Sonu gelmeyen pandemi koşullarında motivasyonu korumanın yolları

Salgının daha erken bir evresinde bir arkadaşım bunu uzun ara uçuşuna, bir oburu da maraton koşusuna benzetmişti. Hangi benzetmeyi yaparsanız yapın ileti tıpkı: Covid-19 salgını sürdükçe dişinizi sıkın ve dayanın zira bir noktada kesinlikle sonu gelecek.

Ancak her ne kadar bu durumun bir noktada son bulacağından emin olsak da “hangi noktada” sorusunun karşılığı açık değil ve hayatlarımız adeta iki ortada bir derede askıya alınmış üzere.

Pandeminin birinci aylarında beşerler lisan öğrenmeye, kurabiyeler, açmalar ve ekmekler yapmaya, çılgınca mesken antrenmanlarına yöneldi yönelmesine ancak işler uzadıkça bu heveslerin birden fazla da yavaş yavaş sönümlendi.

Bir yıldır hiç bir şey değişmediği üzere ne vakit son bulacağı üzerinde de bir denetimimiz yok ve bu yüzden hayat sevincimizin, devam isteğimizin yani motivasyonumuzun duvara tosladığı bir noktaya geldik.

Ancak hayatı sürdürebilmek için o divandan kendimizi kaldırıp hareketlenmemiz lazım.

Tahminen her şeyi denediğinizi düşünüyorsunuz lakin motivasyon depolarımızı tekrar dolduracak birtakım yollar her vakit bulunabilir.

‘AMAAN SEN DE’ HİSSİNİ AŞMAK

Çok basitçe söz etmek gerekirse motivasyon derken hayata devam isteğinden, bir gayeye ulaşmak ya da olumsuz sonuçlardan kaçınmak için harekete geçme güdüsünden kelam ediyorum.

Bir şeye ulaşmak için adım atmanın -tatmin duygusu gibi- içsel ya da -pratik bir sorunun hallolması ya da maddi çıkar gibi- dışsal mükafatları vardır.

Kimi uzmanlar, insanın bağımsızlığı, yeterliliği ya da münasebetleri üzere üç temel alanda meseleler yaşadığı devirlerde, attığı adımlardan aldığı içsel tatminin de azaldığını düşünüyorlar. Buna “kendi mukadderatını belirleme teorisi” de deniyor.

Salgın şartları sayılan bu üç alanı da etkiliyor.

Covid-19 yüzünden günlük hayatlarımızın denetimini oldukça kaybettik, çalışamamak ya da işini kaybetmek yeterlilik hissimizi yerle bir ediyor ve toplumsal aralık tedbirleri insan münasebetlerimizi önemli halde sekteye uğratıyor.

Her vakit şartlara iyi tarafından bakarak devam etmeye çalışmak göründüğü kadar yararlı değil.

Amerikan Psikoloji Derneği’nden Lynn Bufka “Umut ve olumlu değişim isteği, ileriye bakmayı sürdürmemizi sağlar fakat birebir vakitte kendimizi bir şeylerin hemencecik değişebileceği konusunda kandırmamıza da yol açabilir” diyor.

Bir öteki deyişle gelecekten olumlu beklentilerimizi korurken tıpkı vakitte beklentilerimiz gerçekleşmediğinde hayal kırıklığına da düşebiliriz.

Bufka’nın önerisi ise “bakış açımızı değiştirmek” ve ne kadar küçük de görünse denetim edebildiğimiz şeylere odaklanmak.

Koronavirüs günlerinde umut veren beş şey

‘KÜÇÜK ZAFERLER’

“Bir müddet maskeyle yaşayacağız. Eşimle latife yollu ‘soğukta o kadar da makus değil’ diye konuştuk. Hem hastalık riskimi azaltıyorum hem de yüzüm biraz daha sıcak oluyor. Münasebetiyle maskenizin rahat olmasını sağlayın. Bu çok aptalca ve gülünç gelebilir. Lakin size denetim edebileceğiniz küçük bir alan sağlar” diyor.

“Küçük zaferler”in motivasyon verici gücü epeydir biliniyor.

Lynn Bufka bunların bize kendi irademizle hareket edebildiğimizi, meselelerin üstesinden gelme gücümüz olduğunu hatırlattığını ve böylelikle bizi yenik, ezik, olumsuz ruh hallerine sürükleyecek kanıları uzaklaştırabildiğimizi söylüyor.

Bir öbür usul, her gün tekrarlanan rutin davranışlara çok küçük de olsa kimi farklılıklar katmak.

Müellif ve hayat koçu Elizabeth Grace “Akşam yemeği için farklı bir tanım deneyebilir, daha evvel görmediğimiz bir sokaktan yürüyebilir, yeni bir şey öğrenmeye odaklanabilirsiniz” diyor.

“Küçük değişiklikler bile size zevk aldığınız şeyler yaptığınız ve gereksinimlerinizin değerli olduğu hislerini verir” diye ekliyor.

Gaye belirlemek için en uygun an nedir?

MAHZURLARI AŞMAYA ODAKLANMAK

New York Üniversitesi psikoloji kürsüsünden Profesör Gabriele Oettingen, bıkkınlığı aşmanın bir yolunun da, çok istediğiniz bir şey belirleyip, bun erişmenizi engelleyen temel şeyi bulmak ve bunu aşmaya odaklanmak olduğunu söylüyor.

Kuşkusuz pandemi, bir çok gaye ve dileğimize ulaşmamızın önündeki temel mahzuru oluşturuyor ancak Oettingen bunun karşısında yapabileceklerimizin bizim elimizde olduğuna işaret ediyor.

“Büyük resmi değiştirmek için bir şey yapamayabilirsiniz, lakin ortada sonuca yönelik şeyler yaparak vaktinizi kıymetlendirmek size bağlı” diyor.

Profesör Oetingen İngilizce İstek, Sonuç, Mani ve Plan sözlerinin başharflerinden oluşan ve kısaca ‘WOOP’ denilen motivasyon tekniğini geliştirmiş.

Mesela salgın devrinde benim hareketliliğim çok azaldı. O yüzden her gün yarım saat koşmak istiyorum. Bunu yaparsam çok daha iyi hissedeceğimi, daha sağlıklı ve kafaca daha rahat olacağımı biliyorum. Bunu yapmamın önündeki pürüz ‘Ne farkeder’ diye düşünüp boşvermenin kolaylığı.

“Egzersiz üzere sıradan bir şey yapacağım da ne olacak” duygusu. Halbuki artık hiç bir şey sıradan değil. Günümün 10 saatini meskende bilgisayar ekranına bakarak geçiriyorum zira meskenden çıkmamamız isteniyor. “Boş vakitlerimde da biraz daha Netflix dizisi seyrederim daha iyi” diye düşünmek çok kolay.

O vakit, her gün yarım saat koşma planımı nasıl hayata geçirebilirim?

Oettingen, bu maksadıma ulaşmaya direndiğim vakit bu direnci nasıl aşabileceğimi düşünmemi tavsiye ediyor. Mesela arkadaşlarımı ya da sevdiklerimi aramak bana hayatın bir gün yine olağana döneceğini hatırlatan olumlu bir tesir yapıyor.

Bu sistemi kullanarak, diğerleriyle ilgi kurmayı motivasyonu canlandırıcı bir faktör haline getirdim ve koşmaya başladım.

TOPLUMLA BAĞLANTILAR KURMAK

Uzmanlar motivasyonu canlandırmanın beklenmedik bir yoluna daha dikkat çekiyor: Kendine daha az, diğerlerine daha çok odaklan.

British Columbia Üniversitesi’nden psikiyatri profesörü ve Salgınların Psikolojisi isimli kitabın muharriri Steven Taylor “Birlikte yaşanan krizler ve problemlerde ortaya çıkan ‘ortak yazgı hissi’, insanları birraya getirebilir. Toplumsal dayanışmanın güçlenmesi insanların dayanma gücünü de artırabilir” diyor.

Lynn Bufka, kendimize, etrafımızda zorluklar çeken insanları ve onlara yardım etmek için ne yapabileceğimizi sormamızı öneriyor. Mesela bir arkadaşa yemek pişirip götürmek. Kendinizi yerinizden sıkıntı kaldırırken bunu yapmak güç gelebilir. Ancak araştırmalar, kendimiz için değil diğerleri için bir şey yaptığımızda çok daha kararlı ve sabırlı olduğumuzu gösteriyor.

Motivasyonumuzu harekete geçirmek şiddetli bir iş. Ama salgın öncesi periyottaki ömür sevinci ve hareketliliğin bir kısmını yine oluşturmanın sağladığı yararlar o kadar büyük ki nitekim denemeye kıymet.