Milletlerarası Finans Enstitüsü (IIF) Başekonomisti Robin Brooks, Türkiye’de kredilere olan bağımlılık nedeniyle cari açığın büyümeye devam ettiğini vurgulayarak, “Türkiye’de cari açık şu anda geçmişe nazaran fazladır. Yükselen piyasalarla karşılaştırdığımızda sıkıntı bir ortam. Yabancı yatırımcıyı çekip bu cari açığı finanse etmekte Türkiye zorlanabilir. Şayet bu kadar büyük cari açık verilirse TL’de daha fazla kıymet kaybı meydana gelebilir” ikazını yaptı.
Doların güçlü olmasının Türkiye açısından tehlikeli bir ortam teşkil ettiğini anlatan Brooks, “Bu durum cari açığın çevrilmesini zorlaştırıyor. Doların hala çok güçlü olduğu bir ortamdayız, bu durum Türkiye açısından belirleyicidir önemlidir” dedi. Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (TÜSİAD) tarafından görüntü konferans usulüyle düzenlenen “Salgın Periyodunda Dünya Iktisadı ve Türkiye’nin Makroekonomik Dengeleri” bahisli toplantıda konuşan Brooks şu değerlendirmeleri yaptı:
TL’DE TOPARLANMA GÖREMEDİK
– Son aylarda gelişmekte olan ülkelerin para ünitelerinde dolara karşı bir toparlanma görüyoruz, ancak TL kıymet kaybetti. Türkiye’de gaz bulunması ile ilgili olumlu haberler aldık ancak TL tekrar de paha kaybetmeye devam etti. Şunu görüyorum bir kırılganlık bir risk var. Riskin yüksek olacağını düşünüyorum. TL önemli bir kıymet kaybına uğradığında bunu bir biçimde ihracat artışıyla durdurabilirdiniz, ödemeler istikrarınız düzelir lakin bu türlü bir dünyada değiliz. Belirsizlik çok fazla, Avrupa ülkeleri tekrar sokağa çıkma kısıtlamaları getiriyor ne olacağını bilmiyoruz. ABD’de seçimler var. Tuzaklarla, bilinmezlerle dolu bir ortam var. Umarım TL’de 2018’deki üzere ani bir önemli kıymet kaybı olmaz.
DOLARIN GÜÇLÜ OLMASI TÜRKİYE İÇİN TEHLİKELİ
– Türkiye bugüne kadar cari açık veren bir ülke olmuştur. Doların güçlü olması Türkiye açısından tehlikeli bir ortam teşkil ediyor, cari açığın çevrilmesini zorlaştırıyor. Doların hala çok güçlü olduğu bir ortamdayız, bu durum Türkiye açısından belirleyicidir, kıymetlidir.
– Doların zayıflamasını beklemiyoruz. Gelişmiş ülkelerin para ünitelerine karşı dolar zayıflamayacaktır. Zira Avro bölgesinde ve Japonya’da enflasyon sorunu var. Japonya’daki gerçek kur çok yüksek.
– Bu krizde yükselen piyasalarda önemli sermaye çıkışları olmuştur. Yükselen piyasalarda bugüne kadar hiç bu türlü büyük çıkış olmadı.
– Bu yılın ikinci ve üçüncü çeyreğinde tekrar yükselen piyasalara yabancı sermayenin geri dönüşü var, fakat bu sermayenin geri dönüşü çok yavaş oldu. Sayılar da çok cüzzi seviyede. Birinci 3 ayda bu piyasalarda 80 milyar dolar mertebesinde çıkış oldu. 2008-2009’daki toplam sermaye çıkışı 20 milyar dolar mertebesinde olmuştu. Bugüne kadar bu türlü bir sermaye kaçışı olmamıştı. Bu yılın ikinci ve üçüncü çeyreğinde ise bu piyasalara 35 milyar dolarlık bir geri dönüş olmuştur. Lakin yeniden de yüzde 100 inanç oluşmuş değil.
UZUN VAKITTIR PAHA KAYBEDİYOR
– Biz TL’yi uzun vakittir çok yakından takip ediyoruz. TL için öykü şu; TL çok uzun müddettir paha kaybediyor. O yüzden bunun çok iyi telakki edilmesi, düşünülmesi lazım.
– 2013 sonrasında TL’de gerçek olarak yüzde 35’ler mertebesinde kıymet kaybı sözkonusudur. Öbür bütün yükselen piyasalarla karşılaştırdığımızda enflasyona bağlı olarak en çok düşen döviz ünitesi tahminen de TL olmuştur.
KREDİ ARTIŞINA DİKKAT
– Kredilerdeki artış Türkiye’de çok bariz. 2017’de de Türkiye’ye geldim KGF ile verilen kredileri incelemiştik o periyotta de çok yüksekti. Krediler piyasasını canlandırmak için öteki müdahaleler de oldu. Mart 2019’da tam mahallî seçimler öncesinde ve bu yıl nisandan itibaren de tekrar kredi genişlemesine dönük adımlar atıldığını gördük. Bu TL’nin genel görünümünü de etkiliyor.
– Türkiye üzere ülkelerde büyüme çok kıymetli. Türkiye’de çok yüksek büyüme oranları tutturulmalı ancak krediye bağımlılık bu büyümeyi gerçekleştirmek ismine ileri seviyede kredilerin kullanılması TL’nin kıymeti ve ödemeler seviyesi açısından optimum seviyede tutulmalı. Gereğinden fazla krediye bağımlılık da olmamalı.
BEDELİ DE BÜYÜK OLUR
– Türkiye için değerli olan TL ya da krediler de değil büyümedir. Türkiye’deki büyüme inişler ve çıkışlardan ibaret. Türkiye’de bu alandaki volatilite öbür yükselen piyasalardan daha büyük. Türkiye Covid-19’a karşın kredilerle büyümeyi sağlayabildi. Bu olumlu bir şey lakin bunun bedeli çok yüksek olabilir. O da cari açık. Bunun bedeli cari açıktır ödemeler istikrarıdır ve TL üzerindeki tesiridir.
– Kredilere olan bağımlılık nedeniyle cari açık büyümeye devam ediyor. Krediler yatırımı değil tüketimi artırıyor. Türkiye’de tüketim de ekseriyetle ithalata dayalı. Krediler çok desteklenirse cari açık büyüyor. Türkiye’de cari açık şu anda geçmişe nazaran fazladır. Yükselen piyasalarla karşılaştırdığımızda sıkıntı bir ortam. Türkiye yabancı yatırımcıyı çekip bu cari açığı finanse etmekte zorlanabilir. Şayet bu kadar büyük cari açık verilirse TL’de daha fazla paha kaybı meydana gelebilir.
– Merkez Bankası’nın (TCMB) dünkü faiz kararından sonra TL’nin kıymetinde artış oldu, bu bizi mutlu ediyor. Zira faiz eninde sonunda çok değerli bir araç. Kredilerdeki büyüme fakat bu formda dizginlenebilir. TCMB’nin attığı adım bu türlü bir ortamda, büyümenin bu kadar zayıfladığı, perişan olduğu bir ortamda merttir.
TL’NİN ADİL KIYMETI 7.50
– 2018’de tüm önemli durumlara karşın TL’de adil kıymeti uzun periyotlar boyunca 5.50’de tutuk. 2019’da da bu düzeyde tuttuk. TL çok zayıflamış olsa bile adil bedeli 5.50 düzeyinde tutuk. Bu yıl adil bedelde iki sefer yükselişe gittik, 6 Nisan’da 6.50’ye, haziran sonunda da 7.50’ye yükselttik. İki sefer kıymeti yükselttik zira bizi endişelendiren kredilerin bu kadar çok büyümüş olmasıydı ve bunun cari açık açısından oluşturacağı tesir bizi endişelendirdi. Cari açığın finansmanın zorlaşabileceğinden dolayı bu türlü bir yaklaşımla öngörümüz bu oldu.
– Kredilerdeki büyüme yavaşlamak zorunda negatiflere inmek zorunda ki TL stabilize olabilsin.
– Yükselen piyasaların para üniteleri için koranavirüs açısının bulunması en hoş gelişme olacaktır.
KREDİ BAĞIMLILIĞININ BEDELİ OLACAK
– TL’nin bedelinin yüzde 30-40 altında olduğunu düşünüyoruz. Yapısal bir kırılma noktası var. Kredi bağımlılığının da ödemeler istikrarı açısından tabi ki bir bedeli olacak.
– Dolar mutlaka zayıflamış değil. G10 ülkelerindeki para üniteleriyle karşılaştırdığımızda bir paça gerileme oldu, lakin hala yüksek seyrini koruyor. Gelişmekte olan ülke para ünitelerine karşı ise ABD doları olağanüstü güçlü seyrediyor.
Cumhuriyet
