Ulaştırma Bakanlığı’nın “Kanal İstanbul Fizibilite Raporu”nda Montrö Mutabakatı ile ilgili ikaz yapıldığı ortaya çıktı. Kontratın, Türk Boğazları ile birlikte Karadeniz’in güvenliğini de düzenleyen kıymetli bir istikrar ve istikrar dokümanı olduğu tabir edilen raporda, “Montrö Boğazlar Mukavelesi, Lozan Barış Antlaşması’ndan sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin en değerli siyasal antlaşması olarak kabul edilmektedir. Kontratın feshedilmesi ve yenisinin yapılamaması, belirsizliklere ve istikrarsızlıklara sebebiyet verebilecektir. Türkiye, Kanal İstanbul yoluyla yapılacak geçişleri düzenlerken, Montrö’nün İstanbul Boğazı’ndan uğraksız geçiş uygulamalarından açık ve örtülü bir sapma göstermemeli; 82 yıldır uygulanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin titiz bir takipçisi ve sadık bir koruyucusu olmaya devam etmelidir” denildi.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü tarafından hazırlatılan “Kanal İstanbul Fizibilite Raporu”nda “Kanal İstanbul”un Montrö açısından da bir değerlendirmesi yapıldı.
Türk Boğazları’nın taşıdığı stratejik değerin yanı sıra, dünyada öbür örneği olmayan birçok özelliklere sahip olduğu vurgulanan raporda, 20 Temmuz 1936 tarihinde imzalanan Montrö Kontratı ile ticaret gemilerinin Boğazlar’dan geçiş serbestisi prensibi korunmakla birlikte, Boğaz geçiş rejiminin Türkiye’nin güvenliğinin dikkate alınarak tekrar düzenlendiği hatırlatıldı.
HALA İŞLERLİĞİ OLAN ENDER MUTABAKATLARDAN
Türkiye açısından büyük stratejik, siyasi ve ekonomik değere sahip bir bölgeyi yakından ilgilendiren Montrö Mukavelesi’nin, imzalandığı tarihten bu yana ayakta kalabilen az çok taraflı mutabakatlardan biri olduğu vurgulanan raporda, “Türkiye’nin 82 yıldır tam bir tarafsızlık içerisinde ve titizlikle uyguladığı Montrö Mukavelesi, ülkemizin yanı sıra, Karadeniz’e kıyıdaş devletlerin ve üçüncü ülkelerin tümü için makul ve uygulanabilir bir çıkar istikrarı oluşturmaktadır. Montrö Kontratı, Türk Boğazları’ndan geçişlerde can, mal, etraf ve seyir güvenliğinin sağlanması konusunda bir düzenleme getirmemiştir. Fakat seyir güvenliği, Montrö Mukavelesi’nde öngörülen geçiş serbestisinin ayrılmaz bir ögesini teşkil etmektedir. Bu nedenle, Türkiye milletlerarası hukukun kararları yahut genel kabul görmüş mutabakat ve mukaveleler çerçevesinde geçiş güvenliğini düzenleme yetkisine sahiptir” denildi.
“LOZAN’DAN SONRA EN KIYMETLİ SİYASAL ANLAŞMA”
Raporda, İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı’nın iki açık deniz olan Karadeniz ve Ege Denizi’ni birbirine bağlayan niteliğinden ötürü, ilgili memleketler arası kontratlarda deniz ulaştırması gayesiyle kullanılan tek su yolu olduğu belirtilerek, Montrö Boğazlar Mukavelesi’nin de 164 millik bu ulaştırma koridorundan uğraksız geçişi düzenlediği hatırlatıldı.
Memleketler arası boğazlardan genel geçiş rejiminin geçiş özgürlüğü üzerine inşa edildiğine değinilen raporda, şunlar söz edildi:
“Sözleşme’de boğaz devleti olarak Türkiye’nin yetkileri temel, yetki kısıtlamaları ise istisnai niteliktedir. Montrö Boğazlar Kontratı, Türk Boğazları’nın güvenliği ile birlikte Karadeniz güvenliğini de düzenleyen, özgün haliyle günümüze kadar yürürlükte kalabilen 20. yüzyılın kıymetli bir istikrar ve istikrar dokümanıdır.
Lozan Barış Antlaşması’ndan sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin en değerli siyasal antlaşması olarak kabul edilmektedir. Sözleşme’nin fesih edilmesi ve yeni bir kontrat yapılamaması, Türkiye ve Karadeniz’e kıyıdaş devletlerle birlikte, Boğazlar’ı kullanan devletler için de belirsizliklere ve istikrarsızlıklara sebebiyet verebilecektir.
Türkiye, Kanal İstanbul yoluyla yapılacak geçişleri düzenlerken, Montrö’nün İstanbul Boğazı’ndan uğraksız geçiş uygulamalarından açık ve örtülü bir sapma göstermemeli; 82 yıldır uygulanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin titiz bir takipçisi ve sadık bir koruyucusu olmaya devam etmelidir.”
KANAL İSTANBUL İÇİN VAZGEÇİLMEMELİ
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin 1’inci hususu uyarınca Boğazlar’da denizden geçiş ve ulaşım özgürlüğü olduğuna vurgu yapılan raporda şunlar kaydedildi:
“Bu karar çerçevesinde uğraksız ve uğraklı geçişleri düzenlemeli; bu temel kuralı zedeleyecek halde Kanal İstanbul lehine bir uygulamayı zorlamamalıdır.
Türk Hükümeti, Kanal İstanbul yoluyla Karadeniz’e çıkacak kıyıdaş olmayan devletlere ilişkin savaş gemileri için sınıf, tonaj ve mühlet sınırlamalarının, öteki bir tabir ile Montrö Boğazlar Mukavelesi ile düzenlenen Karadeniz’e ait sınırlamaların ve Karadeniz güvenliğinin titiz bir takipçisi olmalıdır. Sınıf, tonaj ve müddet sınırlamasına ait tutulmakta olan kayıtlara, Kanal İstanbul yoluyla Karadeniz’e giriş/çıkış yapan savaş gemileri dâhil edilmeli, âkit devletlerin Ankara’daki temsilciliklerine bu bilgiler de verilmeli, Kanal İstanbul geçişleri Karadeniz’in tüzel statüsünde değişiklik meydana getirmemelidir.
Aksi bir uygulama, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin ihlali olacak; Kontrat ile birlikte yükümlülüklerini yerine getirmemiş olan Türkiye’yi tartışma platformlarına taşıyacaktır. Bu tartışmalar Montrö’nün feshi ile sonuçlanabilecek istikrarsızlık ve belirsizliklerin de başlangıcı olabilecektir. Unutulmamalıdır ki Montrö Boğazlar Kontratı, Karadeniz’de de öncelikle Türkiye’nin güvenliğine hizmet etmektedir.”
Cumhuriyet
