nin “Ermeniler gayrı bir müttefik bulmaya çalışırlarsa onlarla her türlü bağı koparır, Türkiye ve Azerbaycan’ın saldırısına açık amaç haline getiririz” dedikleri bir gerçek.
Şirinovski çok tartışmalı bir figür olsa da bu mütalaayı ya da hissiyatı paylaşan bir Rus kamuoyu var. Ermenistan, silah almaya mecbur olduğu üzere ticaret, doğal kaynakların korunması ve askeri gelişme açısından Rusya ile işbirliğine mecbur. Ermenistan silahlı kuvvetlerine, Rusya eği malum. Ermenistan, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya, Tacikistan, Afganistan ve Sırbistan ile birlikte, Toplu Güvenlik Antlaşması Örgütü üyesi. Azerbaycan da 1999 yılına kadar bu antlaşmanın bir üyesiydi.
Rusya’nın, Ermenistan’ın Gyumri’de bir askeri üssü var. 5000 eriyle Ermenistan’ın Türkiye ve İran hudutlarının güvenliğini sağlıyor. Yani çatışma ortamının varlığı Rusya’ya Ermenistan’da güç bulundurma imkanı veriyor. Azerbaycan ile Ermenistan’ın çatışmaları dünyanın işine geliyor. Örneğin AB ve BM burada olana bitene fazla hassas değiller.
İki nedeni var; birincisi buralarda hâlâ sistemi Rusya’nın sağlaması gerektiğine olan inanç, gayrısı de başta Dağlık Karabağ sorunu olmak üzere kesimde bunalımları dengeleme eforunun Rusya’yı zayıflatacağı umudu.
Batılı aktörler hem Azerbaycan hem de Ermenistan erlerine ve çatışmadan mustarip sivillere kişisi destek sağlıyorlar devir vakit lakin AB yahut Batılı güçlerin bu bunalımda ateşkes müzakereleri konusunda önemli girşimleri olmadı hiç.
Bu çatışmalı ortamdan ABD’nin de mutlu kaldığı çok net. Azerbaycan, ABD ile de AB üyesi devletlerle de Rusya ile de iyi ilgilere sahip. ABD’nin neredeyse müttefiki durumunda. İsrail’le de bağlantıları çok çok iyi. Ekonomik sahada Azerbaycan, güç kaynaklarını global pazarlara, bilhassa Garp Avrupa’ya ihraç etmede öncelikle ABD ile işbirliği yapıyor.
ABD, Azerbaycan’da bulunan petrol ve gaz üzere doğal kaynakların yanı sıra Azerbaycan’ın coğrafi konumu ve Hazar Denizi’ne erişim üzere ekonomik kazanımların farkında. ABD, Rusya için kıymetli bir müttefiki kaybetmemek için Azerbaycan ile istikrarlı alakalar kurmaya devam edecek. Fakat askeri mealde da kendisinden yardım isteyecek durumda olmasına uğraş gösteriyor.
Bu nedenle kolaylıkla çözülebilecek Dağlık Karabağ meselesinde ABD ne Azerbaycan ne de Ermenistan çıkarına bir teşebbüste bulunuyor. Rusya, Dağlık Karabağ sorununda Ermenistan’ı, ABD’de de Azerbaycan’ı “kendi kartları” arasında sayıyor. Bu iki memleket birbirleriyle sürtüştükçe ABD ile Rusya’nın çıkarlarına hizmet etmiş oluyorlar.
Cumhuriyet
