Eski ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton’ın Beyaz Saray’da geçirdiği on yedi yılı anlattığı kitabı daha çıkmadan büyük ses getirmişti. Trump idaresinin yasal olarak engelleme teşebbüsü duruşmadan geri döndü ve kelam konusu kitap 23 Haziran’da yayımlandı. ABD iç siyasetini karıştıran The Room Where It Happened (Olayın Yaşandığı Oda) isimli kitabında Bolton’ın, Türkiye ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ilgili satırları da oldukça dikkat cazibeli.
“Suriye: Arabistanlı Lawrence” başlıklı kısımda Türkiye’de yaşayan rahip Andrew Brunson’ın tutuklanıp yargılanması da ele alınıyor. Bolton, Brunson’ın, ABD’de yaşayan Fethullah Gülen’le karşılık Türkiye’nin bir pazarlık konusu olduğunu sav ediyor. Bolton’ın sözleri şöyle: “Apolitik bir evanjelik vaiz olan Brunson ve ailesi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a başarısız bir askeri darbeden sonra 2016 yılında tutuklanmasından evvel yirmi yıl boyunca Türkiye’de yaşamış ve çalışmıştı.
Brunson, bir vakitler Erdoğan müttefiki olan fakat artık takıntılı bir terörist olarak kınanan bir düşman olan Amerika’da yaşayan diyanet adamı olan Fethullah Gülen’e bağlantılı olmakla suçlanıyordu. Erdoğan, 2018’de Finlandiya’nın başşehri Helsinki’de düzenlenen NATO doruğunun akabinde Trump’ı telefonla arayarak Halkbank ve S-400’ler nedeniyle Türkiye’ye uygulanması planlanan yaptırımları görüştü. Erdoğan, Kongre’de F-35’lerin Türkiye’ye satışının durdurulmasını öngören maddeden dolayı kaygı içindeydi. Erdoğan’ın tasa edeceği çok şey vardı. Trump’ın bu hususa ait talebi ise fazla değildi. Erdoğan’ın bırakılacağı kelamını verdiği Brunson’ın ne devir hür bırakılarak Amerika’ya dönebileceğini bilmek istiyordu. Erdoğan’ın buna karşılığı, Brunson’un mahpusta değil konutunda olduğu ve yargılamasının da sürdüğüydü. Trump, bunun hiç de işe yaramadığını düşünmüştü. Erdoğan’ın kelamlarını Brunson’ın özgür bırakılmayacağı biçiminde yorumlarken kusurluydu, buna öfkelenmiş ve “Bu nedenle Erdoğan’la kimse çalışmak istemiyor” demişti. Trump, Erdoğan’la olan dostluğunu vurguladı, gelgelelim Brunson ABD’ye dönmedikçe ABDTürkiye ilgisinin güç problemlerle karşılaşacağını da belirtti.”
YAPTIRIM TEHDİDİ
Bolton, Erdoğan’ın Halkbank soruşturmasının gerisinde Gülen hareketinin olduğuna inandığını da belirterek “bunun kendisine yönelik bir komplo olduğunu düşünüyordu” diyor ve şöyle yazıyor: “Sürmekte olan Halkbank soruşturması Erdoğan’ı yakından ilgilendiriyordu. Zira Erdoğan ve ailesinin Halkbank’ı kendi ferdî çıkarları için kullandığı, damadını da bu nedenle Maliye Bakanı olarak atadığı cephesindeki tezler da vardı. Erdoğan, Halkbank soruşturmasının düşürülmesini istiyordu lakin ABD savcılarının kancaları bankanın hileli operasyonlarının derinliklerine gömülmüştü.
Trump, Brunson, ABD’ye dönmezse Türkiye’ye büyük yaptırımlar uygulayacağını söyledi. ABD Kaynak Bakanlığı, 2 Ağustos’ta Türkiye’nin Adalet ve İçişleri bakanlarını yaptırım kapsamına aldı. Türkiye’nin buna cevabı da ABD İçişleri Bakanı Kirstjen Nielsen ile Adalet Bakanı Jeff Sessions’a yaptırım kararı almak oldu. Bu tedbirleri Trump ile tartışmış olsak da daha sonra bana o gün Türkiye kabinesine yaptırım yaptırmanın hakaret olduğunu düşündüğünü söyledi. Bunun mahalline, Türkiye’ye yönelik mevcut çelik tarifelerini yüzde 50’ye çıkarmak istedi ve bu da iktisat ekibini dehşete düşürdü.
TÜRKLER ÇIKIŞ YOLU ARIYORDU
Amerika ile artan problemlerden tasa eden Türkler, bir çıkış yolu istiyorlardı, Brunson’a karşılık Halkbank hakkındaki soruşturmanın düşürülmesi üzere bir çıkış yolu aradılar ya da en azından biz o denli zannettik. Bu çok uygunsuz bir durumdu ama Trump, Brunson’ın Türkiye’den getirilmesini istiyordu. Pompeo (ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo) ve Steve (Hazine Bakanı Steve Mnuchin) Türk muhataplarıyla müzakerelere başladı.
Ben, Mnuchin ve Pompeo, bunun New York Güney Yeri Savcılığı’nın tam mutabakatı olmadan sağlanamayacağı konusunda fikir birliği içindeydik. Savcılık bu türlü bir muahedeyi haklı olarak kabul etmedi. Trump’ın damadı Jared Kuchner de devreye girerek Kaynak ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ı telefonla aradı. Mnuchin de Türkiye Maliye Bakanı ile mutabakata vardı. Lakin mutabakat “Adalet”e takıldı ve gerçekleşmedi. Bu yüzden Brunson’ın hür bırakılması için bu yolu denemek hiç işe yaramayacaktı. Pompeo, “Türkler kendi yollarından vazgeçmeyecekler” dedi. Bu arada, Türkiye’nin para ünitesi süratle bedel kaybetmeye devam etti ve borsaları pek iyi gitmedi.
‘EN UYGUN DOST’TAN ‘DÜŞMAN’A
Trump, müzakerelerin devam etmesine müsaade verdi, yalnızca ekonomik ve politik ağırlık Brunson’u hür bırakacaktı ve Trump’ın bunu uygulamakta hiçbir sorunu yoktu. Erdoğan neredeyse anında Trump’ın en iyi milletlerarası dostlarından biri olmaktan şiddetli düşmanlığın maksadına dönüştü. Alışılmış ki Trump’ın tekrar yalnızca birkaç ay sonra “en iyi arkadaş” moduna dönmesi de mümkün. Bolton, kitabında Erdoğan’a ait değerlendirmelerde de bulunuyor. Bolton, “(Trump) Erdoğan’ın radikal bir İslamcı olduğunu asla kavramadı. Erdoğan, Türkiye’yi Kemal Atatürk’ün laik devletinden İslamcı bir devlete dönüştürmekle meşguldü. Müslüman Kardeşler’i ve Ortadoğu’daki sair radikalleri destekledi, hem Hamas hem de Hizbullah’ı finanse etti, İsrail’e şiddetli düşmamlık besliyor, İran’ın ABD yaptırımlarından kaçmasına yardım etti” diyor.
SURİYE’DEN ÇEKİLME
Bolton’ın kitabında ABD’nin Suriye’den çekilme kararına ait, yeniden Erdoğan’ı da kapsayan gözlemlerini şöyle anlatıyor: “Trump Erdoğan’la yaptığı telefon konuşmasında Türkiye’nin IŞİD’den arta kalanları halletmeyi kabul etmesi halinde Suriye’den çekilmeye hazır olduğunu söyledi. Bu mevzuda kelam veren Erdoğan lojistik desteğe muhtaçlıkları olacağını belirtti. Trump, benden acil çekilme planı hazırlamamı istedi lakin mevzu üzerinde sessiz çalışmamı da ekledi.”
‘KÜRTLERİ ÖLDÜRME’
Tıpkı telefon konuşmasında bir öteki kısımda de Bolton şunları aktarıyor: “Trump, Erdoğan’a IŞİD’den Türkiye’nin kurtulmasını istediğini söyledi ve destek vereceğini bildirdi. Üstüne basa basa Erdoğan’a Kürtleri öldürmemesi gerektiğini de belirtti. ABD’nin yanında IŞİD’e karşı savaştığı için Kürtlerin ABD kamuoyunda sevildiğini de kaydetti. Erdoğan’a Türkler ve Kürtlerin IŞİD’e karşı birlikte savaşmaları gerektiğini de iletti. Bunu yapması halinde ABD olarak Türkiye ile daha fazla ticaret yapacağımızı da ekledi.”
Cumhuriyet
