Adalet Bakanlığı’nın yayımladığı 2019 yılına ilişkin isimli istatistiklere nazaran geçen yıl Türkiye’de “cinsel dokunulmazlığa karşı suç” kapsamında 49 bin 57 dava açıldı.
Bunların 22 bin 689’u, yani yarıya yakını evlatlara yönelik cinsî istismar suçlarıydı.
Pekala evlatlara yönelik cinsî istismar kabahatleri nasıl kayıt altına alınıyor, sayılar neden azalmıyor ve bakanlıklar bununla savaş için hangi tedbirleri alıyor?
2012-2019 ARASINDA YÜZDE 29 ORANTISINDA ARTIŞ
Adalet Bakanlığı’nın açıkladığı istatistikler, 2012-2019 arasında Ceza Duruşmaları’nda evlatların cinsî istismarı hata ve karar sayılarını veriyor.
Buna nazaran 2012’de evladın cinsî istismarı davalarındaki cürüm sayısı 17 bin 589’du. 2019’da bu sayı 22 bin 689’a çıktı.
Bir diğer deyişle, evladın cinsî istismarı davalarında yaklaşık yüzde 29 orantısında artış var. Bu artış, yalnızca açılan dava sayısındaki artış nispetini veriyor. Nüfusa dayalı artış orantısı ya da isimli makamlara bildirilen tüm vakaları kapsamıyor.
2012’de bu hususta açılan davalarda 10 bin 891 adet, yani yüzde 52 orantısında mahkumiyet kararı verildi.
2019’da ise orantı yüzde 55’e yükselmişti, 15 bin 651 mahkumiyet kararı çıktı.
Bu istatistikler, mahkum olan kişi sayısını vermiyor. Bir kişi birden ziyade ceza aldığında, mahkumiyet sayısı da artıyor.
Bu günahların 2012’de Türk Ceza Kanunu (TCK) uyarınca açılan davalardaki cürümler içindeki orantısı yüzde 0.7’ydi. 2019’da bu orantı yüzde 0.8’e yükseldi.
Evladın cinsî istismarı hatalarının, tekrar isimli makamlara yansıdığı kadarıyla, en çokça Marmara Ortamı’nda; en az sayıda da Şark Anadolu’da görüldüğü de Bakanlık olgularında görülüyor.
Ayrıyeten mahkumiyet kararı yüzde 60’la en ziyade Ege Kesimi’nde, yüzde 47’yle en düşük Güneydoğu Anadolu Kesimi’nde verildi. En çokça beraat kararı verilen ortam de yüzde 27,2 ile Şark Anadolu Yeri oldu.
Bu sayıların ve bölgesel faktörlerin ne meale geldiğini ve evladın cinsî istismarının önlenmesi için neler yapılması gerektiğini bilirkişilerle ve ilgili bakanlıklarla konuştuk.
EVLADIN CINSÎ İSTİSMARININ ÖNÜNE GEÇMEK İÇİN NE YAPILIYOR?
Getty ImagesAile, Çalışma ve Içtimaî Hizmetler Bakanlığı’ndan BBC Türkçe‘ye konuşan bir yetkili, “hem istismarı engellemek, hem farkındalık geliştirmek, hem de evlatları rehabilite etmek için çok şey yapıldığını” söylüyor.
Ailelerin bu tip vakalarda inkâr yoluna gitmesinin tüm yerkürede görülen bir durum olduğunu belirten yetkili, “Türkiye’deki değişime bakmak gerektiğini, 2016 sonrası bakanlığın Ulusal Eğitim Bakanlığı’yla birlikte yaptığı farkındalığı artırma çalışmaları sebebiyle daha çokça vakanın bildirildiğini” söyledi.
Yetkili, sayıların neden azalmadığına yönelik sorumuzu ise “hem mahallî seviyede hem ferdi vaka bazında tespitlerin yapıldığını, incelemeler yapılıp ona nazaran tedbirler alındığını fakat bunu açıklama merci olmadıklarını” söyleyerek yanıtladı.
Yetkili, birtakım ortamlarda vakalarda süratli artış yaşandığında nasıl tedbir alınabileceğini araştırıp raporların bakanlığa sunulduğu haberini verdi.
‘MÜFREDATTA HÂLÂ ‘BEDENİME DOKUNMA’ KAVRAMI TARTIŞILMIYOR‘
Diyarbakır Barosu’ndan evlat hakları üzerine çalışan avukat Gazal Bayram Koluman da, daha çokça vakanın bildirildiğini söylüyor. BBC Türkçe
“Geçmişte de vakalar çok ziyadeydi gelgelelim yansımıyordu diye düşünüyoruz. Kişiler bilinçlendikçe isimli mercilerde daha görünür hale geldi bu sorun. Fakat hâlâ gayrikâfi. Sivil Topluluk Kuruluşları, barolar çalışmalar yaptı, şahsi mektepler talepkâr oldu.
“Ancak Ulusal Eğitim Bakanlığı (MEB) bu bahiste memleket umumisine yayılan çok önemli bir çalışma yapmadı. Hâlâ MEB müfredatında cinsî eğitim ya da ‘bedenime dokunma’ kavramının tartışıldığını görmüyoruz.”
Evladın cinsî istismarının önlenmesi için hangi çalışmaların yapıldığını Ulusal Eğitim Bakanlığı’na sorduk.
Bakanlık, sorumuza yazılı bir cevap vererek bahsin “ders kitaplarına alınması için çalışıldığını” açıkladı gelgelelim çalışmaların içerik ya da vaktine dair hiçbir detay vermedi:
“Çocuk ihmal ve istismarını tedbire ve evlat haklarına dönük direkt ve dolaylı formda ünite/tema/konu/kazanımların eğitim/öğretim programlarına eklenerek ders kitaplarında bölge almasına yönelik çalışmalar yürütülmektedir.”
Getty Images‘İSTİSMARA IMKAN SAĞLAYAN MEKANİZMALAR İNCELENMELİ‘
Sorularımızı yanıtlayan içtimaî hizmet mütehassısı Emrah Kırımsoy, cinsî istismar süreçlerini her bir vaka özelinde incelemek gerektiğini, model tatbikler oluştururken bunu mümkün olduğunca çeşitlendirmek gerektiğini söylüyor:
“Kapsamlı araştırmalara muhtaçlık var. Sayısaldan çıkıp hikayelerin derinlemesine inmeye gereksinim var. Artışın nedeni çok farklı şeyler olabilir. Farkındalık arttı, öfke var, adalet arayışı var, bildirimler bu yüzden artıyor.
“Ancak samimi bir halde, hadiselerin tekrarlanmaması için ‘Durumu görmek istiyoruz’ diyerek kollar sıvanmıyor. Bir vakayı alıp nasıl oldu diye düşünürsek sorunu çözeriz.”
Kırımsoy, kâfi tedbir alınmadığını söylediği bir vukuatı da örnek veriyor:
“Karaman’da 45 evlat 4 yıl boyunca cinsî istismara maruz kaldı. Burası yatılı bir eğitim kurumu, bir adam bunu 4 yıl boyunca yapabildiyse denetimsizlik var demektir. Denetlenmemesi, evlatların 4 yıl boyunca sesini duyurabilecekleri bir mekanizma olmaması sorun.”
Kırımsoy’a nazaran, hatası işleyen kişi tek günah keçisi ilan ediliyor ve istisnaymış üzere davranılıyor lakin buna imkan sağlayan mekanizmalar incelenmiyor. Bu mekanizmaların başında da, evladın sesini duyurabileceği sağlam araçlar geliyor:
“Sorumluluk zincirini oluşturmamız gerekiyor. Bunlardan sorumlu bakanlıklar, kurumlar var.”
‘EVLATLARIN SESLERİNİ DUYURMASINI KOLAYLAŞTIRACAK İMKAN SUNULMALI‘
Evlatların cinsî istismar vakaları, büyük nispette mektepteki rehber muallimler tarafından fark ediliyor. Aile, Çalışma ve Içtimaî Hizmetler Bakanlığı yetkilisi, bu sebeple her mektebe “zimmetli” bir pedagog bulunduğunu, rehber hocaların şüphelendikleri durumları bu pedagoglara bildirdiğini, sürecin devamında bakanlığın kuşkuyu polise ihbar ettiğini söyledi.
Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın hususla ilgili sorumuza yazılı karşılığında da “Bakanlığımıza bağlı mektep ve kurumlarda hizmet yapan 34.311 rehber öğretmen/psikolojik danışmanın uyumunda talebelerimizi riskli ömür hadiselerine karşı güçlendirmek maksadı ile… ihmal ve istismardan korunma, ferdî sonlarını koruma… üzere hususlarda çalışmalar rehberlik hizmetleri plan ve programlarında nokta almaktadır.” sözleri vardı. Çalışmaların ne olduğuna dair detay paylaşılmadı.
Içtimaî hizmet mütehassısı Kırımsoy ise birtakım mekteplerde 600 talebeye 1 rehber muallim düştüğünü, sağlıklı ve tertipli bir muhabere kurulamadığını söylüyor:
“Sadece sorun çıktığında muhabere kurulacak bir mahal yaratıyorlar. Meğer evlatların seslerini duyurmasını kolaylaştıracak, itimat bağı kurabileceği bir imkan sunulmalı. Yetişkinler polise, psikoloğa kendi imkanlarıyla gidip daha rahat hareket edebiliyor. Evlatların birebir imkanlara sahip olduğunu düşünmek haksızlık. Içtimaî hizmet bilirkişileri oluşturulmalı.”
Kırımsoy, Türkiye’de pedagog yetiştiren bir üniversite olmadığını, bunun devletin verdiği bir “kadro unvanı” olmaktan öteye gidemediğini de anlatıyor:
“Pedagogları farklı branşlardan atıyorlar. Içtimaî çalışma hizmetlisi takımı açtılar örneğin, ona da sosyolog, psikolog, muallim, infaz müdafaa memurlarını atayabiliyorlar.”
Koluman da, rehberlik hocalarının çoğunlukla isimli mercilere hikayesi yansıtma kanalı olarak kaldığını, hocalara daha çokça eğitim verilmesi gerektiğini ve evlatların bu biçimde itimadının sağlanması gerektiğini söylüyor.
‘EVLAT ASLINDA SUSMUYOR, ONU DİNLEMEYEN YETİŞKİNLER‘
Getty ImagesTürkiye’de bildirilen vakalarda mağdur kız evlatları, erkek evlatlarına nazaran çok daha ziyade. Gelgelelim bilirkişiler ve evlat dernekleri, erkek evlatlarının da istismara maruz kaldığını söylüyor.
Emrah Kırımsoy, erkek evlatlarla ilgili tabuların daha güçlü olduğunu ve isimli süreçlere yansımadığını söylüyor:
“Yetişkinlerin evlatları üzerinde sorumlulukları; devletin de yükümlülükleri vardır. Fail çoğunlukla evlatların en yakınındaki, en güvendiği insanlardan oluyor. Evlat söz etmeye çalıştığında ‘Yalandır’ üzere yansılarla kendimizi kandırıyoruz. Evlat aslında birçok hikayede susmuyor, onları dinlemeyenler yetişkinler.
“Bir de cinsî istismara maruz kaldığında hayatı söner, üzere bir yaklaşım var. Bu da aileleri durduran bir yaklaşım.”
Avukat Gazal Bayram Koluman da, evladın bu vakaları uzun müddet gizlemesinde kendisine inanılmayacağı inancı, münhasıran fail babaysa ananın kendisinden nefret edeceği niyeti olduğunu söylüyor:
“Çocuğa bu itimadın verilmesi gerekiyor. Fakat evlat söyledikten sonra da, töre cinayetleri ya da aile kopuşları olacağı için mahsusen kalabalık ailelerde isimli mercilere yansımıyor. Çalışmayan bir bayan bağlamında baktığınıza ek özgürlük olmayışı, uzun müddet sessiz kalmayı doğuruyor.”
Kentlerde nüfusun daha az olduğu ve kalabalık aile hayatının çoğunlukta olduğu Şark Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Yerleri’nde duruşmaya yansıyan vaka sayısının sair yerlere nazaran çok daha az olmasının sebebinin bu olabileceği bedellendiriliyor.
DİYARBAKIR’DA 2015’TE BAŞLAYAN DAVA 2019’DA SONUÇLANDI
Koluman, bir erkek evladın birden çokça erkek evlat tarafından cinsî istismara maruz kaldığı bir davayı örnek veriyor:
“Diyarbakır’ın bir kazasında, 2015’te bir vaka yansıdı isimli mercilere. Ana, evlatta sorun olduğunu fark edip rehber hocaya gidiyor, rehber muallim devlet hastanesi psikoloğuna yönlendiriyor.
“Devlet hastanesi psikoloğu, ‘Boşanmış ailenin tek evladı, problemler ondan kaynaklı’ diyor. 3 ay tedavi bu türlü gidiyor. 3.ayın ahir evlat durumu psikoloğa anlattığında hadise isimli mercilere yansıyor.
“Çocuk, kendi tabirine nazaran 17 erkeğin cinsî istismarına uğradı. Dava boyunca mağdur evlat, isimli tıpta hem fiziki hem ruhsal olarak birebir aşamalardan iki kere geçti. Dava 2019’un kasım ayında sonuçlandı.
“Eylemi yapanların hepsi de 14-17 yaş arası çocuklardı. Ceza yasasında indirimden faydalandılar. Bu, çok bilinen bir siyasetçinin kazası. Bu sebeple hiçbir avukat bu kazada davanın tarafı olmak istemedi. Baroda biz ceza alması gereken devamlı bir kabahat olduğunu düşünüp, Avrupa İnsan Hakları Duruşması kriterlerini baz alarak taraf olduk.”
AFPDAVA SÜRECİNDE EVLADI KORUMAK İÇİN HANGİ TEDBIRLER ALINIYOR?
Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı yetkilisi, fail aile içindeyse ve evladın korunamayacağını düşünüyorsa, kollayıcı aile yanına verilmesinin münasip olup olmadığının değerlendirildiğini; şayet müsait değilse bu evlatlar için kişisel kurumlar olduğunu söylüyor.
Dava sürecinde de artık evlatlardan tek bir defa söz alınması tatbikinin başladığı malumatını veriyor:
“Artık evlat tek bir kere tabir veriyor, bu da kameralı kayda alınıyor. Böylelikle tekraren tıpkı şeyleri yaşamasının önüne geçiliyor. Bu süreçlerde sorun yoktur demek mümkün değil, gelgelelim azami ölçüde sorunların azalması için çalışıyoruz.”
Yetkili, tüm bu vakalarda bakanlığın da taraf olduğu malumatını verdi:
“81 vilayetteki mahallî ya da ulusal medyaya husus olmuş ya da çevre medyada paylaşılmış her vakayı takip ediyoruz.Yerelde rastgele bir vakanın gözden kaçmasına pürüz olmak için bunu yapıyoruz.
“Caydırıcılığı artırmak mealinde davaya müdahil oluyoruz. Ceza düşükse istinafa götürüyoruz hukuk çerçevesinde en ağır cezanın verilmesi için, biz itirazcı oluyoruz. Misyonu aileye ya da yakınına bırakmamaya çalışıyoruz zira aile hatalı değilse esasen onlar da travma yaşamış oluyor.”
Çevre hizmet eksperi Kırımsoy ise, bunun devletin yükümlülüğü olduğunu söylüyor:
“Davalara müdahil olmak bakanlığın yükümlülüğü esasen. Son periyotta bu vakalar çok infial yarattığı için öncelik vermeye başladılar. Bunu yapma biçiminin şeffaf ve hesap sorulabilir duruma gelmesi gerekiyor.”
Getty ImagesTOPLULUĞUN ‘EVLAT‘ ALGISI MADDELERLE DEĞİŞTİRİLEBİLİR Mİ?
Aile, Çalışma ve Içtimaî Hizmetler Bakanlığı yetkilisi, evladın cinsî istismarının önlenmesi için “toplumsal rehabilitasyon” gerektiğini söylüyor.
Emrah Kırımsoy da birebir görüşte:
“Cinsel istismarın yollarını döşeyen taşlar var. Biri evlat algısı. Evladı nesneleştiren, mal olarak gören bir evlat algısı var. Bu algı da bütün pratiklere, maddelere önayak oluyor. Boşanma sürecinde, evlatların ebeveynlerini görme sürecinde icra memurları vazife alıyor. İcra memurları mal için vazife yapar. Düzeltmeye çalışılıyor bu ancak yasalar hâlâ evladı birey değil ailenin modülü, topluluğun şekillendirilebileceği bir nokta olarak görüyor.
“Yavaş yavaş da onun üzerine inşa edilen bir süreç var. Evladın varlığına müdahale edilmemesi gerektiği, evladın onay vermesi kavramı, kültürel dokumuzda olmayan şeyler.
“Bazı davalarda ‘çocuğun rızası’ kavramı var ki; çıldırtıcı bir nokta. 15 yaşındaysa evlat ‘Sevmiştir’ diyorlar. Bu hususta net olmak lazım. 18 yaşına kadar herkes evlattır, isteyip istememesi değerli değildir. Haddi çizmesi gereken yetişkindir.
“Bir de gebeyse fevkalâde durum olarak bedellendiriliyor evliliğin yolunu açmak için. Halbuki evladın gebe kaldığı durumlarda iki kez düğmeye basmak lazım. Onun tarafına evladı kendi müdafaa sahasından da çıkarıp, evlendirip yetişkin statüsüne koyuyor bu stil kararlar.”
KORONAVİRÜS SALGINI SIRASINDA VAKALARIN ARTTIĞI SANILIYOR
Yerküre Sıhhat Örgütü (WHO), 19 Haziran’da yaptığı bir açıklamada yerküre umumunda bir milyar evladın, yani evlat nüfusunun yaklaşık yarısının fizikî, cinsî ve ruhsal şiddetle karşılaştığını ve bu durumun koronavirüs salgını yüzünden getirilen kısıtlamalarla daha da kötüleştiğini açıkladı.
Getty ImagesMayıs ayında da Türkiye’de İstanbul, İzmir, Diyarbakır ve Gaziantep Baroları, evlada yönelik cinsî istismarla ilgili çeşitli raporlar hazırladı. Bu raporlara nazaran evladın cinsî istismarı için görevlendirilen avukat sayısı salgın periyodunda büyük orantıda düştü. Bunun sebebinin ise evlatların gözetici mekanizmalara erişememesi olduğu belirtildi.
İstanbul Barosu Evlat Hakları Merkezi’nin hazırladığı raporda 10 Mart – 20 Nisan tarihleri arasında 178 evlat için avukat görevlendirilmesi yapıldığını belirtiliyor. Bu sayı, salgın öncesi periyoda nazaran bir epey düşük.
1 Şubat – 10 Mart arası, yani birinci koronavirüs vakasının ilanından evvelki tıpkı vadede, 464 avukat, cinsî istismar mağduru evlatların davalarında görevlendirilmişti.
10 Mart – 20 Nisan arası 2019’da 508, 2018’de de 375 avukat evladın cinsî istismarı davalarında görevlendirilmişti.
Misal sayılar gayrı vilayetlerde de var. İzmir’de 10 Mart – 7 Mayıs arası periyotta 99; Gaziantep’te 10 Mart- 20 Nisan arası 53; Diyarbakır’da da 10 Mart – 29 Nisan arası 50 avukat mağdur evlatlar için görevlendirildi.
Gelgelelim salgın devrine ait devlet çapında olgular şimdi kamuoyuyla paylaşılmadı. Adalet Bakanlığı’nın 2020’ye ilişkin dataları gelecek sene yayımlaması planlanıyor.
Türkiye, 2011’de evlada yönelik cinsî istismar ve sömürünün engellenmesi için Lanzarote Sözleşmesi’ne taraf olmuştu. Buna nazaran Türkiye’nin “Anne-babaları, evlada bakmakla yükümlü bireyleri ve bu yolla evlatları bilgilendirip evladın itimat içinde bir hayat sürmesini sağlanması; mahallî idarelerin Avrupa Kurulu Evlatların Cinsî Sömürü ve İstismara Karşı Korunması Mutabakat imzalayarak evlat cinsî istismar ve sömürüsü konusunda tedbire ve himaye çalışmalarını desteklemeleri, başta TCK olmak üzere tüm yasal mevzuatın Lanzarote Kontratı kararları esas alınarak gözden geçirilmesini ve evlatları tesirli yasal himayesini sağlayacak biçimde güçlendirilmesi” yükümlülüğü var.
Cumhuriyet
