Suriye iç savaşı onuncu yılına girdi. 2011’deki “Arap Baharı”nın bir kesimi olarak en uzun sürmüş kriz özelliğini hala koruyor. Evvelce “vekalet savaşı” olarak isimlendirdiğimiz, son üç yılda ise artık şahsen “asillerin savaşı”na dönüşmüş bir kriz bu.
Bugün gelinen noktada Rusya’nın direkt, İran’ın da dolaylı takviyesiyle Suriye Devlet Lideri Beşar Esad savaşın galibi durumunda görülüyor. Bir periyot radikal İslamcıların geniş alanlarını denetim ettiği ülkede bir yandan Suriye hükümeti başka yandan da ABD öncülüğündeki batılı koalisyon güçlerinin müdahalesiyle radikal İslamcıların artık pek tesiri kalmadı. IŞİD artık Suriye’deki hiçbir toprak üzerinde denetimi elinde tutmuyor fakat, önderi Ebu Bekir el-Bağdadi’yi kaybetse de büsbütün ortadan kaldırılmış değil. Suriye’de yahut öbür yerlerde ataklar yapabilecek “uyuyan savaşçı”ları var örgütün.
ÇATIŞMALAR BİTMEDİ
Durum Esad’ın lehine olsa da bu elbette çatışmaların bittiği manasına gelmiyor. Kuzeybatı İdlib hükümetin denetiminin dışında hala. 2020 başında Suriye ordusunun İdlib’i muhaliflerden geri almak için Rusya dayanaklı gerçekleştirdiği operasyonlar, Türkiye’nin kendisine yakın gördüğü kümeleri korumak için orada bulundurduğu Türk kuvvetleriyle çatışmalara da yol açtı. Bölgede Türkiye, Suriye ile Rusya varlığı hala mevcut. İdlib’deki yüksek yoğunluklu çatışmalar, Türkiye sonuna yönelik mülteci dalgalarına yol açma tasasını doğuruyor. Bu insani bir kriz her an gündeme gelecek demek elbette.
Savaşta insan kaybı ise oldukça yüksek. 500 bin kişinin hayatını yitirdiği iddia ediliyor. Ülke nüfusunun yarısından fazlası yerinden olmuş durumda. Birleşmiş Milletler Mülteci Ajansı, savaş başladığından beri 5,6 milyon insanın Suriye’den kaçtığını varsayım ediyor. Çatışmalar büsbütün sona erdiğinde bile gidenlerin dönüp dönmeyecekleri muhakkak değil.
İNŞAYI KİM ÜSTLENECEK?
Çatışmaların büsbütün bitmesi durumunda Suriye’yi bekleyen bir öteki değerli kriz var. Ülkenin yine imarının nasıl olacağı hala belgisiz. BM ülkenin başta alt yapısı olmak üzere tekrar inşası için gerekli parayı 250 milyar dolar olarak kestirim ediyor. Bunun ABD’den, Avrupa’dan sağlanamayacağı çok açık. Sanılanın tersine Rusya’nın da bu türlü bir yükün altına girmeyeceği biliniyor. Rusya’nın, dünyadan mali yardım alması için Esad’ı ıslahatlar yapmaya zorlamaktan öbür dermanı yok. Kaldı ki ABD Lideri Joe Biden’ın Suriye ait atak dahil birçok planı olduğu da artık sır değil. Zira Suriye’de Esad’ı kabul etmek ABD için Rusya ile İran’ı da bölgede bir güç olarak kabul etmek demek.
Türkiye ile Rusya’nın İdlib’deki krizin tırmanmasını engellemek için ne yapacakları muhakkak değil. Daha doğrusu ortak bir noktada bulunmaları mümkün görünmüyor. İran ile desteklediği milisler ülkede çatışma sonrası varlıklarını sürdürmeye devam edecek mi? Karşılığı güç bir soru olarak duruyor ortada. Lakin Suriye’de hakim aktörlerin durumlarından kolay vazgeçmeyeceklerini kestirim etmek sıkıntı değil.
Asıl sorun şu; iç savaş büsbütün bitse bile BM şu anda nüfusu 17 milyon dolaylarında olan Suriye’de 13,1 milyon insanın yardıma muhtaçlığı olduğunu varsayım ediyor. Bu sayı İdlib’deki çatışmalar sona erdirilmezse artmaya devam edecek.
İç savaşın onuncu yılında ortaya çıkan görünüm şu; Suriye tekrar inşaya başlayacak kaynakları bulamazsa insani kriz devam edecek. Bu “çatışmasızlık ortamı”nda bölgenin karşılaşacağı en büyük kriz bu olacaktır kuşkusuz.
Cumhuriyet
