Getty ImagesGençlerin, küçük çocuklar ve bebeklere kıyasla lisan öğrenmekte daha fazla avantajları var.
Londra’nın kuzeyindeki bir İspanyol kreşinde ağır bir sonbahar sabahı.
Ana ve babalar, çocuklarını kreşe teslim ederken, muallimler çocuklara sarılıp, neşeyle “Buenos días!” diyorlar.
Oyun ortamında bir kız saçının “coleta” (at kuyruğunun İspanyolcası) yapılmasını istiyor ve daha sonra bir topu yuvarlayıp, İngilizce “Catch!” (Yakala” diye bağırıyor.
Mektebin Yöneticisi Carmen Rampersad “Bu yaşlarda çocuklar lisan öğrenmiyorlar, ediniyorlar” diyor.
Bu cümle, etraftaki küçük çok lisanlı çocukların, imrenilecek kadar uğraş göstermeden farklı lisanlar konuşabilmelerini özetliyor.
Getty Images-Küçük çocuklar, ana lisanda konuşanların aksanlarını kapmakta daha başarılı. Ama gayrı lisan yetenekleri yaşla birlikte geliyor.Birçok çocuk için, İspanyolca üçüncü, velev dördüncü lisan. Ana lisanları arasında Hırvatça, İbranice, Korece ve Flemençe var.
Bu durumu, ortalama bir yetişkinin lisan kurslarında çektiği zorluklarla kıyaslayınca, lisan öğrenmeye mümkün olduğunca genç yaşta başlamanın kolay olduğu sonucuna basitçe varılabiliyor.
Lakin bilimin, lisanlarla münasebetimizin ömrümüz boyunca nasıl evrildiği konusundaki görüşü çok daha karmaşık ve geç başlayanları cesaretlenmesi için çok neden var.
Umum olarak, hayatımızın farklı aşamaları bizlere lisan öğrenmede farklı avantajlar sunuyor.
Bebekken, farklı sesleri daha iyi algılıyoruz, yeni yeni yürümeye başlamışken, lokal aksanları dayanılmaz bir süratle konuşmaya başlayabiliyoruz.
Yetişkinken, dikkat vademiz daha uzun ve kendi lisanımızda bile söz haznemizi geliştirmeye yarayan, okuyabilmek üzere hayati kıymetteki kabiliyetlere sahibiz.
Toplumsal durum, tedrisat metotları ve sevgimiz ile dostluklarımız üzere, yaşlanmanın ötesindeki birçok faktör de kaç lisanı ne kadar iyi konuşabildiğimizi etkileyebiliyor.
Dimağın mümkün olduğunca birçoklarını kullanmak
Getty Images-Yetişkinler, keyfi lisan kurallarını kavramakta daha başarılı.Gelişimsel Linguistik Profesörü ve Edinburgh Üniversitesi’ndeki İki Dillilik Değerlidir Merkezi’nin Yöneticisi Antonella Sorace “Yaşla birlikte, her şey düşüşe geçmiyor” diyor.
Sorace, “açık öğrenme” diye bilinen, bir muallimin bir sınıfta kuralları anlattığı öğrenme yolunu örnek gösteriyor.
“Küçük çocuklar açık öğrenmede çok berbattır, zira bilişsel denetimleri, dikkatleri ve hafıza kabiliyetleri yoktur” diyor.
Fakat yetişkinler, bunda çok daha iyi.
Sorace “Yani bu yaşla gelişen bir şey olabilir” diye de ekliyor.
Örneğin, İsrail’de yapılan bir araştırmada, yetişkinlerin keyfi bir lisan kuralını anlamakta ve sözlere uygulamakta daha iyi oldukları sonucuna varıldı.
Mütehassıslar üç farklı kümesi kıyasladılar: 8 yaşındakiler, 12 yaşındakiler ve genç yetişkinler. Yetişkinler sair iki kümeye nazaran daha iyi skor elde ederken, 12 yaşındakiler de 8 yaşındakilerden daha iyiyid.
Getty Images-Bazı araştırmacılar, genç yetişkinlerin yeni konseptleri sindirmek için, dünya hakkında daha fazla bilgileir olduğunu söylüyor.Daha uzun vadede yapılan, sair bir araştırmada da hem Katalanca hem de İspanyolca bilen yaklaşık 2 bin kişinin İngilizce öğrenmeleri takip edildi. Daha geç başlayanlar, yeni lisanı gençlere nazaran daha süratli öğrendiler.
Genç yetişkin dimağın gücü
İsrail’deki araştımacılar, daha yaşlı iştirakçilerin, olgunlukla birlikte gelen kabiliyetlerden yararlandığını söylüyor. Daha ileri mesele tahlili stratejileri ve daha büyük linguistik deneyim üzere.
Bir sair deyişle, daha yaşlı talebeler kendileri ve dünya hakkında daha çok şey biliyor ve bu bilgiyi yeni haberleri işlemekte kullanabiliyorlar.
Küçük çocukların kusursuz olduğu alansa, ana lisanında konuşanları dinlemek ve onları taklit etmek. Ama bu ana lisanda konuşanların etrafında çok fazla vakit geçirmeyi gerektiriyor.
2016’da İki Dillilik Değerlidir Merkezi, birinci mekteplerdeki Çince dersleri konusunda bir rapor hazırladı.
Haftada bir saat tedrisatın, beş yaşındakilerde fazla bir fark yaratmadığını tespit eddiler.
Lakin ek yarım saat ve ana lisanı Çince olan birinin varlığı, çocukların tonlama üzere, Çince’de yetişkinlerin öğrenmesinin daha çetin olduğu ögeleri, kavrayabilmelerini sağladı.
Kolay tahsil
Hepimiz hayata doğal lisan eksperleri olarak başlarız. Bebekken, dünya lisanlarını oluşturan 600 sessiz ve 200 sesli harfin hepsini duyabiliriz.
Getty Images-Yeni doğan bebekler bile aksanla ağılyor ve ana karnındayken duydukları sesleri taklit ediyor.Birinci yılımızda beynimiz, en sık duyduğumuz seslerin tonunu tutturmakta uzmanlaşıyor.
Bebekler, ana lisanlarında mırıldanıyorlar. Yeni doğan bebekler bile aksanla ağılyor ve ana karnındayken duydukları sesleri taklit ediyor.
Bu uzmanlaşma tıpkı devranda, gereksinim duymadığımız kabiliyetleri artta bırakmak mealine geliyor. Örneğin Japon bebekler ‘l’ ve ‘r’ seslerinin arasındaki farkı kolaylıkla anlayabilirken, Japon yetişkinler için bu çok daha çetin.
Sorace, kendi lisanımızı edinmekte birinci yılların hayati ehemmiyette olduğunu söylüyor.
Terk edilmiş ya da izole büyümüş çocuklar üzerinde yapılan araştırmalar, konuşmayı erken yaşlarda öğrenmezsek, bunu ileriki yıllarda telafi edemeyeceğimizi gösteriyor.
Ama şaşırtıcı olan şu: Tıpkı durum yabancı lisan öğrenmekte makbul değil.
York Üniversitesi’nden Psikolinguist Danijela Trenkic “Önemli olan, yaşın birçok sair şeyle birlikte rol oynadığı” diyor.
Çocukların ömrü, yetişkinlerden çok farklı.
Trenkic çocukların ve yetişkinlerin lisan öğrenme kabiliyetlerini kıyaslarken, “bire bir benzeri şeyleri karşılaştırmadığımızı” söylüyor.
Getty Images-Bir aile, diğer bir memlekete taşındığında, çocuklar yeni lisanı daha çabuk öğreniyor. Tahminen de çabuk öğrenmeleri gerektiğinden.Muhtaçlık, öğrenmeye ittiğinde…
Trenkic, yeni bir memlekete taşınan bir aile örneğini veriyor.
Umumide çocuklar, yeni lisanı ana ve babalarından çok daha süratli öğreniyor.
Çocuklar, yeni lisanda ustalaşmanın arkadaş edinmelerinde, kabul görmelerinde ve armoni sağlayabilmelerinde çok daha acil bir gereklilik olduğu hissedebilirler.
Sair yandan ana ve babaları ise, öbür göçmenler üzere kendilerini anlayan beşerlerle sosyalleşebilirler.
Trenkic “Bana nazaran, duygusal bağı yaratmak, lisan öğrenmekte sizi daha iyi hale getiren şey” diyor.
Yetişkinler de bu duygusal bağı yaratabilir ve yalnızca ana lisanını konuşan biriyle sevgi ya da arkadaşlıkla da değil.
2013 yılında, başlangıç seviyesinde bir İtalyanca kursuna katılan İngiliz yetişkinler üzerinde yapılan bir araştırma, lisan öğrenmeye devam edenlerin, vesair mektepliler ve muallimlerle bağ kuranlar oldukları sonucuna vardı.
Trenkic “Kafanıza münâsib birilerini bulursanız, lisanı öğrenmeye devam etme, sabretme ihtimaliniz artıyor” diyor.
“Ve nitekim de bu değerli bir şey. Öğrenmek için yıllarınızı harcamanız gerek. Toplumsal bir motivasyon yoksa, sürdürebilmeniz sahiden sıkıntı.”
Ömür uzunluğu devam eden bir süreç
Bu yıl, MIT’de yapılan bir araştırmada yaklaşık 670 bin kişi internden üzerinden yapılan bir teste katıldı. Testte, ana lisana yakın İngilizce gramer haberini yakalamak için en iyi yaşın 10 olduğu, daha sonra bu yeteneğin azaldığı saptandı.
Getty Imagesİnsanlar, kendi ana lisanlarında bile ortayaşlara kadar her gün neredeyse bir söz öğreniyor.Fakat tıpkı çalışma, devranla kendimizinki de dahil, lisanlarda daha da iyileşmeye devam edebileceğimizi gösterdi.
Örneğin, kendi lisanımızın gramerinde 30 yaş itibariyle ustalaşıyoruz.
İnternet üzerinen yapılan bir öteki araştıma da, yetişkinlerin kendi lisanlarında orta yaşlara kadar, günde en az bir söz daha öğrediklerini gösterdi.
Tenkic, MIT’nin çalışmasında çok ayrıntı bir şeyin, kişilerin ana lisan seviyesinde gramer haberine ulaşmalarının tahlil edildiğini söylüyor.
Ortalama bir lisan mekteplisi için, bu hiç muteber bir şey olmayabilir.
Neden lisan öğrenilir?
Trenkic “İnsanlar bazen, yabancı bir lisan öğrenmenin en büyük ajantajını soruyor” diyor.
“Daha çok para kazanacak mıyım? Daha zeki olacak mıyım? Daha sağlıklı kalacak mıyım?”
Getty ImagesAsla öğrenmek için geç değil.“Ama aslında, yabancı lisan bilmenin en büyük avantajı, daha çok sayıda beşerle muhabere kurabilmek” diyor.
Trenkic’in kendisi Sırp. İngilizceyi, 20’li yaşlarında İngiltere’ye taşındıktan sonra akıcı konuşmaya başlamış.
Mahsusen yorgun ya da gerilimli olduğunda hala gramer cürümleri yaptığını anlatıyor.
“Ama buna rağmen, İngilizce’de hala mükemmel şeyler yapabiliyorum. Büyük edebi ürünlerden keyif alabiliyor, anlanlı, yayınlanabilir metinler yazabiliyorum” diyor.
Aslında Trenkic, MIT’nin imtihanında İngilizce’yi ana lisanı üzere bilenler arasına grimiş.
İspanyol kreşinde, hocalar, ‘Cumpleaños feliz’i söylerken ve kitaplıkta Grufallo’nin İbranicesi bulunurken, kreşin müdiresi de yabancı lisan öğrenmeye geç başlayanlar. Carmen Rampersad Romanya’da büyümüş ve İngilizce’de 20 yaşlarında ustalaşmış. Çocukları kreşte İspanyolcayı özümsemiş.
Lakin tahminen de en büyük lisan maceraperesti eşi.
Aslında Trinidadlı lakin Romence’yi Moldova hududuna yakın yaşayan eşinin ailesinden öğrenmiş.
Rampersad “Romencesi harika. Moldova aksanıyla konuşuyor. Harika” diyor.
Cumhuriyet
