Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Adnan Bali, ülke iktisadının en temel sermayesinin itimat olduğunun altını çizerek, “Petrol üzere doğal kaynağı, kâfi sermayesi, tasarruf fazlası olmayan bir ülke dış kaynak kullanmak zorunda. Dış kaynak kullanabilmek için de inanç duyulan bir taraf olunmalı. İtimat sarsıldığında sorun çıkar. Son devirde tabir edildiği üzere, inancın de karşılığı kolaydır aslında; hukuk ve özgür piyasa… Bu istikamette çalışmalarla ve pandemi sürecinin de aşı ilişkili olarak müsaade verdiği imkânlarla, önümüzdeki 6 ila 9 aylık süreçte iktisadın daha iyimser bir noktaya evrildiğini bütün üçüncü taraflar görebilirlerse itimat tesis edilecektir” diye konuştu. Bali, hanehalkından başlayarak, hem başarılı iş insanlarının, bilim insanlarının hem yabancı yatırımcıların tasa duymadığı bir hukuk tertibi ve öngörülebilir bir ortam oluşturulmasının Türkiye için yararlı olacağını vurguladı.
SAMİMİ BİR ANLAYIŞLA KARŞI KARŞIYAYIZ
Dünya gazetesinden Hakan Güldağ’ın haberine nazaran, şu anda bu yaklaşımın, zamanlama prestijiyle da çok iyi bir başlangıç olduğunu tabir eden Bali, “Ben şu anda harikulâde bir diyalog ve uyum ortamı görüyorum. Gerek gerçek bölümle gerek özel bölümle gerek akademik dünya ile çok ağır bir temas kelam konusu. ‘Usulden diye’ de değil, karşılıklı etkileşimle, direkt siyasetleri husus edinen bir yaklaşımla… ‘Bizi eleştirin, yanlış gittiğini düşündüğünüz şeyler konusunda bizi uyarın’ diyen samimi bir anlayışla karşı karşıyayız” dedi.
AKSİ DOLARİZASYON BAZ SENARYO OLMALI
İktisat idaresinin şu anda ortaya koyduğu bu tabloyu sürdürebilmesi ve bunun kesintiye uğramaması için kimi küçük, süratli başarılara muhtaçlık olduğunu vurgulayan Bali, “Biz bunu sağlamalıyız; ülke olarak, iktisat olarak, büyük kuruluşlar olarak bunun sağlanması için, bu kredibilitenin artması için çalışmalıyız. İşler iyiye gitmeli ki bu siyasetler sürdürülebilir olsun. Bunun da kilidini karşıt dolarizasyonda görüyorum. Bir formda karşıt dolarizasyon oluşmalıdır” dedi. Döviz alımlarında esasen yaygın halde perakende, küçük dengeli bir alım tablosundan bahsedilemeyeceğini tabir eden Bali, dövizde ortalama alım düzeylerine yaklaşıldığında süratli çözülmeyle birlikte karşıt dolarizasyonun başlayacağını söyledi.
Evvelden kur yükseldiğinde bunun döviz kazandırıcı faaliyetlerde bulunanlarda, ihracatçılarda rekabet gücü yarattığını, fakat şu anda pandeminin buna gereğince müsaade vermediğini söz eden Bali, şöyle konuştu: “Tabii ki insan hayatı en değerli hadise. Ondan taviz verme biçiminde değil ancak mümkün olduğu kadar da ekonomik aktiviteyi sürdürülebilir kılmak için önlemlerle bunu bir ortada götürmeye çalışıyorlar. Bu olabilirse, aşı ile birlikte ülkeler bu sarmaldan yavaş yavaş çıkabilirse, aksi dolarizasyonla bunun hızlanması mümkündür. Bana nazaran bu, baz senaryo olmalıdır.”
Makroekonomik göstergelerdeki bozulmalara ait de Bali, iktisatta esasen 2018’in ikinci yarısından itibaren majör kahırlar yaşanmaya başlandığını, bozulan göstergelerin düzeltilebilmesi için şu anda, yapılmış olan düzenlemelerin kaldırılması suretiyle evvelki periyoda dönüldüğünü, lakin ortadan geçen mühlet içerisinde de değerli bir kaybın oluştuğunu düşündüğünü söyledi.
ÖZGÜR PİYASA KÜLTÜRÜ ZİYAN GÖRDÜ
İzlenmiş olan iktisat siyasetleri nedeniyle hür piyasa kültürünün ziyan gördüğünü belirten Bali, Mayıs 2019’da katıldığı bir toplantıda da söz ettiği şu kelamları aktardı: “Serbest piyasa bolluk, rahmet demektir. Denetim ise darlık, bereketsizlik, kısıt demektir. Zira gerçekte olmayabilecek talepleri uyarır, fiili hale getirir. Bir şeyin kısıtlı olduğu, olabileceği hissini verdiğiniz andan itibaren, insan organizması dahi savunma refleksiyle bunu gereksiniminin üzerinde talep etmeye başlar. Bunun için özgür piyasanın unsurlarına ve dinamiğine sonuna kadar bağlı kalmak kıymetli. Kısa devirlerde istek ettiğimiz sonuçları çabucak vermiyor diye biraz meşakkatli olabilecek bu yoldan vazgeçmenin sonuçları olur. Bazen daha farklı uygulamaların kısa müddette sonuç verebilir olması pratik gelebilir fakat kalıcı olamaz. Daha berbatı tahrip edicidir. Özgür piyasa ve bunun hukukunun oluşması bu bakımdan son derece değerlidir.”
Kazanımların, 2018’in ikinci yarısından sonra rahip kriziyle başlayan süreçte üst piyasa bozulmaları ve onun makroekonomik yansımalarıyla kaybedildiğini söyleyen Bali, Türkiye’nin yıllarca en kıymetli çıpası olan ve yabancılar karşısında Türkiye kıssası anlatırken en değerli destek olarak aktardıkları bütçe açığının GSYİH’ya oranındaki artışa dikkat çekti. Bu oranın geçmişte yüzde 1,1-1,3 ortasında tutulduğunu belirten Bali, “İki seçim yapıldığı yıllarda dahi bunlar korunuyordu. Biz bunu çatır çatır anlatıyorduk. Yabancı da ‘Siyasi gündem her ne olursa olsun bu ülkede mali disiplin var’ diyordu. Bu artık ne oldu? Yüzde 5’ler civarında ” diye konuştu.
Geçmişte bankacılık sisteminin NPL denilen problemli krediler oranının yüzde 1,4’lere kadar gerilediğini, şu anda ise bu oranın yüzde 4,5-5,5 civarında seyrettiğini söz eden Bali, yakın izleme ve sıkıntılı krediler toplamının 4 özel bankada yüzde 20’ye yakın olduğuna dikkat çekti. Bali, ikinci küme krediler de düşünüldüğünde bunların hepsinin karşılık yükü olduğunu ve karlılığı düşürdüğünü, karlılık düştüğünde de özkaynak yeteri kadar beslenemediği için kredi kapasitesinin zayıfladığını söyledi.
ADNAN BALİ’DEN SATIR BAŞLARI:
İşlerin iyiye gitmesinin kilidi aksi dolarizasyon
– Önümüzdeki 6 ila 9 aylık süreçte iktisadın daha iyimser bir noktaya evrildiğini bütün üçüncü taraf ar görebilirse itimat tesis edilecektir.
– Hanehalkından başlayarak, hem başarılı iş insanlarının hem bilim insanlarının hem de yabancı yatırımcıların tasa duymadığı bir hukuk tertibi ve öngörülebilir bir ortam oluşturulması Türkiye için yararlı olur.
– İşler iyiye gitmeli ki yeni siyasetler sürdürülebilir olsun. Bunun da kilidini aksi dolarizasyonda görüyorum. Zıt dolarizasyon baz senaryo olmalı.
– İktisatta 2018’in ikinci yarısından itibaren majör ıstıraplar yaşanmaya başlandı, şu an düzenlemeler kaldırılsa bile kıymetli bir kayıp oluştu.
– Kısa devirlerde istek ettiğimiz sonuçları çabucak vermiyor diye yoldan vazgeçmenin sonuçları olur. Daha berbatı tahrip edicidir.
– İki seçim yapıldığı yıllarda bütçe açığı/GSYH oranı korunuyordu. Biz bunu çatır çatır anlatıyorduk. Artık yüzde 5’ler civarında.
– Klâsik olmayan, kredibilite kaybına neden olan bütün ögeler teker teker gideriliyor.
– Yüzde 18,5’ten kredi alanların değerli bir kısmı, mevduat yapıp arbitraj geliri elde edebildiler ya da döviz olarak değerlendirmeye başladılar.
– Kalkınma planı güncellenmeli, sorumlular ıslak imzayla şahsen adreslenmeli.
– Bugün programlar açıklıyoruz. 3 ay geçmeden revize ediyoruz, tekrar açıklıyoruz. Bu türlü bir yerde hangi itimat, hangi öngörülebilirlik, hangi hesap verilebilirlik olur?
‘İCATÇI’ BİR STİLDE FORMÜLLERLE TAHLİL ARANDI
İşler bir müddet sıkışmaya başladığında problemlere standart, milletlerarası normlarla uyumlu olmayan “icatçı” bir stilde usullerle tahlil bulunmaya çalışıldığını belirten Bali, şöyle konuştu: “Hayatın hiçbir alanında olabilecekten daha fazlası elde edilemez. Bu, bilime karşıt. Kısa vadede olur üzere zannedildi. Onun için de teknikler denendi. Merkez Bankası rezervleri eridi, enflasyon yükseldi, işsizlik yükseldi. Bunun dolar ve faizler üzerindeki tesirleriyle de gerçek dala, oradan bankacılık bilançosuna her yere tesiri oldu. Şu anda yapılanlar da bunların ayıklanması, temizlenmesi sürecine işaret ediyor. Neler yapılıyor? Klâsik olmayan, kredibilite kaybına neden olan bütün ögeler teker teker gideriliyor.”
YÜZDE 18,5’TEN KREDİ ALANLAR İŞ, İSTİHDAM YARATMADI
Geçen yıl mevduat faizleri yüzde 22-23 bandında iken yüzde 18,5 ile kredi paketi açıklandığını ve İş Bankası’nın bu pakete katılmadığını hatırlatan Bali, “Tutarlı olmayan bir şeyi yaparak güvenilirliği tahrip ettiğimizde yarın esasen gerçek iş yapma güvenilirliğimizi kaybederiz” dedi. Açıklanan paketin iktisada beklendiği üzere tesir etmediğinin altını çizen Bali, “Benim gördüğüm şey şu; yüzde 18,5’tan kredi alanlar aş, iş, istihdam mı yarattılar? Ne oldu? Krediyi alanların kıymetli bir kısmı, mesela mevduat yapıp arbitraj geliri elde edebildiler ya da döviz olarak değerlendirmeye başladılar. Bir kısmı da ‘İhtiyaten tutayım ne olur ne olmaz tahminen bu krediye ulaşamayabilirim’ dedi. 22-23 mevduat faizi varken 18,5’tan kredi vermeye başlayınca ve sonrasında her toplantıda bir faiz indirimi geleceği beklenti olmaktan çıkıp siyasi bir öngörü haline dönüşünce, daha evvel kredi kullananlar dahi kredisini kapattı ve beklemeye başladı. Kredi talep edenler de bunu fiyatın daha da düşeceği öngörüsüyle ‘Herhalde buradan daha aşağıya inmez’ dediği yere kadar bekledi, talebini öteledi. Kredi talebi de tam o tabanın bulunduğu yerden sonra canlanmaya başladı. Bu nedenle paket, aslında ekonomiyi canlandırmaya da yetmedi, krediyi artırma maksadına de hizmet etmedi” diye konuştu.
PLANLAR GÜNCELLENİP GERÇEKLEŞMELER AÇIKLANMALI
Adnan Bali, geçmişte, 25 ana başlık içeren bir kalkınma programı ile siyasetler ve stratejiler belirlendiğini, bunun altında da 1.300 civarında aksiyon planı oluşturulduğunu hatırlattı. Bali, bu aksiyonların tekrar gözden geçirilip güncellenmesi gerektiğini lisana getirerek “Sorumlular ıslak imzayla şahsen adreslenmeli. Kamuoyuna muhakkak dönemlerle evvelce taahhüt edilmiş maksatlardaki gerçekleşmeler açıklanmalı. Öngörülebilirlik ve hesap verilebilirlik fakat bu türlü bir düzenle olur. Bugün programlar açıklıyoruz. 3 ay geçmeden programları revize ediyoruz, tekrar açıklıyoruz. Bu türlü bir yerde hangi itimat, hangi öngörülebilirlik, hangi hesap verilebilirlik olur? Onun için ben mevcut durumun kolay olmamakla birlikte, çözülebilecek ve yönetilebilecek olduğunu düşünüyorum” dedi.
SABİHA BALİ ANISINA KÜTÜPHANE
Adnan Bali’nin annesi merhum Sabiha Bali’nin anısını yaşatmak üzere, Gaziantep İslahiye’de 61 yıl boyunca cezaevi olarak kullanılan binanın, geçen ağustosta, “İslahiye Sabiha-Aziz Bali İlçe Halk Kütüphanesi”ne dönüştürülmesiyle ilgili Bein İz TV tarafından bir belgesel sinema hazırlandı. Vedat Atasoy’un yönettiği, Mehmet Payaslıoğlu’nun imaj direktörlüğünü üstlendiği belgesel, Bein İz TV’de yayınlanacak.
Cumhuriyet
