Asıl ismi Tahsin Tarık Üregül olan sanatçı, Hüseyin Yaşar Üregül ile Yaşar Üregül çiftinin üçüncü çocuğu olarak 13 Aralık 1949’da dünyaya geldi.
Akan, subay olan babasının vazifesi münasebetiyle Erzurum Dumlupınar İlkokulu’nda başladığı eğitimini Kayseri’de tamamladı.
Babasının emekliliğinin akabinde ailesiyle Bakırköy’de yaşamaya başlayan sanatçı, bir yandan akşamları Yıldız Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği Kısmı’nda okurken, gündüz ise cankurtaranlık ve işportacılık üzere süreksiz işler yaptı.
Tarık Akan, 1970’te arkadaşlarının ısrarıyla girdiği “Ses” mecmuasının “Sinema Artist Yarışması”nda birinci olunca, Makine Mühendisliği kısmından ayrıldı ve Gazetecilik Yüksek Okulu’na girdi.
Sinemaya geçmeden evvel bir mühlet düğün salonlarında müdürlük, sandal kiralama üzere işlerle uğraşan Akan, direktör Mehmet Dinler’in “Solan Bir Yaprak Gibi” isimli sinemasıyla 1971’de sinemaya adım attı ve bu sinemanın akabinde Tarık Akan ismini kullanmaya başladı.
BİR PERIYODUN “KARTPOSTAL ÇOCUK” OLARAK TANINAN OYUNCUSUYDU
Uzun uzunluğu, yeşil gözleri ve sempatik biçimiyle izleyenlerin beğenisini kazanan sanatçı, tıpkı yıl Sadık Şendil’in kaleme aldığı, Orhan Aksoy’un yönettiği “Emine” sinemasında, Filiz Akın ile başrolü paylaştı.
Bir devir “Kartpostal Çocuk” olarak anılan Akan, direktörlüğünü Ertem Eğilmez’in yaptığı ve Türk sinemasının unutulmaz yapıtlarından olan 1973 imali “Canım Kardeşim” ile 1974 üretimi “Hababam Sınıfı”nda başrol oynadı.
Sanatçı, 1970-1975 ortasında, yılda 12 sinemada rol alarak Türk sinemasının unutulmaz isimlerinden biri haline geldi.
Oynadığı sinemalarda çoklukla “Ferit” ismini kullanan Akan, Gülşen Bubikoğlu ile “Ah Nerede”, Emel Sayın ile “Mavi Boncuk”, Hülya Koçyiğit ile “Sev Kardeşim”, Hale Soygazi ile “Gece Kuşu Zehra” filmilerinde rol aldı. Sinemalar, sinemaseverlerin ağır ilgisiyle karşılandı.
CÜNEYT ARKIN İLE “MADEN” SINEMASINDA BAŞROLÜ PAYLAŞTI
Üslubuyla 1970’li yıllara damgasını vurarak Yeşilçam’ın jönleri ortasına giren ve her rolün altından muvaffakiyetle kalkan Akan, 1977’de Zeki Ökten’in direktör koltuğuna oturduğu “Sürü” sinemasının akabinde politik sinemalarda rol almaya başladı.
Büyük kıymet verdiği tiyatro direktörü ve muharriri Vasıf Öngören’in öğrencisi olan Tarık Akan, Cüneyt Arkın ile başrolü paylaştığı 1978 üretimi “Maden” sinemasına ait verdiği bir röportajda, şu sözleri kullanmıştı:
“O periyot Türkiye’nin en çok seyredilen sineması ve benim de en çok para kazandığım sinemadır. O periyotta tüm sendikaların, personel sendikalarının her yerinde, dağ başlarına kadar çıkartılıp oynatılan bir sinemadır. Vazifesini çok hoş yerine getirmiştir. Sendikacılık, personellik, personel olmak, emek, sermaye nedir, açık ve net olarak altı çizilmiş olarak veren sinemalardan biridir.”
Sanatçı, 1979’da askere gitti, yedek subay olarak Denizli’de vatani misyonunu tamamladı.
Senaryosunu Yılmaz Güney’in yazdığı, Şerif Gören ile Güney’in yönettiği 1982 imali Altın Palmiye ödüllü “Yol” sinemasında de rol alan Akan, 1990’da ise Rıfat Ilgaz’ın tıpkı isimli yapıtından uyarlanan “Karartma Geceleri”nin başrolünde yer aldı.
HAPİSHANE GÜNLERİNİ “ANNE BAŞIMDA BİT VAR” KİTABINDA YAZDI
Tarık Akan, 12 Eylül 1980 askeri darbesinin akabinde 1981’in başlarında, Almanya’da yaptığı bir konuşma yüzünden Türkiye’ye dönüşünde tutuklandı. 12 yıl mahpus istemiyle yargılanarak 2 buçuk ay hücre mahpusu cezası alan sanatçı, hapishane günlerini ve darbe sürecini 2002’de yayımlanan “Anne Başımda Bit Var” kitabında kaleme aldı.
Libya imali “Leyla ile Mecnun” sinemasında oynayarak milletlerarası sinemaya da açılan Akan, 1991’de Bakırköy’deki Taş Mektep isimli ilkokulun ortaklarından biri oldu, 1995’te Aziz Nesin’in vefatından sonra “Nesin Vakfı” başkanlığını devraldı.
Usta sanatçı, 1997’de direktör Yusuf Kurçenli ile hayata geçirdiği “Antika Talanı” isimli belgeselin seslendirmesini de yaptı.
Televizyon kanalları için “Taşların Sırrı” isimli belgesele de imza atan sanatçı, Türkiye’deki antik tarihe dikkati çekmeye çalıştı.
Sanatçı ayrıyeten Nazım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı ismine “Atatürk’ün Alev Çiçekleri” ve Nazım Hikmet bahisli “Işık Yontucusu” isimli belgesellerle “Anadolu’da Romalıların Ayak İzleri”, “Afrodisias” ve “Perge’nin Lahitleri” isimli üretimlerin direktörlüğünü yaptı.
7 KERE ALTIN PORTAKAL MÜKAFATINI KAZANDI
Usta oyuncu, birinci kere 1973’te “Suçlu” sinemasındaki rolüyle Altın Portakal’da aldığı “En Yeterli Erkek Oyuncu” mükafatını, 1978’de “Maden”, 1980’de “Adak ve Sürü”, 1984’te “Pehlivan”, 1989’da “Üçüncü Göz”, 1990’da “Karartma Geceleri”, 2003’te ise “Gülüm” sinemasındaki rolüyle kazandı. Böylelikle 7 sefer Altın Portakal mükafatı alan tek erkek oyuncu oldu.
Sanatçı Akan, 1985’te Berlin Memleketler arası Sinema Şenliği’nde mansiyon, 1992’de Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde “En Güzel Erkek Oyuncu”, 1996’da Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği’nde “Yaşam Uzunluğu Onur Ödülü”, 2006’da Sinema Muharrirleri Derneği “Onur Ödülü”, 2007’de ise Çağdaş Sinema Oyuncuları Derneği’nde “Sinema Emek Ödülü” kazandı.
Barış Zeki, Yaşar Özgür ve Hasret isimli üç çocuğu bulunan ve bütün servetini yardım vakıf ve kuruluşlarına bağışlayan usta oyuncu, 16 Eylül 2016’da, akciğer kanseri tedavisi gördüğü hastanede yaşama veda etti.
VASIF ÖNGÖREN, HAYATININ DÖNÜM NOKTALARINDAN BİRİ OLDU
Tiyatrocu, oyun müellifi ve direktör Vasıf Öngören’in ikazları sonucu, romantik sinemalardan politik sinemalara yanlışsız taraf değiştiren usta sanatçı, Öngören ile ilgili niyetlerini şu sözlerle aktarmıştı:
“Hayatımda ufkumu açan hocaların en değerlisidir Vasıf Öngören. Vasıf Abi ile Beyoğlu’na çıkardık. Beyoğlu’nda karşıdan gelen adamı bana gösterir ve o adama bakıp kıyafetinden, duruşundan, halinden hangi yöreden olduğunu, hangi mesleği yaptığını, kültürünü varsayım etmemi isterdi. Sonra o adamı çevirip konuşurduk ve yanlış varsayımlar yaptığımı anlardım. Bir adamı bu biçimde tanıma talihi verirdi. Bu bakıp iddia etmelerin her biri bir kişiyi sinemada canlandırmanın içine girer… Yani dağdaki bir çobana smokin giydir ve bak. O smokinle nasıl oturup kalkıyor, bak. Gerçek smokin giyen beşerle ortadaki farkı çabucak anlarsın.”
Vefatından kısa mühlet evvel verdiği bir röportajda ise ömrü boyunca 120 sinemada oynadığına vurgu yapan ünlü oyuncu, şunları anlatmıştı:
“120 sinema az bir sayı değil. Bir de bu sinemalara baktığınız vakit, birçok Anadolu’da, Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgelerinde çekilmiş. Dayanılmaz baskılar, zorluklar, parasızlık, sefalet ve büyük uğraşlar içerisinde çekilmiş, büyük yapıtlar ortaya çıkmış. Oynadığım hiçbir sinema için ‘Neden bunu yaptım’, ‘Neden bunu oynadım’ diye bir şey asla söylemedim.”
120’DEN FAZLA SINEMADA ROL ALDI
Tarık Akan’ın sanatla iç içe geçen 45 yıllık mesleğinde rol aldığı sinemalardan kimileri şöyle:
“Solan Bir Yaprak Gibi”, “Beyoğlu Hoşu “, “Sev Kardeşim”, “Mavi Boncuk”, “Delisin”, “Hababam Sınıfı”, “Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı”, “Leyla ile Mecnun”, “Deli Meczup Olma”, “Ahh İstanbul”, “Vizontele Tuuba”, Koçum Benim”, “Abdülhamit Düşerken”, “Aşk Üzerine Söylenmemiş Herşey”, “Çözülmeler”, “Yolcu”, “Bir Bayan Düşmanı”, “Devlerin Ölümü”, “Bir Küçük Bulut”, “İkili Oyunlar”, “Kimlik”, “Çark”, “Skandal”, “Halkalı Köle”, “Beyoğlu’nun Art Yakası”, “Adem ile Havva”, “Paramparça”, “Kan”, “Bir Avuç Cennet”, “Pehlivan”, “Kayıp Kızlar”, “Damga”, “Kuduz / Çocuklar Çiçektir”, “Beyaz Ölüm”, “Arkadaşım”, “Yol”, “Herhangi Bir Kadın”, “Adak”, “Sürü”, “Maden”, “Şeref Sözü”, “Nehir”, “Babanın Evlatları”, “Kader Bağlayınca”, “Aşk Dediğin Laf Değildir”, “Çapkın Hırsız”, “Evcilik Oyunu”, “Ateş Böceği”, “Ah Nerede”, “Memleketim”, “Esir Hayat”, “Yalancı Yarim”, “Oh Olsun”, “Canım Kardeşim, “Bebek Yüzlü”, “Tatlı Dillim”, “Aşkların En Güzeli”
Cumhuriyet
