Uzmanlar, güçlü bir Azerbaycan’ın Kafkasya’da ve Orta Asya’da güçlü bir Türkiye manasına geleceği için İran’ın, Dağlık Karabağ konusunda Ermenistan’ı desteklediğini belirterek bu halin İran’daki Türklerin Türk kimliğinin ön plana çıkmasına sebep olduğunu söyledi.
İran’ın kuzeybatısındaki Doğu Azerbaycan eyaletinin merkezi Tebriz’de, Tahran idaresinin Dağlık Karabağ’daki çatışmalarda Ermenistan’a yardımları nedeniyle protesto gösterisi düzenlendi.
“Karabağ bizimdir bizim olacak”, “Norduz kapatılmalıdır” ve “Ermenistan’a takviye cinayettir” sloganları atan göstericiler Azerbaycan’ı desteklerken, İran ile Ermenistan ortasındaki Norduz Hudut Kapısı’nın kapatılmasını istediler.
Dağlık Karabağ’daki çatışmaların seyrini ve İran’ın tavrını AA muhabirine kıymetlendiren uzmanlar, İran’daki Türk nüfusun Ermenistan’a yapılan yardımlara gösterdiği reaksiyonun, Tahran siyasetlerinin artık sürdürülemez hale geldiğinin bir işareti olduğunu kaydetti.
Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Akif Okur, Dağlık Karabağ’ın uzun süren çatışmalara sahne olması durumunda terör örgütlerinin yuvalandığı bir bölgeye dönüşmesinden menfaat uman ülkelerin olabileceğine dikkat çekti.
Nüfus ve coğrafya dikkate alındığında “Karabağ ikinci bir Suriye olabilir” tezlerinin gerçekçi olmadığını vurgulayan Prof. Dr. Okur, “Dağlık Karabağ’a Suriye benzetmesi hakikat bir benzetme değil. Daha çok, bir vakitlerin Bekaa Vadisi’ne misal bir tasarım ihtimalinden kelam edebiliriz. Bu türlü bir senaryoda, bölge üzerinde kendisinin direkt hakimiyete sahip olmadığını sav edecek bir Ermenistan, Karabağ ve civarına konuşlandırılacak terör örgütlerine kalkan olmaya çalışacaktır. Ancak bunun gerçekleşebilmesi için Azerbaycan ordusunun askeri bakımdan durdurulması ve çatışmaların düşük yoğunluklu devam etmesi lazım.” diye konuştu.
Kafkasya’da bir Bekaa Vadisi inşasının sadece Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan ve hatta İran üzere ülkelere tehdit teşkil etmeyeceğini belirten Prof. Dr. Okur, “Moskova’nın, bu türlü bir durumun vakitle kendisini düşman sayan kümeleri da bölgeye çekeceğini, bu kümelerin takviye ve barınak bulabileceği bir askeri ve siyasi iklim meydana getirebileceğini hesap etmesi gerekiyor.” dedi.
Ermenistan’ın güç parametrelerinin Türkiye ve Azerbaycan’a karşı uzun soluklu bir gayret yürütmeye elverişli olmadığına vurgu yapan Prof. Dr. Okur, şöyle devam etti:
“Ermenistan’ın Kafkasya’da takviye umabileceği İran da Erivan’ı kollarken her geçen gün daha fazla zorluk yaşayacaktır. Türkiye-Azerbaycan ittifakının Kafkasya’da yürüttüğü barış harekatı, İran Türkleri ortasında milliyetçi hislerin daha da yükselişine yol açarken Tahran’ı da demografisini dikkate alan gerçekçi siyasetler izlemesi için baskılayacaktır. Tahran, Karabağ siyasetini tarafsızlık çerçevesinde şekillendirdiğini, taraflara eşit arada olduğunu sav ediyor. ‘Azerbaycan toprakları işgal altındadır ve geri verilmelidir’ tezleriyle çeliştiği çok açık.”
“İRAN, ERMENİSTAN’I STRATEJİK BİR ORTAK OLARAK GÖRÜYOR”
Marmara Üniversitesi Orta Doğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü Öğretim Üyesi Dr. Serhat Afacan da resmi bir telaffuz olarak lisana getirilmemesine karşın İran’ın Ermenistan’ı stratejik bir ortak olarak gördüğünü söyledi.
İran’ın Türkiye’nin Azerbaycan üzerindeki toplumsal, siyasi ve kültürel nüfuzunun ve aktifliğinin farkında olduğunu söz eden Dr. Afacan, “Dolayısıyla birçok açıdan Azerbaycan, İran için bir risk oluşturuyor. Bu sebeple Ermenistan’ı kaybetmek istemiyor. İran dini başkanı Hamaney’in dış bağlantılar danışmanı Ali Ekber Velayeti Ermenistan’ın Dağlık Karabağ’ın bir kısmından çekilmesi gerektiğini açıkladı. Ermenistan’ın Karabağ’dan büsbütün çekilmesini bilhassa söylemiyor. İran mutlaka bu işgalin Azerbaycan lehine sonuçlanmasını istemiyor.” tabirlerini kullandı.
Dr. Afacan, Dağlık Karabağ’ın bütünüyle işgalden temizlenmesini beklemediğini belirterek Rusya’nın müdahalesiyle çatışma sonlandırılırsa Ermenistan’ın, irrasyonel bir siyaset geliştirerek bölgeyi terör örgütlerinin yuvalandığı, birçok milletlerarası gücün faal rol aldığı bir ortama çevireceğini kaydetti.
Dr. Afacan, “Bana nazaran bu sürecin sonunda Dağlık Karabağ ve civarında kıymetli bir bölge Ermenilerin elinde kalacak. Orada göstermelik özerk bir cumhuriyet var. Bunlar şu anki üzere yalnız kalmamak için devlet dışı yapılanmalarla münasebetlere girecektir.” diye konuştu.
“İRANLI TÜRKLERİN YANSISI GERİ ADIM ATTIRDI”
Tebriz Araştırmaları Enstitüsü İran Uzmanı Babek Şahid de İran’ın telaffuz olarak net ve kesin bir görüş sergilemekten kaçınarak sessizliğiyle Azerbaycan Cumhuriyeti’nin yanında yer almamayı tercih ettiğini belirtti.
Toplumsal medyada paylaşılan birçok görüntü ve fotoğrafta İran’ın Ermenistan’a askeri ve temel muhtaçlıklar konusunda yardımcı olduğunu söyleyen Şahid, “İran-Ermenistan hudut kapısı olan Nurduz Hudut Kapısı’ndan Ermenistan’a geçtiğini gösteren askeri kamyonların imajı, İran Türkleri içinde önemli infiale yol açmış ve İran Türkleri 1 ve 18 Ekim tarihlerinde çeşitli kentlerde şovlar yaparak İran devletini Ermenistan’a yaptığı yardımdan ötürü protesto etmişlerdir. Bu da Tahran’ın en azından telaffuz olarak geri adım atmasına yol açtı.” sözlerini kullandı.
Şahid, İran’ın, Dağlık Karabağ işgalinin sona ermesinin güçlü bir Türkiye-Azerbaycan ittifakına yol açacağına dair kaygıları olduğunu savunarak şu değerlendirmelerde bulundu:
“İran’a nazaran işgalin sona ermesiyle Kafkasya’daki aktifliği zayıflayacak İran Türkleri içinde Türklük temelli milliyetçi hisler pekişecektir. Bu bağlamda İran, kendi çıkar tanımlamaları doğrultusunda Ermenistan’ı desteklemektedir. Lakin bu takviyesini diplomatik lisan ve telaffuzlarla sürdürmesi, bir taraftan İran’ın memleketler arası hukuk imajını daha da olumsuz etkileyecek hem de İran Türklerinin devlete olan aidiyetlerini tartışmaya açacaktır.”
“İRAN, ERMENİSTAN’IN TENEFFÜS ALANI OLMUŞTUR”
Orta Doğu ve İran Uzmanı Arif Keskin, Azerbaycan’ın Kelbecer, Ağdam, Fuzuli, Cebrail, Kubadlı ve Zengilan vilayetlerinin Ermenistan tarafından işgal edildiğini kabul eden İran’ın, işgal altındaki Dağlık Karabağ’ı ise farklı bir statüde değerlendirdiğini kaydetti.
İran’ın Dağlık Karabağ bölgesinde bir Ermeni özerk idare kurulmasını savunarak tarafsızlık unsuruna alışılmamış davrandığını lisana getiren Keskin, “İran, Dağlık Karabağ’da özerk bölge kurulması istikametindeki açıklamalarıyla Ermenistan’ın tezlerine yakın duruyor. İran, 1992’den beri Ermenistan’ı işgalci olarak tanımlamasına karşın daima desteklemiştir. Dağlık Karabağ topraklarının Ermenistan’ın elinde kalmasını da daima dilek etmiştir. Bununla birlikte İran mutlaka sıcak bir çatışma da istemiyor. Zira çatışmalar İran içinde protesto şovlarına neden oluyor. 1992’den günümüze kadar İran, Ermenistan’ın teneffüs alanı olmuştur.” diye konuştu.
Keskin, Türkiye, Gürcistan, Azerbaycan ile diplomatik bağları sıkıntılı olan Ermenistan’ın, dünyaya İran üzerinden açıldığını belirterek ekonomik, siyasi ve diplomatik olarak Ermenistan’ı destekleyen İran’ın bu ülkenin jeopolitik kuşatmadan çıkmasını sağladığını vurguladı.
İran’ın bütün bunları güçlü bir Azerbaycan istemediği için yaptığını söz eden Keskin, şöyle devam etti:
“Çünkü Azerbaycan’ı kendi güvenliği için bir tehdit olarak görüyor. Güçlü bir Azerbaycan Kafkasya’da güçlü bir Türkiye demektir. Ayrıyeten kendi ülkesindeki Türkler için Azerbaycan’ın bir çekim merkezi olmasının önüne geçmiş oluyor. Başından beri İran’da yaşayan Türkler Dağlık Karabağ’ı kendi kimliklerinin bir kesimi olarak gördüler. Ermenistan işgalini ve akınlarını daima protesto ettiler. Tahran idaresinin Ermenistan’ı destekliyor olması İran’daki Türklerin Türk kimliğinin ön plana çıkmasına sebep oluyor. Çatışmalar devam ederse İran’daki şovlar de artarak devam edecektir.”
Cumhuriyet
