TÜSİAD Lideri Simone Kaslowski, “Negatif gerçek faiz siyasetine son verilmesi ve piyasayla barışılması, ülkeye tekrar yabancı sermayenin çekilmesi gerekiyor” dedi. Yeni devirde Türkiye’nin dünya ile entegre olması için de Kaslowski, “Avrupa değişiyor, AB Yeşil Mutabakatı bütün ihracat ve finansman süreçlerimizi etkileyecek. Tüm bunlar için bir yol haritası hazırlanması dış bağlar, etraf, güç ve iktisat siyasetlerinin eşgüdümlü yönetilmesi gerekiyor” değerlendirmesini yaptı.
Kaslowski’ye nazaran sağlam ve sağlam kalmanın esas kaidesi; esneklik ve suratın yanında nitelikli işgücü ve yenilikçilik. Rekabetçi kur tartışmalarına da değinen Kaslowski, şunları söylüyor: “Son salgın da çok net gösterdi ki ucuz olmanız da artık tedarik zincirlerinde yer almanız için kâfi değil. Bu eski kanılardan kurtulmak yeni dünyaya ahenk sağlamak lazım.” Lider Kaslowski’nin Dünya gazetesinin sorularına verdiği yanıtlar şöyle:
• Dünya genelinde oyunun kurallarının tekrar yazıldığı, önümüzdeki yüzyılı belirleyecek değişimler yaşanıyor. Türk iş dünyasının pandemi sürecinden çıkarması gereken temel dersler neler olmalı? Önümüzdeki devirde “sağlam”, “dayanıklı” kalmanın anahtarı nedir?
Inançlı liman olmadığı anlaşıldı. İkinci bir dalgaya ya da yeni pandemilere hazırlıklı olmak lazım. Çalışma ortamlarının sağlıklı ve emniyetli olması iş dünyası için öncelikli olmaya devam ediyor. İş yapma biçimlerimizde de dönüşüm var. Dijital alt yapıyı güçlendirici yatırımlar yapılıyor, online satış platformları, uzaktan çalışma öncelikler ortasında. Değişen talebe karşılık verebilmek için daha çeşitli yelpazede eser ve hizmet sunabilmek gerekiyor. Sağlam ve güçlü kalmanın en önemli kaideleri esneklik ve suratın yanında nitelikli işgücü ve yenilikçilik. Dijital dünyaya geçiş salgınla birlikte çok daha hızlandı. Hasebiyle bu yetkinliklere sahip işgücüne büyük gereksinim var ve iş dünyası bu alanda eğitimlere daha fazla yük vermeye başladı. Bu işgücüne uygun çalışma şartlarına uyumlu mevzuata muhtaçlık var. Yalnızca iş dünyasının değil devletlerin de bu ahenk sürecini süratli ve faal yürütmesi gerekiyor.
• Iktisatta temel göstergeler, taban yaptığı nisan ve mayıs aylarının akabinde yine üst istikametli seyir izliyor. Toparlanma işaretleri, kalıcı iyileşmeye işaret ediyor mu?
Talepte sahiden güçlü bir yükseliş var. Endüstride toparlanma hayli güçlü. İç talebi güçlendiren piyasaya fazlaca ve düşük faiz ile verilen krediler sürükledi. Negatif gerçek faiz bilhassa sağlam mal tüketimini ve konut satışlarını tetikledi. Artık yükselen faizlerle iç talebin biraz daha yataya hakikat geçeceği bir periyoda giriyoruz. Son çeyrekte iktisattaki toparlanmanın yavaşlamasını bekliyoruz. Önümüzdeki yıl ise şiddetli geçecek zira kredi aracı bu yıl ziyadesiyle kullanıldı. Artık mali ve mali genişleme ile büyümeye devam edemeyiz.
• Gerçek kur endeksi tarihi taban düzeylerinde. Buna karşın, döviz kurlarındaki çıkış durdurulamıyor. Kurdaki süratli tırmanış, “spekülatif atak”lardan mı kaynaklanıyor? Size nazaran dövizdeki artış, çok müdahaleye karşın neden durdurulamıyor?
Itimat sorunu var. Krizle gayrette daima günü kurtarmaya odaklandık, uzun vadeli istikrarı tehlikeye attık. Artık insanlarda kur tekrar artacak algısı yerleşti. Zira her yükselişte düşecek TL’ye güvenilmesi gerektiği belirtiliyor lakin bir mühlet sonra yeniden sürdürülebilir siyasetler uygulanmadığı için tekrar üst çıkıyor. Kuru sabitlemeye çalışınca hem kıymetli ölçüde rezerv kaybettik hem de kur yeniden yükselince vatandaşın itimadı sarsıldı. Net rezervlerimizin büyük kısmının bankalardan swap ile alınan borçlardan oluşması da itimadı olumsuz etkiliyor. Fakat bu mevzuda da öngörülebilir siyasetler uygulanırsa itimadı ve piyasada dengeyi sağlarız.
KURU SABİT TUTMAK İÇİN YAPILAN MÜDAHALEDEN VAZGEÇİLMESİNİ OLUMLU BULUYORUZ
• Merkez Bankası’nın kur atağı sonrasında aldığı kararlar sanayicileri nasıl etkiliyor?
Kriz sırasında verilen fazla likiditenin kesinlikle vakti geldiğinde geri çekilmesi gerektiğini başından beri söylemiştik. Vakti geldi ve Merkez Bankası artık bunu yapıyor. Daha net bir telaffuz ve öngörülebilir bir faiz siyasetiyle yapılmasını tercih ederiz. Şu anda faizler üzerinde değerli bir belirsizlik var. Faizlerin yükseldiği malum lakin nerede duracak, ne kadar müddette nasıl artırılacak hiçbir yönlendirme verilmiş değil piyasaya. Lakin genel olarak kuru sabit tutmak için yapılan müdahaleden vazgeçilmesini olumlu buluyoruz. Bundan sonra da müdahaleler umarız en aza iner.
• TL’nin gerçek pahası, 2010 yılından aşağı istikametli seyir izliyor. Buna karşın, ihracat artışı TL’nin daha pahalı olduğu 2010 öncesi periyotlara nazaran daha az. Kur rekabetçi düzeyde mi? Döviz kuru-ihracat bağlantısı bitti mi?
Rekabet artık kur ile olacak bir iş değil. Rekabet kalite ve verimlilikle olur. Bunun için eğitimli işgücüne ve teknolojiye gereksiniminiz var. Rekabetçi olmanın kısa ve kolay bir yolu yok. Islahat yapacaksınız, inovasyon yapacaksınız, bunlar için gereken alt yapınızı daima iyileştireceksiniz. Dediğiniz üzere gerçek kur tarihi düşük düzeylerde ancak dünya artık birebir dünya değil, düşük kur ihracat patlaması yaratmıyor. Kurdaki istikrarsızlık yatırım iştahını azaltıyor, hammadde ve aramalı maliyetlerini artıyor. İçeride de enflasyon artıp TL maliyetlerini artırıyor. Son salgın da çok net gösterdi ki ucuz olmanız da artık tedarik zincirlerinde yer almanız için kâfi değil. Bu eski kanılardan kurtulmak yeni dünyaya ahenk sağlamak lazım.
ÜLKEYE TEKRAR YABANCI SERMAYENİN ÇEKİLMESİ GEREK
• “Algı yönetimi-ekonomi yönetimi” bağında hassas noktalar olarak neleri sayabilirsiniz?
Iktisat her bölümün günlük hayatında ziyadesiyle hissettiği bir gerçeklik. Algıyı iyi yönetmek itimat sağlamak için çok kıymetli lakin buna iyi bir iktisat idaresi eşlik etmezse itimadı daha da fazla yıpratacaktır. Algılar eninde sonunda gerçeklerle örtüşmek zorunda. Hasebiyle yalnızca algı idaresi ile ekonomik muvaffakiyet olamaz. Öte yandan iktisatta yapılanların net ve inanç verici bir halde anlatılabilmesi siyasetlerin başarısı için gerekli.
• Endüstricinin gözünden iktisat idaresinin acil ve öncelikli gündemi nedir? Neler olmalıdır?
Salgın nedeniyle getirilen pek çok düzenleme var. Geldiğimiz noktada iş dünyasıyla tekrar bir kıymetlendirme yapılmalı. Iktisada genel olarak likidite verilmeye devam edilemez lakin hala aşikâr noktalarda dayanaklara muhtaçlık var. Evvel bunlar tespit edilmeli. Artık gereksinim duyulmayan piyasa iktisadına ters düzenlemeler kaldırılmalı.
Salgınla birlikte yaşamak zorunda olduğumuz bu periyotta büyümeyi nasıl sağlayacağız, istihdamı nasıl artıracağız; bunları tartışmalıyız. Endüstride yüksek teknolojili ve katma kıymetli üretime yönelik stratejilere yük verilmeli. Bunun uygulamaya geçmesi de araştırma-geliştirmeyi ve inovasyonu ne kadar ivmelendirdiğinizle direkt ilgili. Negatif gerçek faiz siyasetine son verilmesi ve piyasayla barışılması, ülkeye tekrar yabancı sermayenin çekilmesi gerekiyor. Dış siyasette da bu nedenle yine kimi stratejileri kıymetlendirme muhtaçlığı var. Yeni periyotta dünya ile nasıl entegre olacağız? Avrupa değişiyor, AB Yeşil Mutabakatı bütün ihracat ve finansman süreçlerimizi etkileyecek. Tüm bunlar için bir yol haritası hazırlanması dış münasebetler, etraf, güç ve iktisat siyasetlerinin eşgüdümlü yönetilmesi gerekiyor.
TEKNOLOJİ NE KADAR GEREKLİYSE MÜDAFAACI SIYASETLER DA O KADAR TEHLİKELİ
• Son periyotta, ‘Hammadde milliyetçiliği’ ve ‘Tekno-milliyetçilik’ öne çıkıyor. Ülkeler muhafaza duvarları örme uğraşında. Türkiye bu konjonktürde nasıl davranmalı?
Güç arz güvenliği açısından kaynak çeşitliliği kritiktir. Bu çerçevede Karadeniz’deki gelişmeler bilhassa dışa bağımlılığı azaltıcı nitelikte olduğunda yaratılan bedel çok daha güçlüdür. Fakat yalnızca doğal kaynaklar sayesinde ekonomik kalkınmayı başarmak mümkün değildir. Günümüz dünyasında bedel yaratılan alanlar teknoloji ve inovasyondur. Bu kaynaklara sahip olmayan pek çok ülkenin hakikat stratejiler uygulandığında önemli bir kalkınma başarısı gösterebildiğini biliyoruz. Doğal kaynaklardan elde edilen gelirler yanlışsız alanlara yönlendirilirse, verimliliği artıracak formda kullanılırsa elbette ekonomimize değerli bir katkıda bulanacaktır lakin tek başına ekonomiyi dönüştürmesi mümkün değil. İthal ikamesinin de günümüzde paha yaratmadığı bilinen bir gerçek. Yeni ve inovatif teknolojilere yönelmek ne kadar gerekliyse rekabeti engelleyen muhafazacı siyasetlerden da birebir derecede kaçınmalıyız.
DOĞU AKDENİZ’DE DİPLOMATİK ARAÇLARI SEFERBER EDEN SIYASET, ELİMİZİ GÜÇLENDİRİR
• Türkiye’nin yeni güç kaynakları bulmak için yaptığı teşebbüsleri ve bilhassa Doğu Akdeniz’deki tansiyonu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin savunduğu siyaset alanlarında memleketler arası hukuk temelinde, diplomatik araçları da seferber eden bir dış siyasetin yürütülmesi elimizi güçlendirecektir. Çünkü doğalgaz aramaları ile alevlenen gelişmelerin kaynağında uzun yıllardır çözülemeyen Kıbrıs üzere çok taraflı ve memleketler arası hukuk açısından belirsizlikler barındıran meselelerin da rol oynadığını görüyoruz.
Diplomatik, jeopolitik, ekonomik ve kültürel alandaki yumuşak gücümüzü ön plana koyan bir strateji sorunun çözülmesine katkı verecektir. Gerek AB’nin gerek Türkiye’nin ve bölge ülkelerinin meselelerin kaynağını hakikat tespit edip bunlara yönelik diplomatik ve hukuk prensipleri çerçevesinde tahlil üretmesi büyük ehemmiyet taşımakta. Tıpkı süreçte Türkiye’nin müzakere gücünü kuvvetlendirecek bir öteki ögenin ise demokrasi ve hukuk devleti prensipleri doğrultusunda hareket etmek olduğunu unutmamalıyız. Dış siyasetin iç siyaset dinamiklerinden olumlu etkilenebileceği en kritik öge bu olacaktır.
BORÇLARIMIZI ÖDERİZ KÂFI Kİ BİLİMLE İNATLAŞMAYALIM
Dış borç hala çok yüksek. Türkiye iktisadı son üç yıldır büyüyemiyor. Büyüme temposu çok düştü. Hasebiyle daima borç ödüyoruz. Son iki yıldır gerçek kesimde değerli oranda yaklaşık 60 milyar dolarlık açık durum kapatıldı. Kurdaki artışın denetim altına alınması borcun çevrilebilmesi için kıymetli. Bunun için de evvel enflasyonu denetim altına almak gerekiyor. İktisat bilimi ile uyumlu siyasetler yapmalıyız. Rezervlerimizdeki erimenin durdurulması lazım. Yoksa temerrüt riskine ait algı çok olumsuz etkilenir. CDS’lerdeki yükseliş de bunu yansıtıyor. Türkiye bugüne kadar borçlarını daima geri ödedi, bundan sonra da ödeyecek gücü var, kâfi ki bilimle inatlaşmayalım, itimadı artıracak öngörülebilir siyasetler uygulayalım.
GB ŞIMDIKI HALE GETİRİLMELİ
? Türkiye global tedarik zincirlerinde yer alan bir ülke. Dünyadaki yıkıcı süreci, “yapıcı” hale getirebilir mi?
Tedarik zincirlerinin genel olarak Batı’ya, Avrupa’da ise yakın etrafına kayması hedefleniyor. Coğrafik pozisyonun yanında istikrarlı iktisada ve nitelikli işgücüne sahip olmak, hukukun üstünlüğünü önceliklendiren demokratik bir ülke olarak müşterek bedellerde buluşmak artık çok daha kıymetli. İklim değişikliği, pak ve yenilenebilir güç, döngüsel iktisat üzere yeni bedeller de önümüzdeki devirde milletlerarası ticarete taraf verecek kıymetli birer kriter olacak. Gümrük Birliği’nin (GB) dijital iktisat ve Yeşil Mutabakatı dahil edecek formda güncellenmesi öncelikli gündem unsurumuz olmalı. Bu bağlamda AB-Türkiye ekonomik iştirakinin geliştirilmesi için önümüzde yeni bir fırsat var. Türkiye kural temelli bir tertibi, demokrasiyi, hukuk devletini, söz özgürlüğünü, dış siyasette diplomasiyi önceleyen bir tavır ile içinden geçtiğimiz bu yıkıcı süreci yapan bir sürece dönüştürebilir.
GENÇLER İÇİN GİRİŞİMCİLİK EKOSİSTEMİ GELİŞTİRİLMELİ
? Ülkenin en büyük problemlerinden biri işsizlik. Bilhassa de genç işsizliği. Bu bahse TÜSİAD olarak tahlil teklifleriniz neler?
Mayıs bilgilerine nazaran gençlerde istihdam kaybı 800 bine vardı ve işsizlik oranı yaklaşık yüzde 25. Yalnızca pandemi devrinde değil uzun vakittir genç işsizliği yüzde 18’in üzerinde. Ayrıyeten gençlerin yaklaşık üçte biri ne eğitimde ne de istihdamda. İşgücü piyasasında maharet uyumsuzluğu değerli bir sorun. Kaliteli bir mesleksel ve akademik eğitim ve hünerlerin hayat uzunluğu güncellenmesini sağlayan sistemler marifet uyumsuzluğunun giderilmesi için kritik ehemmiyette. Eğitim sisteminde araştırmayı, yenilikçiliği aşılamak, dijital yetkinlikler üzere çağın gerektirdiği hünerlere yatırım yapmak da gençleri geleceğin işlerine hazırlamak için öncelikli. Gençlerin işe geçiş süreçlerini kolaylaştırmak için nitelikli staj programlarının yaygınlaştırılmasına daha fazla ehemmiyet vermeliyiz. Girişimcilik ekosisteminin, gençlerin yenilikçi fikirlerini hayata geçirebilecekleri ve istihdam yaratabilecekleri bir alan olarak geliştirilmesi de gerekli.
Cumhuriyet
