Getty Images/BBC
Yarasalar, Texas Tech Üniversitesi’nden Nijeryalı doktora talebesi Iroro Tanshi’nin hayattaki en büyük tutkusu. Yarasalar için “Bu hayvanlar birer başyapıt” diyor.
Tanshi, son periyotta koronavirüs salgınının kişilere geçmesinde rol oynadığı istikametindeki argümanlar nedeniyle imajı iyice bozulan yarasalar hakkındaki olumsuz itibarı yok etmek için çalışmalar yapan bilim kişilerinden birisi.
Salgının tüm yerküre umumuna yayılmasıyla Avustralya’dan Endonezya’ya yarasaların toplu biçimde itlaf edildiği ya da öteki mahallere sürüldüğü cihetindeki haberler, hayvan hakları savunucularını harekete geçirdi.
Evet lakin bu salgının yayılmasından ve koronavirüsün kişilere taşınmasından nitekim de yarasalar mı sorumlu?
Chidiogo Okoye/SMACON/BBCIroro TanshiNeden birtakım kişiler yarasaları suçluyor?
Tanshi, SARS-CoV-2 olarak isimlendirilen ve bugüne kadar yerkürede 9 milyona yakın kişisi etkileyen yeni çeşit koronavirüsün daha evvel “at nalı” olarak isimlendirilen vahşi bir yarasa tipinde tespit edilen virüsle yüzde 96 nispetinde benzerlik taşıdığını söylüyor.
Bu nedenle de son devirdeki salgından birçok kişi yarasaları sorumlu tutuyor. Ama bilim, bu varsayımdan daha farklı düşünüyor.
“Son periyotta evrimle ilgili yapılan araştırmalar, yaklaşık 40-70 yıl evvel SARS-CoV-2virüsünün, at nalı yarasalarda görülen virüsten ayrışmaya başladığını gösteriyor” diyen Tanshi, elde dilen bulguların “yarasaların SARS-CoV-2 virüsünü kişilere direkt taşımış olmayabileceğine dair yeni kanıtlar sunduğunu” belirtiyor.
Kenya’daki Maasai Mara Üniversitesi Doğal Ömür Biyolojisi Kısmı’ndan Kıdemli Tedrisat Hizmetlisi Dr. Paul W. Webala da Tanshi ile tıpkı görüşleri paylaşıyor.
“Evrim açısından yarasalar ve beşerler birbirlerinden çok farklı iki tıp ve münasebetiyle şayet SARS-CoV-2 yarasalardan geldiyse, kimi ara taşıyıcılardan geçmiş olabileceğini düşünüyorum.”
Bilim kişilerinin büyük bir kısmı, virüsün kaynağı yarasalar olsa bile bunu kişilere taşıyanın bu hayvan tipi olamayacağını düşünüyor. Bu aracı canlının kim olduğu şimdi kesin olarak bilinmiyor lakin kuşkular pangolinde ağırlaşıyor.
Dr Paul Webala/BBCDr WebalaVirüsün bu kadar yayılmasının sorumlusu kim?
Tanshi ve gayri birçok bilim kişisi, mevcut salgının bu kadar yayılmasından kişilerin sorumlu olduğu konusunda hem fikir.
Webala, kişilerin aksiyonlarının pandemi için kusursuz bir ortam yarattığı görüşünde:
“Doğal hayat sahalarının istilası ve buna bağlı olarak bu yerlerin yok ve tahrip olması, kişilerin vahşi ömrü öteki alanlara taşıması, depolaması ve ticaretini yapması üzere hareketlerin tamamı, daha evvel birbirleriyle hiç temas etmemiş canlı çeşitleri arasında bu biçim patojenlerin yayılması için ülkü koşulları oluşturdu.”
Tanshi de, “İnsana bulaşabilen hayvan marazlarının ortaya çıkma riskinin, habitatların tahrip edilmesiyle birlikte arttığını gösteren bir seri kanıt mevcut” diyor.
Getty Images/BBCYarasaların itlaf edilmesinin kişileri koronavirüsten korumayacağı belirtiliyor. Tersine, doğal ömür savunucuları, bu hayvanların toplu formda öldürülmesi ve doğal habitatlarından koparılmasının durumu daha da kötüleştirebileceği uyarısı yapıyor.
Dr. Webala, “14 binden çokça yarasa tipinin yaklaşık yüzde 70’i böçekçil, yani yalnızca böcekler ve eklembacaklılarla besleniyor” diyor ve yarasaların yediği uçan ile gece ortaya çıkan böceklerin dang humması ve sıtma üzere kişilere da bulaşabilen illetler taşıdığına dikkat çekiyor.
Yarasaların itlaf edilmesi ya da sair yanlara taşınması, bu böceklerin çoğalmasına neden olabilir ve böylelikle kişilere yönelik riskin daha da artmasına yol açabilir.
Getty Images/BBCYarasaların hangi yararları var?
Dr. Webela, “Bir gün içerisinde pamuklu bir kıyafet giydiyseniz, çay ya da kahve içtiyseniz, mısırdan yapılmış bir yiyecek ya da ziraî azıklar tükettiyseniz, yolunuz yarasalarla kesinlikle kesişmiş demektir” diyor.
Yarasalar, polen taşıma, tohum dağıtma ve haşereleri yok etme üzere hizmetler sunarak, ekosistem içerisinde kritik bir rol oynuyor. Azıktan kozmetiğe, mobilyadan tıbba birçok ortamda yarasaların kıymetli ekleri var.
Yarasalar olmasaydı, Hindistan’da durian hasadı başarılı olmaz, Madagaskar kendine has baobab ağaçlarını kaybeder ve Avustralya fındığı tarlaları da tahrip edilmiş olurdu.
Webela, “Yarasalar, kuşların iki katı kadar tohum dağıtabiliyor. Böylelikle, hayati kıymete sahip gen akışı ve tropikal nahiyelerde parçalanmış ormanların yine ağaçlanması sağlanıyor.
Yapılan kimi araştırmalar, yarasaların sadece ABD’de haşere denetimine yardımcı olarak ve ekinlere yönelik hasarı azaltarak, çiftçileri yılda milyarlarca dolarlık zarardan kurtardığını gösteriyor.
Wellcome Collection/BBCYarasaları kişisel kılan gayri özellikler neler?
Tanshi, “Yarasalar şaşırtıcı aşamada başarılı hayvanlar. Antarktika haricinde tüm kıtalarda varlar. Bir yarasa araştırmacısı olarak, mağaralarda, ormanlarda, dağlarda ve bozkırlarda çalışmalar yaptım” diyor.
Tanshi’ye nazaran, yarasalar evrimsel adaptasyon konusunda en üst noktaya ulaşmış hayvanlar:
“Parmaklarının kanat olabilmesi, sesle alanlarını belirleyebilmeleri ve görme kabiliyetleri sayesinde akşam vakti karanlık gökyüzünü ele geçirebiliyorlar. Şayet memeliler bir sanatsa, yarasalar da bunun başyapıtıdır.”
Dr. Webala da yarasalar konusundaki bu heyecanı paylaşıyor ve neden korunması gereken bir cins olduğuna dair ise daha pragmatik bir tez ortaya atıyor:
“Yarasaların bilhassa patojen ve illetlere nazaran entegrasyon sağlayan inanılmaz bir bağışıklık sistemi olduğu yeni yeni anlaşılıyor. Bu fevkalâde direnç, kişilerin virüslere karşı savunmasını güçlendirmek için yeni yolların bulunmasına yol açma potansiyeline sahip.”
Cumhuriyet
