ABD Lideri Donald Trump’ın S-400 alımı nedeniyle Türkiye’ye yönelik yaptırımları açıklamasıyla iki ülke ortasında son periyotta yaşanan meseleler yumağına bir yenisi eklenmiş oldu. Böylelikle, ABD birinci kere bir NATO müttefiki ülkeye ‘ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Uğraş Yasası (CAATSA)’ kapsamında yaptırım uygulamış oldu. Açıklanan yaptırım, teknik olmaktan çok siyasi değer taşırken Joe Biden devrinde Türkiye-ABD bağlantılarının önceliği de yaptırım gündemi olacak.
KISA VADEDE ETKİLEMEZ
ABD Lideri Donald Trump, Türkiye’nin Rusya’dan aldığı S-400 füzelerinin Ankara’ya teslimatının başladığı Temmuz 2019’dan bu yana tartışılan, ABD Kongresi’nin uygulanması için uzun müddettir baskı yaptığı yaptırım kararını evvelki gün uygulamaya geçirdi. Trump’ın CAATSA kapsamında Türkiye’ye yönelik uygulanacak yaptırımlar ortasındaki en değerlisini, Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı’na (SSB) verilecek ihracat lisanslarının engellenmesi oluşturuyor.
Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) silah ve teçhizat muhtaçlıklarını karşılayan SSB ile ABD şirketleri bundan sonra yeni projelerde paydaşlık yapamayacak. CAATSA yaptırımlarının kaldırılması da Türkiye’nin S-400’ün mülkiyetinden vazgeçmesine bağlandı. CAATSA yaptırımlarıyla ABD’nin uzun müddettir Türkiye’ye uyguladığı savunma sanayii ihracat yasağı resmileşmiş oldu. Yaptırımın kısa vadede Türk savunma sanayiini etkilemesi beklenmezken bu yaptırımın uzun müddet uygulanması durumunda Türkiye’nin ABD’nin yanı sıra öteki ülkelerden de savunma sanayii eserlerini tedarik etmede zorluk yaşayabileceği belirtiliyor.
BİDEN BEKLENECEK
ABD’nin yaptırım kararını açıklamasının akabinde Türkiye’nin yaptığı resmi açıklamalar, Ankara’nın yaptırıma yönelik karşı adım için Biden idaresinin tutumunun bekleneceğini ortaya koydu. Ankara’dan gelen açıklamalarda yaptırım kınanmasına rağmen ABD ile diyaloğa yapılan vurgu dikkat çekti.
ABD’nin CAATSA adımının, diplomatik ve askeri tarafları konusunda Cumhuriyet’e konuşan uzmanlar, yaptırımların iki ülke ortasında halihazırda makus olan ilgileri daha da karmaşıklaştırdığına dikkat çekerken Biden idaresindeki ABD-Türkiye ilgilerindeki birinci sınamanın yaptırımlar olacağını vurguladı.
‘UZUN VADEDE ETKİLER’
Savunma Sistemleri Uzmanı Arda Mevlütoğlu, CAATSA yaptırımlarının Türkiye’nin halihazırda kullandığı ABD menşeli F-16’lar başta olmak üzere silah ve teçhizatların bakımını etkilemeyeceğini, fakat yaptırımların Türk savunma sanayii kesimini uzun vadede olumsuz etkileyebileceğini belirtti.
Mevlütoğlu, şöyle konuştu: “F-16 uçaklarının da ortalarında bulunduğu Amerikan menşeli savunma sanayii eserleri aslında alınmış şeyler, kullanılıyor. Bunlar Dış Askeri Satım (FMS) denilen yolla alındı, bunların lojistiği, bakımı bir çeşit garanti altındadır. Bunlara yönelik ayrıyeten bir ambargo uygulanmadığı sürece ABD’nin son açıkladığı CAATSA yaptırımları bu tıp yedek modül alımlarını kapsamıyor. Bu yaptırımın Türk savunma sanayiine hem ihracat hem üretim manasında kısa vadede olumsuz tesirleri olacaktır. Bir öteki risk de farklı ülkelerin firmalarının durumdan görev çıkarmasıdır. Öbür ülkelerin savunma sanayii şirketleri de CAATSA yaptırımı uygulanmış SSB ile iş yapar duruma girmekten çekinebilirler, Türkiye’ye muhakkak bir müddet aralı davranabilirler, bundan ötürü da faaliyetler etkilenebilir. Kısa vadede çok kolay geçmeyecek, aşikâr ziyanları olacaktır. Lakin gerçek adımlar atılabilirse bunun Türk savunma sanayii açısından olumlu bir duruma çevrilmesi mümkün. Ancak CAATSA yaptırımının uzun vadede sürmesi durumunda daha öbür meseleleri da tetikleyebilir.”
‘TARİHİ DİP’
Mersin Üniversitesi Memleketler arası Alakalar Kısmı öğretim üyesi Kaan Kutlu Ataç, Türkiye’nin ABD’ye uyguladığı yaptırımlarla “ilişkilerde tabanın görüldüğünü”; Biden periyodunda alakaların düzeltilmesi için karşılıklı adımların geleceğini, lakin ilgilerin tamiri için uzun bir yol bulunduğunu belirtti.
Ataç, şu değerlendirmeleri yaptı: “Türk-Amerikan alakaları öteden beri inişli-çıkışlı olmuştur. ABD’nin Türkiye ile alakası katiyetle ‘stratejik ortaklık’ seviyesinde değildir. Fakat her ne olursa olsun tıpkı ittifak yapısı içinde olan iki ülkeden birinin başkasına tek taraflı olarak bu kadar ağır bir tavrın olması kabul edilebilir değildir. Bugün Türk-Amerikan bağlantıları tarihi tabanı görmüştür. Trump’ın Biden idaresine devredeceği TürkAmerikan bağlantıları çok örselenmiş ve darbe almış bir bağ yumağı haline gelmiştir. Biden idaresi geldikten sonra tabana vurmuş durumda olan TürkAmerikan bağlarını normalleştirmenin yolları aranacak. Olağanlaşmayı değil, olağanlaşma için hangi yolların izleneceği konuşulacak. Bu da uzun vakit gerektiriyor. Türk-Amerikan ilgilerinde itimat sarsıldı. Bağlar hiçbir vakit ‘stratejik ortaklık’ seviyesinde değildi lakin bu kadar da parçalanmamıştı. Bu münasebetlerin büsbütün eski hale gelmesi mümkün değil, lakin alakaların onarılması mümkün. Biden periyodunda alakaların kolay olmayacağı kesinlikle, sıkıntı bir süreç olacak. Burada Washington ve Ankara’daki siyasi karar alıcıların niyet beyanı gerekiyor. Türkiye’nin son devirde ABD’yle ve AB’yle diyaloğa ve diplomasiye açık olduğuna yönelik açıklamalarını görüyoruz. Burada kelamların harekete dönüştürülmesi sürecinin nasıl işleyeceğini göreceğiz. Ama münasebetlerin tamiri tarafında uzun ve çetrefilli bir yol var.”
LOĞOĞLU: KAYBET-KAYBET GİRDABI
Türkiye’nin eski Washington Büyükelçisi Faruk Loğoğlu, Türk-Amerikan ilgilerinde ‘kaybet-kaybet’ girdabına girildiğine dikkat çekerken “ABD’nin yanlış, uygunsuz, yakışıksız adımına karşı çıkar yol, bu işin iki ülke ortasında görüşme ve diplomasi yoluyla aşılmasına çalışılmasıdır” değerlendirmesini yaptı.
Loğoğlu, şöyle konuştu: “Trump idaresi giderayak bir yanlışa daha imza attı. Bu tutum, ittifak anlayışına uygun bir davranış değil. Ama bu birinci kez olan bir şey değil, 1974’ten beri tekraren bunu yapmış bir ABD’den kelam ediyoruz. Ama bu yanlış bir adımdır, ne ABD ne Türkiye’nin çıkarlarına hizmet edecek bir adımdır. ABD, bu yaptırımlarla Türkiye’ye bir maliyet yaratmak istiyorsa Türkiye’nin de ABD’ye yaratabileceği maliyet yüksek olabilir. Türkiye, o denli ya da bu türlü ABD’nin güvenliği ve ulusal çıkarları bakımından değer arz eden gerginlik ortamlarının merkezindeki bir ülkedir. O bakımdan karşılıklı bir kaybet-kaybet girdabına girilmiş durumdadır. Bu üzere durumlarda gündeme getirilen İncirlik kartı vardır. Ben bunun faydalı ve geçerli olduğunu düşünmüyorum. ABD’nin uzun müddettir bölgede Yunanistan’dan Güney Kıbrıs Rum Kesimi’ne, Suriye’ye kadar alternatifler aradığını biliyoruz. Kürecik ise NATO sistemine bağlı bir radar üssü olduğu için ABD’ye yönelik bir adım değil, NATO’ya ve kendi güvenliğine yönelik bir adım olur. O bakımdan ben her şeye karşın tek kozu diplomasi olarak görüyorum. ABD’nin yanlış, uygunsuz, yakışıksız adımına karşı çıkar yol bu işin iki ülke ortasında görüşme ve diplomasi yoluyla aşılmasına çalışılmasıdır. Karşı koz olarak atılacak adımlar kesinlikle ABD’ye kısa vadede ziyan verir, lakin Türkiye de ziyan görebilir. O nedenle bu çeşit adımların iyi kıymetlendirilmesi lazım. Türkiye’nin ABD’yi cezalandırmaya yönelik değil de kendi bölgesindeki ehemmiyet ve yükünü hissettirecek bir yaklaşım oluşturması lazım. Suriye, Irak, İran, Ermenistan, Doğu Akdeniz ya da Türk-Yunan hususlarında Türkiye’nin tartısını, kıymetini anlatması lazım. Türkiye, kendi ayağına kurşun sıkarak değil, duruşumuzun güçlü olduğunu gösterecek bir strateji ve diplomasi izlemesi gerekiyor. Türkiye’nin önünde kritik aylar var. Biden’ın önünde kendi iç siyaseti, Çin ve Rusya ile alakalar başta olmak üzere Türkiye’den daha öncelikli mevzular var. Türkiye’nin, önümüzdeki devri ABD ve AB ile alakaları Türkiye’nin pahasını kabul ettirecek inandırıcı atılımlar yapması, bağlantılarda yeni bir sayfa açılmasını sağlayabilir. Sonuç olarak kozlar Washington’ın ve Brüksel’in elinde değil, Ankara’nın elinde. Bu kozlar dışarıda diplomasi, içerde demokrasidir.”
ÇAVUŞOĞLU’NDAN POMPEO’YA ‘YAPTIRIM’ TELEFONU
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, ABD’nin yaptırım kararıyla ilgili ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ile telefonda görüştü. Türk Dışişleri Bakanlığı yetkililerinin verdiği bilgiye nazaran Çavuşoğlu, telefon görüşmesinde ABD’nin aldığı yaptırım kararına Türkiye’nin reaksiyonunu iletti.
AKAR: İTTİFAKIN TÜM KIYMETLERİNİ SARSTI
Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, ABD’nin Türkiye’ye yönelik CAATSA yaptırımı uygulanması kararıyla ilgili yaptığı açıklamada, yaptırım kararının müttefiklikle bağdaşmadığını belirterek, “Bu yaptırım kararı ülkelerimiz ortasındaki ittifakın tüm kıymetlerini sarsmıştır. Fakat ülkemizin ve asil milletimizin savunma ve güvenliğini sağlamaya yönelik çalışmalara azim ve kararlılıkla devam edilecektir. ABD’nin, ülkemizin S-400 Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma sistemi tedariki nedeniyle, müttefiklikle, mevcut askeri, politik gerçeklerle bağdaşmayan yaptırım kararını kınıyoruz. Bir NATO üyesi ülkeye yaptırım uygulanmasının müttefiklik ruhuna ziyan vermenin ötesinde müttefikler ortasındaki itimadı kökünden sarsacağı açıktır” dedi.
Türkiye’nin hava ve füze savunması dahil, güvenliği için gerekli her türlü önlemi aldığını söyleyen Akar, “Kore savaşından bu yana müttefikimiz olan ABD ile mevcut askeri, politik durum çerçevesinde bölgesel ve global savunma ve güvenlik hususlarında işbirliği ve dayanışmaya dönülmesi, bölgesel ve global barış ve güvenliğe de kıymetli katkılar sağlayacaktır” diye konuştu.
MİLLETLERARASI HUKUKA SAYGISIZLIK GÖSTERİSİ
ABD’nin “Düşmanlarla Yaptırım Yoluyla Çaba Etme Yasası” (CAATSA) kapsamında Türkiye’ye sonlu bir biçimde yaptırım uygulama kararına İran da reaksiyon gösterdi. Evvelki gün Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ABD’nin yaptırımları ‘hoyrat’ bir formda kullandığını belirterek, “ABD’nin Türkiye’ye yaptırım uygulaması, milletlerarası hukuka karşı kibirli tavrının bir öteki tezahürüdür” demişti.
Lavrov bu yaklaşımın askeri-teknik işbirliği de dahil olmak üzere, memleketler arası alanda sorumlu bir iştirakçi olan ABD’nin güvenilirliğine katkı sağlamadığını da söz etmişti. ABD’nin yaptırım kararına bir reaksiyon de son günlerde Türkiye ile tansiyon yaşayan İran’dan geldi.
İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Şık, ABD’nin Türkiye’ye karşı yaptırımlarını “uluslararası hukuka saygısızlık” olarak niteleyip kınadı. Açıklamada ABD’nin yaptırımlara olan bağımlılığını ve memleketler arası hukuka olan saygısızlığını bir defa daha gözler önüne serdiğini kaydeden Şık, “ABD’nin Türkiye’ye açıkladığı yaptırımları kınıyor, Türk halkı ve Türk hükümetinin yanında durduğumuzu belirtiyoruz” dedi.
‘İNCELİKLE TASARLANDI’
Yaptırım kararına ait ABD’den de dolaylı bir açıklama geldi. İngiliz Financial Times gazetesine açıklama yapan ve ismi açıklanmayan bir ABD’li yetkili, “Yaptırımlar, ABD ve Türkiye ordularının bağlarına ziyan vermekten kaçınmak için incelikle tasarlandı” dedi.
Kelam konusu yetkilinin “konuyla direkt bağlantılı” bir durumda olduğu vurgulandı. Öte yandan Financial Times’ta yer alan bir yorumda yaptırımın hafif gözükmesine karşın “Bu yaptırım kararı Türk savuma sanayisine ziyan verebilir” denildi. ABD Hazine Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Lideri İsmail Demir ve başkanlık yetkililerinden Mustafa Alper Deniz, Serhat Gençoğlu ve Faruk Yiğit’in yaptırım listesine eklendiği bildirilmişti.
STOLTENBERG: TAHLİL BULUNMALI
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, “NATO müttefiklerinin birbirlerine yaptırım uyguladığı bir durumda olduğumuz için keder duyuyorum” dedi. Stoltenberg, “Türkiye ve tüm NATO müttefiklerine tahlil yollarını arama davetinde bulunuyorum. Daha evvel Patriot ve SAMP-T üzere NATO sistemlerinin teslimatına yönelik görüşmeler olduğunu biliyoruz. Bu sistemler, hem Türkiye’nin hava savunmasını güçlendirebilir hem de NATO ile uyumludur. Şu anda değerli olan Türkiye ve ittifak için sıkıntı olan bu duruma nasıl bir olumlu tahlil bulabileceğimize bakmaktır” sözlerini kullandı.
Cumhuriyet
