Milletlerarası komünist hareket son derece saygın bir üyesini, İran Komünist Partisi (TUDEH) başkanı Ali Havari’yi kaybetti. Berlin’de 98 yaşında ömrünü yitiren Havari, 1941’de katıldığı partinin 1984’de Genel Sekreterliği’ne getirildikten sonra ülkesinin demokratikleşmesi, işçilerin kelam sahibi olması için yılmadan çaba yürüten bir başkan oldu.
SONUÇLARI MAKÛS TAKVİYE
İran’da Şah’ı deviren mollara verdiği takviyeyle TUDEH’in yıllarca eleştirilmesine karşın Havari, kelam konusu dayanağın, “sonuçları makus olan taktiksel bir adım” olduğunu açıklamıştı sık sık. Partinin en güç, en kritik devirlerinde başarılı bir liderlik sergileyen Havari 22 Mart 1923’te İran’ın Meşhed kentinde doğmuştu. İran’da CIA tarafından düzenlenen periyodun “bağımsızlık yanlısı” Başbakan Musaddık’a yönelik 1953 darbesinden çabucak evvel uzun bir sürgün hayatı olmuştu. Sürgün yıllarında, Parti liderliğinin kararıyla Farsça öğretmek için Çin’deki Pekin Üniversitesi’ne gitmiş, İran işçilerinin sesi olarak fonksiyon görecek bir Farsça radyo istasyonu kurmakla görevlendirilmişti. Çok değil birkaç yıl sonra da ülkesine yasa dışı çabayı örgütlemek için dönmüştü. Lakin Şah idaresince tutuklanmış yoldaşlarıyla birlikte uzun mühlet azap görmüştü. İdam talebiyle yargılandığı mahkemedeki savunması bir destandır.
HAYATTA KALAN TEK ÜYEYDİ
15 yıl Şah’ın cezaevlerinde yattı. 1979 “devrimi”nin akabinde hür bırakılınca da partinin merkez yayın organı “Nameh Mardom” u yayınladı. İran’da kalma şartları zorlaşınca Havari, 1980’lerin başında, Prag’daki Barış ve Sosyalizm mecmuasının ofisinde misyon aldı. O ayrıldıktan sonra Mollalar rejimi partinin binlerce üyesini, önderini, takımını, sempatizanını tutukladı. İşkencedeki parti üyelerine partinin dağıldığı palavralarının televizyonlarda zorla söyletildiği vahim yıllardı. Binlerce parti üyesi, sempatizanı katledildi. Parti Merkez Komitesi’nin hayatta kalan tek üyesi, yurt dışında olduğu için, Havari’ydi. Parti liderliğini, teşkilatını yine inşa etmeye başladı. İslamcı “devrim”den sonra parti siyasetlerini gözden geçirip tekrar kıymetlendirmek, dinci diktatörlüğe karşı çabayı sürdürmek temel misyonu oldu. Bir yandan da İran’daki siyasi tutukluların salıverilmesi için global çapta uğraş veriyordu.
Havari partinin o kuvvetli yıllarda – bilhassa 1980’lerin sonlarında, 1990’ların başlarında Sovyetler Birliği’nin, öteki sosyalist devletlerin çöküşünden sonra – hayatta kalmasında değerli bir rol oynadı.
Parti Merkez Komitesi Nisan 1990’daki genel konseyinde, Havari’nin önerisi üzerine, “Teokratik Rejimin Reddi” sloganını partinin temel sloganı olarak benimsedi. Parti karşılaştığı daima baskılar nedeniyle 47 yıldır gerçekleştiremediği 3. Kongresini onun gayretleriyle yapabildi. Akabinde partiyi tekrar inşa etme, 4., 5. 6. Kongreleri düzenleme, 7.Kongre için hazırlanma süreci sicilindeki en parlak başarılarıdır.
Partisi çokça kusurlar yapmış, ittifaklar konusunda ne yapılmaması gerektiği düşünüldüğünde akla Şah’a karşı molları destekleyen TUDEH gelmiştir daima. Partinin bu olumsuz tavrını da “hata” olarak kabul ederek TUDEH’i gayretin içinde yine değerli bir direniş mevzii haline tutması daima takdir edilmiştir Havari’nin.
Lakin 98 yaşındaki kalbi artık daha fazlasına müsaade vermedi. Ülkesinin bağımsızlığı, halkının özgürlüğü için çarpan kalbi 21 Mart’ta durdu. Anısına hürmetle.
Mustafa K. Erdemol
Cumhuriyet
