Vladimir Putin kimdir: Rusya'da bugün başlayan anayasa değişikliği referandumu neden önemli?

Başbakan ve Devlet Lideri olarak Rusya’nın son 20 yılına damgasını vuran Vladimir Putin’in 2036 yılına kadar iktidarda kalmasının önünü açan anayasa değişiklikleriyle ilgili referandumda oy verme süreci başladı. Oy verme süreci 1 Temmuz’da sona erecek.

Değişikliklerin kabul edilmesi halinde, mevcut vazife mühleti 2024’te sona eren 67 yaşındaki Putin, altışar yıllık devirlerle iki yıl daha aday olabilecek ve adaylığını koyup, bu seçimleri de kazanması halinde de 16 yıl daha iktidarda kalabilecek.

Putin ise 2024 yılından sonra devlet başkanlığına aday olup olmayacağı ile ilgili kapıyı açık bırakıyor.

Referandumun birinci etapta 22 Nisan’da yapılması öngörülüyordu. Lakin koronavirüs salgını nedeniyle oy kullanma sürecinin başlaması 25 Haziran’a ertelendi. Bu tarih, birebir vakitte yeniden koronavirüs nedeniyle 24 Haziran’a ertelenen ve Rusya’nın 2. Dünya Savaşı’nda Nazi Almanyası’na karşı galip gelmesi nedeniyle kutlanan Zafer Günü’nün 75’inci yıldönümü merasimlerinden bir gün sonraya denk geliyor.

Gözlemciler, Zafer Günü kutlamalarının milliyetçi hisleri artıracak halde planlandığını ve bunun da çoklukla Putin’in lehine bir durum yarattığını söylüyor.

Seçmenlerin toplumsal aralık kurallarına riayet edebilmelerini sağlamak ismine 1 Temmuz’a kadar oy kullanılabilecek. Seçmenlerin büyük bir kısmının de bu tarihte oyunu kullanması bekleniyor. Oy kullanma merkezlerinde tıpkı anda bulunabilecek kişi sayısı sonlandırılırken, Moskova üzere birtakım yerlerde de oy kullanma süreci elektronik olarak yapılacak.

Neden referandum yapılıyor?

Putin, Ocak 2020’de anayasayı değiştirmek için referanduma gidilmesini önerdi.

Putin’in önerisi, anayasada yaklaşık 200 civarında değişiklik yapılmasını içeriyor.

Yapılan değişiklikler içinde, Putin’in şu ana kadar üst üste hizmet yaptığı periyot sayısını sıfırlıyor. Böylelikle aday olması ve birincisi 2024’te yapılacak iki seçimi de kazanması halinde, Putin’in vazifede geçirdiği müddete 12 yıl daha ekleyerek, 2036’ya kadar iktidarda kalmasının önündeki yasal mahzur de kaldırılıyor.

Gayrı değişiklikler içerisinde parlamentonun vazife salahiyetleri de artırılıyor. Daha evvel devlet liderinde olan başbakanı atama hizmeti parlamentoya devredilirken, yargıdaki atamalar konusunda ise devlet liderinin salahiyetleri artırılıyor.

Devlet liderinin mahallî idareler ve belediyeler üzerindeki yetkilerinin kapsamı genişletiliyor.

Başkaca evlilik kavramını bayan ve erkek arasındaki birlik olarak tanımlayan bir ibare de ekleniyor. Böylelikle eşcinsel evlilikler anayasaya münafi hale getiriliyor.

Paketin içinde minimum fiyatın geçim sarfiyatı seviyesinin altına düşmesini engelleyen ve emekli maaşlarının tertipli olarak artırılmasını öngören düzenlemeler de var.

Rusya gözlemcileri, bu değişiklikleri Putin’in klâsik ve milliyetçi ideolojisinin anayasaya yansıtılması olarak yorumluyor.

Putin değişikliklerle neyi amaçlıyor?

Putin, 20’nci yüzyılın başından bu yana Rusya’nın en güçlü kimsesi konumunda bulunuyor. 1999 yılında Başbakan olarak atanan Putin, 2000 ile 2008 yılları arasında Devlet Başkanlığı yaptı.

Üst üste iki devir kuralı nedeniyle 2008 ile 2012 yılları arasında tekrar başbakanlık koltuğuna oturdu ve 2012 yılında da tekrar devlet lideri seçildi. 2018 yılındaki seçimleri kazanarak, 2. devlet başkanlığı periyodunun 2. devrine başladı. Vazife mühleti, 2024’te doluyor.

Putin’in üst üste vazife yaptığı vadenin sıfırlanması fikri, en büyük destekçilerinden, eski kozmonot Milletvekili Valentina Tereshkova’ya ilişkin.

Putin’in anayasa değişikliklerinin kabul edilmesi için ehliyetli desteğe sahip olduğu düşünülüyor. 2018 seçimlerini yüzde 76 oyla kazanmıştı.

BBC Moskova Muhabiri Sarah Rainsford, Putin’in bu defa periyot sayısının sıfırlanması teklifini kabul etmekte “çekiniyor üzere görünmek için elinden geleni yaptığını ve bunu ‘aşağıdan’ gelen bir talep olarak yansıttığını” belirtiyor.

Rainsford’a nazaran, Putin, devletin devlet yöneticisini değiştirmek için gereğince gelişmiş olmadığını ima ediyor.

Rainsford, “Bu tasavvurun çok da yanlış olmadığını düşünenler de var. Putin’den nitekim hoşlanmasalar bile, çok da başa takmıyorlar. Birçok kişi ise Batı’ya karşı çıkabilen güçlü bir başkan olarak görüyor. Sıkça gündeme getirilen bir başka mevzu da gerçek bir alternatifinin olmadığı” diyor.

Putin nasıl vazgeçilmez oldu?

Komünizm ile Garp arasındaki Soğuk Savaş’ın son günleri, Putin’in siyasi hayatı açısından da belirleyici bir devir oldu.

1989 Devrimi sırasında Putin, o periyotta komünist Şark Almanya hudutları içerisinde bulunan Dresden’de hizmetli, alt kademe bir KGB ajanıydı.

Bu devrim, büyük protestolar sonucunda Berlin Duvarı ve Demir Perde’nin yıkılışına tanık olan Putin’i halk ayaklanmaları ve SSCB’nin yıkılmasının akabinde Moskova’da ortaya çıkan güç boşluğu derinden etkiledi.

Putin, “Birinci Şahıs” isimli kendisiyle yapılmış mülakatlardan oluşan bir kitapta, Aralık 1989’da KGB’nin Dresden’deki karargahının protestocular tarafından kuşatıldığı bir periyotta Moskova’dan yardım istediklerini lakin Mihail Gorbaçov idaresinin “sessiz kaldığını” söylemişti.

Bunun üzerine Putin, kendisi inisiyatif alarak kimi kritik dokümanları imha etmeye başladı. Putin, o günleri “O kadar çok şey yaktık ki, bir mühlet sonra kazan patladı” laflarıyla tanım etmişti.

Putin’in biyografisini yazan Alman gazeteci Boris Reitschuster, “Doğu Almanya’da geçirdiği vakit olmasaydı, farklı bir Putin ve farklı bir Rusya ile karşı zıdda olurduk” diyor.

Siyasi yükselişi nasıl başladı?

O periyot ismi Leningrad olan ve daha sonra St Petersburg’a dönüştürülen memleketine döner dönmez yeni Belediye Lideri Anatoly Sobchak’ın sağ kolu oldu.

Putin, Şark Almanya’da SSCB devrindeki vazifelerini kaybetmiş olsalar da yeni Rusya’da şahsî ve siyaseten yıldızı parlamaya başlayan bir küme eski bürokrattan biriydi.

Bu nedenle, Sobchak hakkındaki yolsuzluk savlarının soruşturulduğu bir devirde girdiği belediye başkanlığı seçimlerinde kılpayı eski yardımcısına kaybetmesine rağmen, Putin’in siyasi kariyeri yükselişine devam etti.

Moskova’ya taşındı, KGB’nin alanını alan yeni istihbarat örgütü FSB içerisinde yükselmeye başladı ve ahir kendini Kremlin’de buldu.

O devir Rusya’nın devlet başkanlığı koltuğunda Boris Yeltsin oturuyordu. Yeltsin, yeni rejime geçiş periyodunda çok önemli para ve siyasi tesir sahibi olan oligarklarla işbirliği yaparak Komünist Parti’nin bürokrasideki aktifliğini dizginlemeyi başarmıştı.

Boris Berezovsky üzere güçlü iş adamlarının aralarında bulunduğu oligarklar, Yeltsin’in en değerli destekçileri ve seçim periyotlarında kamuoyunu etkileme gücüne sahip odaklara dönüşmüştü.

Yeltsin, 1999 yılında Putin’in Başbakan olarak atadı.

Devlet başkanlığına giden süreçte neler yaşandı?

Davranışları giderek tutarsız bir hal almaya başlayan Yeltsin, 31 Aralık 1999’da ani bir kararla istifasını açıkladı. Alanına, Putin vekalet etmeye başladı.

Berezovsky ve vesair değerli oligarkların da onayladığı Putin, Yeltsin için kusursuz bir halef olarak görülmeye başlandı. Mart 2000’deki seçimleri kazanarak, resmen devlet yöneticisi.

Yeltsin’in siyaseten gerisinde olan oligarklar ve ıslahat yanlıları, birinci etapta Putin’in hizmete gelmesinden büyük bir memnuniyet duydular.

Lakin Putin, iktidara gelmesinden sonraki üç ay içerisinde medyanın denetimini ele geçirerek, hem oligarklara hem de Kremlin’deki öbür eski güç odaklarına karşı değerli bir kazanım elde etti.

Bağımsız televizyon kanalı NTV kapatılırken, vesair medya kuruluşlarına da baskınlar düzenlendi ve yayınlanacak haberlere devlet teftişi getirildi.

Birçok gözlemci, bu hamlelerin daha o devirde ileriye dönük olarak Putin’in idare şekline ait kıymetli ipuçları verdiği görüşünde.

İktidara gelince nasıl bir strateji izledi?

Basının denetimini ele geçiren Putin, böylelikle hem faal konumlarda bulunan güçlü muhaliflerini konumundan etmiş oldu hem de Çeçen Savaşı’ndan Moskova’da düzenlenen terör hücumlarına kadar birçok hususta söylemlere taraf verme imkanı buldu.

Başkaca kendisine verilen halk desteğini de artırırken, yeni Rusya ve önderi imajını da istediği halde biçimlendirdi. Ayrıyeten devletin yeni düşmanlarının kimler olduğunu da tanımlamaya başladı.

O devirden bu yana Rusya halkı, sırf Putin’in kendilerine göstermek istediklerini izliyor. Rusya’da bulunan yaklaşık 3 bin televizyonunun büyük bir kısmı artık haber vermiyor. Siyasi haberler ise devletin kontrolünden geçirilerek yayımlanıyor.

Mahallî idareler üzerindeki aktifliğini nasıl artırdı?

Rusya’da 83 bölgesel idare bulunuyor. Putin, artık bu idarelerin başına kendi güvendiği isimleri vali olarak atıyor.

2004 yılında yapılan bir değişiklikle, valiler için yapılan lokal seçimler kaldırıldı. Yeni düzenlemeyle, eyalet meclisleri devlet liderinin belirlediği üç aday içerisinden valiyi seçiyor.

Her ne kadar muhalefet Putin’i “demokrasiyi ortadan kaldırmakla” suçlamış olsa da, bu sttrajisi mahsusen Çeçenistan üzere ortamlarda meyvelerini verdi.

Bölgesel seçimler, 2012 yılında düzenlenen protestoların akabinde tekrar yapılmaya başlandı. Gelgelelim Nisan 2013’te yapılan yeni yasal düzenlemeyle eyalet idarelerinde Putin’in tesiri ve gücü tekrar artırıldı.

Protesto şovlarına nasıl karşılık verdi?

2011 ile 2013 yılları arasında Moskova’dan başlayan ve öteki bölgelere de yayılan büyük protesto hareketleri düzenlendi. Aksiyoncular, seçimlerin adil olmasını ve demokratik ıslahata gidilmesini talep ediyordu.

Bu protestolar, 1990’lardan bu yana Rusya’da görülen en büyük aksiyonlar olarak kayıtlara geçti. Tıpkı devirde, Orta Şark ve Kuzey Afrika’da Arap Baharı ile Kafkasya’da da “renkli devrimler” periyodu yaşanıyordu. Tüm bu yaşananlar 1989 yılındaki vukuatları anımsatıyordu.

Putin, bu aksiyonları Batılı hükümetlerin Rusya’ya müdahale etme aracı olarak gördü.

Imgede de olsa birtakım değişiklikler yapması gerektiğine ikna oldu ve kısa bir vade liberal bir deney süreci başlattı.

Gündeme gelen teklifler arasında siyasetin merkeziyetçilikten çıkartılması ve yer idarelerinin ekonomik kararlardaki aktifliğinin artırılması da yan alıyordu.

Putin, o devirde yaptığı acilen her konuşmada “reform” sözcüğünü kullandı lakin bu teşebbüs kısa müddetli oldu.

Protestoların dinmesinin akabinde bu strateji de rafa kaldırıldı.

Rusya’nın dış siyaseti nasıl değişti?

Putin devri, Rusya’nın milletlerarası ortamda da faal bir devlet olmasına neden oldu.

Ukrayna’da devrim sonrası yaşanan iktidar boşluğu, Putin’e taktiksel açıdan bir fırsat sundu.

Şubat 2014’te Kırım’ın ilhak edilmesi, Putin’in bugüne kadarki en büyük dış siyaset zaferi ve Batı’yı küçük düşüren bir hamle olarak gösteriliyor.

Rusya bu hamleyle, komşusu olan bir memleketin topraklarının bir kısmını ele geçirmiş oldu. Tüm bunlar olurken dünya da izledi ve buna mahzur olamadı.

Bölgesel analistlere nazaran, Putin, Rusya’nın kendi çıkarlarının peşine düşmesi için Soğuk Savaş periyodundaki üzere bir muhteşem güç olmasına gerek olmadığının farkında.

Putin, bu tarihten sonra Garp ve Nato ile münasebetlerinde daima bir adım öne geçti. Münasebetleri yöneten, suratını belirleyen ve tanımlayan Rusya olmaya başladı.

Her ne kadar Kırım, Rusya’nın bugüne kadarki en büyük kazanımı olsa da, tek kazanımı değil.

Putin, 10 yıllardır evvelce SSCB’nin kesimi olan devletlerin bulunduğu coğrafyada Rusya’nın siyasi aktifliğini artırmak için uğraşıyor. 2008 yılında Gürcistan’da malûm birtakım kazanımlar elde etti.

Putin, Batı’nın dış siyasetindeki uyumsuzluğu kendi çıkarına kullanmakta ve zayıflığını avantajına çevirmekte başarılı oldu.

Rusya’nın Suriye Devlet Lideri Beşar Esad’a destek olmak için yaptığı askeri müdahale kendisi için birçok faydayı da beraberinde getirdi.

Bunların başında, Orta Doğu’da istikrarın sağlanması için kritik konumda olan bir devletin denetiminin tamamının tek bir aktörün eline geçmesini engellemek geliyor.

Başkaca, Rusya, buradaki operasyonlarda yeni silah ve askeri taktikleri de deneme imkanı buldu.

Dahası, tesir yeri olarak gördüğü yerde tarihî müttefiklerine de “Rusya eski dostlarını ortada bırakmaz” iletisi vermiş oldu.

Putin, Rusya’nın yeni Çarı mı?

Putin, iktidarı elinde tuttuğu periyot boyunca Rusya’nın genişleme siyasetinin temelinde duran ve tarihi kökenleri feodal nizama dayanan “Rus Topraklarının Toplayıcısı” fikrini tekrar hayata geçirdi.

Bu mütalaa, Kırım ve sair yakın nahiyelerin Putin için neden kıymetli olduğunu da ortaya koyuyor.

Arkady Ostrovsky üzere birtakım Rusya gözlemcileri, bu yaklaşımın parti siyasetinin üstünde eşi gibisi olmayan bir Rus önder tanımlaması yaparak, günümüzde bir Çar’ın ortaya çıkmasının da önünü açabileceğini düşünüyor.

Putin’in son seçimlere bağımsız aday olarak katılması da bu kanıyı pekiştiren bir gelişme olarak gösteriliyor.

Bugün, Putin’in Rusya’daki durumu sarsılmaz görünüyor. Pekala lakin 2024’te dördüncü devri sona erdiğinde neler olacak?

Hiç kimse geleceği göremez ama Vladimir Putin, planlayabilir.

Cumhuriyet